Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePolityczne zbliżenie niemiecko-sowieckie w latach 1939–1941. Co wiedziała strona polska o relacjach Trzeciej Rzeszy i ZSRR? Wybrane problemy w świetle zachowanych dokumentów
Słowa kluczowe:
pakt nieagresji, pakt niemiecko-sowiecki, pakt Ribbentrop–Mołotow, relacje niemiecko-sowieckie, współpraca niemiecko-sowieckaAbstrakt
Po zakończeniu I wojny światowej politycy i wojskowi niemieccy oraz sowieccy stali na stanowisku, że Polska, która w końcu XVIII w. straciła niepodległość w wyniku trzech rozbiorów, a odzyskała niepodległość w 1918 r., jest państwem sezonowym, przejściowym, o czym świadczą wypowiedzi niektórych osobistości tak ze strony Niemiec, jak i ZSRR. W okresie międzywojennym wzajemne relacje różnie się układały. Od daleko posuniętego dystansu, a niekiedy wrogości w latach 20. do podejmowania kontaktów gospodarczych, a nawet wojskowych. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w styczniu 1933 r. sytuacja znacznie się zaostrzyła. Naprzeciw siebie stanęły dwie ideologie: nazistowska (nazywana też faszystowską) i komunistyczna. Pierwsza o proweniencji nacjonalistycznej – uderzyła w przeciwników politycznych i rasowych. Druga zaś odwołująca się do socjalizmu i internacjonalizmu zasadniczo zwalczała wrogów klasowych.
Downloads
Bibliografia
Białe plamy. ZSRR–Niemcy 1939–1941.
Dokumenty i materiały dotyczące stosunków polsko-niemieckich w okresie od kwietnia 1939 r. do lipca 1941 r., Wilno 1990.
Bór-Komorowski T., Armia Podziemna, oprac. W. Bartoszewski, A.K. Kunert, Warszawa 1994.
Bregman A., Najlepszy sojusznik Hitlera. Studium o współpracy niemiecko-sowieckiej (1939–1941), Warszawa 2009.
Bullock A., Hitler i Stalin. Żywoty równoległe, t. 1–2, Warszawa 1994.
Bullock A., Hitler. Studium tyranii, Warszawa 1969.
Burckhardt C.J., Moja misja w Gdańsku 1937–1939, Warszawa 1970.
Chrzanowski B., Gen. Stefan Rowecki – „Grot” – Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) – Armii Krajowej (AK) – sylwetka polityczna, „Cywilizacja i Polityka” 2013, nr 11.
Chrzanowski B., O życiu politycznym: nienawiść i uprzedzenia, „Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość” 2014, t. 11.
Chrzanowki B., Zbrodnia katyńska w świetle wydawnictw podziemnych 1943–1944, [w:] Charków–Katyń–Twer–Bykownia. W 70. Rocznicę zbrodni katyńskiej. Zbiór studiów, red. A. Kola, J. Sziling, Toruń 2011.
Chrzanowski B. (red.), Obszary inkorporowane do Rzeszy, Generalne Gubernatorstwo oraz ziemie wcielone do Związku Radzieckiego. Podobieństwa i różnice. Materiały XXII sesji naukowej w Toruniu w dniu 7 listopada 2012 roku, Toruń 2014.
Chrzanowski B., Niwiński P., Okupacja niemiecka i sowiecka – próba analizy porównawczej (wybrane zagadnienia), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1.
Ciano G., Pamiętniki 1939–1943, Warszawa 1991.
Cichy E., Faszyzm w Gdańsku 1930–1945, Toruń 2002.
Colbern W.H., Polska. Styczeń–sierpień 1939. Analizy i prognozy. Komentarze do wydarzeń attaché wojskowego ambasady USA w Warszawie, Warszawa 1986.
Dębski S., Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939–1941, Warszawa 2003.
Długoborski W., Społeczeństwo polskie pod dwiema okupacjami 1939–1941, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2002, t. 17.
Dybicz P., Wywiad z prof. Marianem Wołosem (15.10.2013), https//www.tygodnikprzegląd.pl/kim-był-agent-Stalina-w-polskiej-armii. Dzienniki. Joseph Goebbels, t. 1–2, Warszawa 2023.
Frelek R., Dzieje dyplomacji. Zarys historii stosunków międzynarodowych, Toruń 2006.
Gąsiorowski A., Posłowie do wydania polskiego więziennych losów Alberta Forstera, [w:] D. Schenk, Albert Forster gdański namiestnik Hitlera. Zbrodnie hitlerowskie w Gdańsku i Prusach Zachodnich, Gdańsk 2022.
Glinecki T., Prosto z portu do obozu. Pierwsi sowieccy więźniowie w KL Stutthof (1941), „Stutthof. Zeszyty Muzeum” 2024, nr 12.
Gliński M., Organizacja obozu koncentracyjnego Stutthof (1 września 1939 – 9 maja 1945), „Stutthof. Zeszyty Muzeum” 1979, nr 3.
Gondek L., 17 września 1939. Dokumenty, relacje, opinie z komentarzem, Gdańsk 1990.
Grünberg K., Otręba B., Joachim von Ribbentrop. Kariera ministra Trzeciej Rzeszy, Bydgoszcz 1991.
Grzelak C., Jaczyński S., Kozłowski E. (wyb. i oprac.), Kozłowski E. (red.), Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów 17 września 1939. Geneza i skutki, Warszawa 1994, t. 1.
Halder F., Dziennik wojenny, t. 1: Od kampanii polskiej do zakończenia ofensywy na Zachodzie (14.8.1939–30.6.1940), Warszawa 1971.
Henderson N., Nieudana misja. Berlin 1937–1939, Warszawa 1970.
Herwarth v. H., Między Hitlerem a Stalinem. Wspomnienia dyplomaty i oficera niemieckiego 1931–1945, Warszawa 1992.
Heywood A., Ideologie polityczne: wprowadzenie, red. T. Żyro, Warszawa 2007.
Heywood A., Klucz do politologii: najważniejsze ideologie, systemy, postaci, Warszawa 2008.
Heywood A., Politologia, Warszawa 2009.
Jasudowicz T., Widmo krąży po Europie. Bezprawie paktu Ribbentrop–Mołotow, Toruń 1993.
Kapera Z.J., Tajemniczy pakt, „Komandos” 2002, nr 9.
Klimuk Z., Stosunki gospodarcze i handlowe ZSRR – Niemcy w latach 1918–1940 (część 1), „Przegląd Wschodniooeuropejski” 2018, t. 9, nr 1.
Kornat M., Droga Niemiec do paktu Ribbentrop–Mołotow i sprawy polskie (wydarzenia i interpretacje), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1.
Kornat M., Morzycki-Markowski M. (wyb. i oprac.), W rumuńskiej pułapce. Internowanie Józefa Becka i Edwarda Śmigłego-Rydza w dokumentach rumuńskich służb specjalnych, Gdańsk 2011.
Kornat M., Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop–Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Król E.C., Pakt Ribbentrop–Mołotow i ludnościowo-terytorialne zmiany w Europie Środkowo-Wschodniej w pierwszym okresie okupacji (1939–1941), [w:] Pomorze pod niemiecką okupacją. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021.
Król E.C., Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 1919– 1945, Warszawa 2006.
Król E.C., Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919–1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziaływania, Warszawa 1999.
Kruszyński M., Ambasada RP w Moskwie 1921–1939, Warszawa 2010.
Kunert A.K., „Oswobożdienije”. Katalog wystawy, Warszawa 2005.
Kunert A.K., Polska Golgota, [w:] Zagłada polskich elit. Akcja AB-Katyń, red. A. Piekarska, Warszawa 2006.
Kunert A.K., Rzeczpospolita walcząca. Wrzesień–grudzień 1939, Warszawa 1993.
„Kurier Poznański”, 30.08.1939, nr 394.
Lipiński W., DZIENNIK. Wrześniowa obrona Warszawy 1939 r., Warszawa 1989.
Łojek J., Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych, Warszawa 1990.
Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, Warszawa 1990.
Moorhouse R., Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina, Kraków 2015.
Nowak A., Pierwsza zdrada Zachodu 1920 – zapomniany appeasement, Warszawa 2022.
Olszewski H., Zmierczak M., Historia doktryn politycznych i prawnych, Poznań 1994.
Pakt Ribnbentrop–Mołotow, https://pl.wikipedia.org/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C 5%82otow.
Pepłoński A., Wywiad a dyplomacja II Rzeczypospolitej, Toruń 2004.
Piekarska A. (red.), Zagłada polskich elit. Akcja AB-Katyń, Warszawa 2006.
Podgóreczny M., Albert Forster. Gauleiter i oskarżony, Gdańsk 1977.
Polska biała księga. Les relations Polono-Alemandes et Polono-Sovietiques 1932–1939, Paryż, marzec 1940 r. Wyjątki tłumaczone z języka francuskiego, Warszawa 1944. „Prawda”, wyd. Nowa (drugi obieg), marzec 1981 (teksty organu Komitetu Centralnego i Komitetu Moskiewskiego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii [bolszewików]).
Pużak K., Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk 1989.
Rak K., Kucharczyk G., Piekielni sąsiedzi. Jak Rosja i Niemcy dogadywały się kosztem Polski, Warszawa 2024.
Rojek W. (red.), Długokęcki P., Konopka-Wichrowska M., Przyłuska M. (współpr.), Polskie dokumenty dyplomatyczne 1939 wrzesień–grudzień, Warszawa 2007.
Rowecki (Grot) S., Wspomnienia i notatki. Czerwiec–wrzesień 1939, Warszawa 1957.
Rowecki S., Walki uliczne, Warszawa 1928.
Rowecki S., Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906–1939), wybór A.K. Kunert, J. Szyrmer, Warszawa 1988.
Schenk D., Albert Forster gdański namiestnik Hitlera. Zbrodnie hitlerowskie w Gdańsku i Prusach Zachodnich, Gdańsk 2022.
Słucz S., Długa droga Stalina do ugody z Hitlerem, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, nr 1.
Snopkiewicz J., Zakrzewski A. (red.), Dokumenty Katynia. Decyzja, Warszawa 1992.
Speer A., Wspomnienia, Warszawa 1973. Stanisławska S. (red.), Sprawa polska w czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej. Zbiór dokumentów, Warszawa 1965.
Stepan K., Wesołowski A., To proste – będziemy się bić. Polskie przygotowania obronne (marzec–sierpień 1939), Warszawa 2019.
Steyer D. (red.), Stutthof. Hitlerowski obóz koncentracyjny, Warszawa 1988.
Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 2006.
Szcześniak A.L. (wst. i oprac.), Zmowa. IV rozbiór Polsk, Warszawa 1990.
Szembek J., Diariusz. Wrzesień–grudzień 1939, oprac. B. Grzeloński, Warszawa 1989.
Sziling J., W Rzeszy – czym była niemiecka okupacja na Pomorzu, [w:] Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu 1939–1945, red. G. Górski, współpr. K. Minczykowska, Toruń 1999.
Tokarczyk R., Współczesne doktryny polityczne, Kraków 2005.
Turlejska M., Prawdy i fikcje. Wrzesień 1939 – grudzień 1941, Warszawa 1966.
Turlejska M., Rok przed klęską. 1 września 1938 – 1 września 1939, Warszawa 1969.
Wasilewski W., Katyń 1940 – sowieckie ludobójstwo na Polakach, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 1–2.
Wasilewski W., Współpraca sowiecko-niemiecka a zbrodnia katyńska, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, nr 1.
Zieliński H., Historia Polski 1864–1939, Warszawa 1971.
Zieliński H., Historia Polski 1914–1939, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Żerko S. (red.), Długokęcki P. (współpr.), Polskie dokumenty dyplomatyczne 1939 styczeń–sierpień, Warszawa 2005.
