Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweStaronordyckie herðr ‘bark’ i greckie κορσίς ‘zad, pośladki’: Czy istnieje jakaś etymologiczna relacja między nimi?
DOI:
https://doi.org/10.26881/bp.2023.4.01Słowa kluczowe:
język grecki, etymologia, języki germańskie, Hesychios z Aleksandrii, językoznawstwo indoeuropejskie, dialekt lakoński, anatomia człowieka, części ciałaAbstrakt
W artykule rozważa się możliwą relację pomiędzy pragermańską nazwą ‘barku’ (stnord. herðr f., far. herðar f. pl.; elfd. erde f.; stwniem. harti, herti f., śrwniem. herte f. < pgerm. *hardīz f.) a nieobjaśnioną dotąd glosą grecką, zachowaną w leksykonie Hesychiosa z Aleksandrii: †κορσίς· πυγή („korsís: zad, pośladki, tyłek”). Autorka sugeruje, że grecka glosa pochodzi z dialektu lakońskiego, który już w epoce klasycznej (V–IV w. p.n.e.) przeprowadził spirantyzację greckiego fonemu θ [th] > [θ] > lak. σ [s]. Wyraz lakoński κορσίς sprowadza się do doryckiego apelatywu *κορθίς, który przypuszczalnie jest pospolitym derywatem utworzonym od rdzenia pie. *ḱerdh- ‘pierdzieć, puszczać wiatry’, wtórnie ‘śmierdzieć’ (por. wed. śárdhate ‘pierdzi’; łac. mūscerdae f. pl. ‘mysie odchody’, ovicerda f. ‘owczy kał’ itd.), posiadającym wiarygodne odpowiedniki semantyczne w innych językach indoeuropejskich (np. skr. śr̥dhū- f. ‘odbyt, tyłek’, śr̥dhu- m. ‘ts.’). Pragermański termin *hardīz (gen. sg. *hardjōz) ‘bark’ nie posiada żadnej przekonującej etymologii. Jego zestawienie z lakońskim słowem κορσίς (< gr. dor. *κορθίς < ie. *ḱordh-ī̆-s f.) wydaje się bezdyskusyjne pod względem fonologicznym. Wątpliwości wzbudza jedynie semantyczna strona proponowanej etymologii. Autorka zakłada, że przodkowie ludów germańskich pierwotnie określali terminem *hardīz (< pie. *ḱordh-ih2-s f.) wyjątkowo śmierdzącą część ciała, czyli leżącą w okolicy barku pachę. Sugerowana zmiana semantyczna ‘odbyt, zadek’ > ‘śmierdząca część ciała’ > ‘pacha’ > ‘bark’ musiała dokonać się już w epoce pragermańskiej.
Downloads
Bibliografia
Bartoněk, Antonín (2011). Chréstomatie starořeckých nářečních nápisů. Brno: Masarykova univerzita.
Boryś, Wiesław (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Buck, Carl Darling (2009). The Greek Dialects. Bristol: Bristol Classical Press. Cunningham, Ian C. (2020). Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. II. Berlin – Boston: De Gruyter.
De Vries, Jan (2000). Altnordisches etymologisches Wörterbuch. Leiden – Boston – Köln: Brill.
Diggle, James (ed.) (2021). The Cambridge Greek Lexicon. Vol. II. Cambridge: Cambridge University Press.
Hellquist, Elof (1939). Svensk etymologisk ordbok. Vol. I–II. Lund: C. W. K. Gleerups Förlag.
Kaczyńska, Elwira (2014). “W sprawie genezy psł. *dikъ ‘dziki’”. In: Mariola Jakubowicz, Beata Raszewska-Żurek (eds.). Studia Borysiana: Etymologica – Diachronica – Slavica: W 75. rocznicę urodzin Profesora Wiesława Borysia. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 63–71.
Kaczyńska, Elwira (2021). “Lakońskie nazwy palmy daktylowej i gałęzi palmowej”. Roczniki Humanistyczne 69/3: 47–61.
Kaczyńska, Elwira (2023). “Grecki apelatyw κόρθῡς ‘garście zżętego zboża, pokosy’ i jego relacja do polskiego dialektyzmu króda ‘sterta snopów na polu’”. Prace Językoznawcze 25/2: 197–211.
Kroonen, Guus (2013). Etymological Dictionary of Proto-Germanic. Leiden – Boston: Brill.
Kylstra, Andries Dirk (1961). Geschichte der germanisch-finnischen Lehnwortforschung. Assen: Van Gorcum & Comp.
Kylstra, Andries Dirk, Sirkka-Liisa Hahmo, Tette Hofstra, Osmo Nikkilä. (1991). Lexikon der älteren germanischen Lehnwörter in den ostseefinnischen Sprachen. Vol. I. Amsterdam – Atlanta: Rodopi.
Mayrhofer, Manfred (1970). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen. Vol. III. Fasc. 21. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
Méndez Dosuna, Julian (2015). „The Doric Dialects”. In: AthanasiosFivos Christidis (ed.). A History of Ancient Greek from the Beginnings to Late Antiquity. Vol. I. Cambridge: Cambridge University Press, 444–459.
Monier-Williams, Monier (1999). A Sanskrit-English Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers.
Montanari, Franco (2018). The Brill Dictionary of Ancient Greek. Leiden – Boston: Brill.
Orel, Vladimir (2003). A Handbook of Germanic Etymology. Leiden – Boston: Brill.
Persson, Per (1910). Beiträge zur indogermanischen Wortforschung. Vol. I. Uppsala: Akademiska bokhandeln – Lepizig: Otto Harrassowitz.
Pisani, Vittore (1973). Manuale storico della lingua greca. Brescia: Paideia Editrice.
Pokorny, Julius (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern – München: Francke Verlag.
Rix, Helmut, Martin Kümmel (eds.) (2001). Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
