Świat fauny w utworze "Maryjki. Opowieści o Matce Boskiej" Justyny Bednarek wobec tradycji ludowej i literackiej
DOI:
https://doi.org/10.26881/jk.2024.18.03Słowa kluczowe:
Justyna Bednarek, Maryjki. Tales about Mother of God, folk aetiological tale, folk legend, fauna, animal studiesAbstrakt
The subject of the essay is the analysis of the image of fauna in Maryjki. Tales about Mother of God by Justyna Bednarek addressed to children. In the first part of the article, the characteristics of folk aetiological tales and folk Marian legends were presented, a special attention was drawn to the pre-Christian symbolism of fauna in them. The images of animals and other non-human beings appearing in folk tales and new literary version (the snake, the frog, the spider, wolves, the lark, sparrows, swallows) were compared. Some animals in stories of Bednarek (or in older literary works) are literary creations, such as: dogs, the cat, the cow, the ferret. The attitude of the Mother of God as the protagonist and human characters toward representatives of those animals was analyzed. The literary inspirations of the author identified in the works were also taken into account (works by such authors as: M. Gawalewicz, K. Iftakowiczéwna, E. Szelburg-Zarembina, J. Quercy). The analysis from the perspective of animal studies showed a much higher degree of empowerment of creatures than in folk tales and in older literary works. Justyna Bednarek uses the anthropomorphization, which is characteristic in original plots. A novelty is using of a narrative describing the inner world of animals’ thoughts and emotions and giving names to the selected creatures. The figure of the Mother of God in Bednarek's version has a much greater agency and an initiative in interventions and taking care for the balance in nature than in folk and old literary tales. She can be considered the “first ecologist”. Moreover, Maryjki discusses the issue of animal abuse, forcing them to live and to work in bad conditions, a fur farming and the idea of all animals' salvation.
Downloads
Bibliografia
LITERATURA PODMIOTOWA:
Bednarek J., Maryjki. Opowieści o Matce Boskiej, ilustr. M. Oklejak, Warszawa 202 1.
LITERATURA PRZEDMIOTOWA:
Balzamo E., Opowieść ajtiologiczna. Trzy aspekty, „Literatura Ludowa”, 2005, nr 6.
Barcz A., „Posthumanizm i jego zwierzęce głosy w literaturze”, w: eadem, Realizm ekologiczny. Od ckokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Katowice 2016.
Bartmiński J., Kielak O., Niebrzegowska-Bartmińska S., Dlaczego wąż nie ma nóg? Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Lublin 2015.
Bednarek J., Oklejak M., Maryjki. Opowieści o Matce Boskiej, czyta Anna Cieślak. Spotkanie autorskie, Rabka Festival, 13.07.2021, [dostęp 4.11.2022] https://www.youtube.com/ watch mPeHPB3bCY. „B
ogurodzica i żaba”, w: O Bogu, Jego sługach i diabelskich sztuczkach. Setnik Legend Południowej Słowiańszczyzny, wybór i oprac. K. Wrocławski, Warszawa 1985.
Cooper J., Zwierzęta symboliczne i mityczne, przeł. A. Kozłowska-Ryś i L. Ryś, Poznań 1998.
Czabanowska-Wróbel A., Tradycje, zwyczaje i obrzędy w książkach dla dzieci, Rabka Festival, 22.07.2021, hteps://www.youtube.com/watch?v=tSCM6mbI]1Qhttps://www. youtube.com/watch?v=tSCM6mbIJ1Q [dostep 4.11.2022].
Domańska E., Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie” 2013, nr 1-2.
Draguła A., Od kapliczki do mody. Obraz Maryi w kulturze współczesnej, „Colloquia Theologica Orttoniana”, 2018, nr 2.
Fiedorczuk J., Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk 2015.
Gawalewicz M., Królowa Niebios. Legendy o Matce Boskiej, Warszawa 1985.
Gimbutas M., The Language of the Goddess, San Francisco 1989.
Legendy o Matce Boskiej, Panu Jezusie i Świętych Pańskich, zebr. i oprac. J. Grajnert, Warszawa 1904.
Gołębiowska-Suchorska A., Ptaki, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Grochowski P, Matka Boska, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Grochowski P, Pan Twardowski/Mistrz Twardowski, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Guriewicz A., Problemy średniowiecznej kultury ludowej, przeł. Z. Dobrzyniecki, Warszawa 1987.
Iłłakowiczówna K., „Wilk gromniczny”, w: eadem, Wiersze zebrane, t. 1, Warszawa 1971.
Jakitowicz M., „Wilki Gromniczne Kazimiery Iłłakowiczówny w perspektywie legendy ludowej i bajki zwierzęcej”, w: Bajka zwierzęca w tradycji ludowej i literackiej, red. A. Mianecki, V. Wróblewska, Toruń 2011.
Janicka-Krzywda U., Motywy przyrodnicze w legendach o Matce Bożej na Polskim Podkarpaciu, „Peregrinus Cracoviensis”, 1996, z. 4.
Janicka-Krzywda U., Niebieska Gaździna. Legendy o Matce Bożej z obszaru Podkarpacia, Nowy Targ 2012.
Kaleta T., „Wąż w tradycji kultur i religii. Zarys wybranych zagadnień”, w: Różnice kulturowe w traktowaniu zwierząt, red. H. Mamzer, Wrocław 2020.
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 19, Kieleckie, cz. 2, Wrocław 1963.
Kossak Z., Rok polski. Obyczaj i wiara, Warszawa 2017.
Kotula E, Znaki przeszłości. Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci, wstęp Cz. Hernasa, Warszawa 1976.
Krzak Z., Od matriarchatu do patriarchatu, Warszawa 2007.
Krzyżanowski J., Polska bajka w układzie systematycznym, t. 2, Warszawa 1962—1963.
Łuszczyńska M. „Czyńcie sobie Ziemię poddaną” — ekologiczne dylematy w nauczaniu społecznym Kościoła katolickiego, Lublin 2021.
Małek K., Teologia zwierząt jako nowa (sub)dyscyplina, „Studia Pelplińskie” 2022, nr 56.
Mamzer H., Zwierzęce imiona — upodmiotowienie czy zawłaszczenie, ,Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, 2017, nr 3.
Mianecki A., Bajka ajtiologiczna, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Mianecki A., Stworzenie świata w folklorze polskim XIX i XX wieku, Toruń 2010.
Mitek-Dziemba A., Bóg-człowiek, bóg-zwierzę. Zwierzęce twarze religii, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, 2015, nr 1.
Mitek-Dziemba A., „Święta zwierzęcość” Tatiany Goriczewej: przyczynek do prawosławnej ekoteologii, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, 2017, nr 3.
Mulder E.W.A., On the Lost Legs of the Snake that seduced Eve, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, 2017, nr 3.
Ogrodowska B., Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce, Warszawa 2001.
Quercy J., „Święty Roch i raj zwierząt”, w: Legendy chrześcijańskie. Antologia, wybór L. Santucci i ks. S. Klimaszewski MIC, przeł. A. Szymanowski, Warszawa 1988.
Ratuszna H., „Błysk obrazu”. Z zagadnień krótkich form narracyjnych w literaturze Młodej Polski, Toruń 2009.
Ryś G., Sługa stworzenia, „Tygodnik Powszechny”, 2023, nr 8.
Rzepnikowska I., Wilk, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Seibert J., Leksykon sztuki chrześcijańskiej. Tematy, postacie, symbole, przeł. D. Petruk, Kielce 2007.
Siarkowski W. ks., Podania i legendy o zwierzętach, drzewach i roślinach, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. 7, 1883.
Sokolewicz Z., Matka Boska w polskiej kulturze ludowej XIX i XX w. (Wybrane kwestie źródłowe i zarysowujące się pytania), „Etnografia Polska”, t. 32, 1988, z. 1.
Sowińska A., Konsternacja i śmiech, „Dwutygodnik.pl”, 5/2022, wyd. 333, https://www. dwutygodnik.com/artykul/10083-konsternacja-i-smiech.html [dostęp: 4.11. 2022].
Szczypka J., Kalendarz polski, Warszawa 1984.
Szelburg-Zarembina E., Boży roczek, Warszawa ok. 1990.
Szlagowska A., Elementy kultu i symbole ziemi w polskiej obrzędowości ludowej, „Literatura Ludowa”, 2001, nr 4-5.
Tomiccy J.R., Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, b. m. w. 1975.
Uryga J., Rok polski w życiu, tradycji i obyczajach ludu, wyd. IIL, Włocławek 2013.
Wójcicka M., Żaba, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Wróblewska V., Pzjąk, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Wróblewska V., Wąż, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, Toruń 2018.
Vincenz S., Na wysokiej połoninie, pasmo I: Prawda starowieku. Obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny Huculskiej, przedmowa A. Kuśniewicz, Warszawa 1980.
Zielina J., Wierzenia Prasłowian, wyd. 2, Kraków 2014.