Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweZabytki sakralne w systemie prawnym Polski – uwagi de lege ferenda
Słowa kluczowe:
prawna ochrona zabytków, wartość sakralna, zabytki sakralne, dziedzictwo kościelne, sztuka sakralna, dziedzictwo kulturyAbstrakt
Zabytki sakralne stanowią przeważającą część zasobu zabytkowego Polski oraz krajów cywilizacji europejskiej. Obok wartości artystycznej, historycznej i naukowej, cechą wyróżniającą tę grupę jest wartość sakralna. Definiuje się ją jako cechę charakterystyczną zabytków i dzieł sztuki, odnoszącą się do kościołów oraz elementów ich wystroju i wyposażenia, wynikającą z faktu ofiarowania ich Bogu, otaczania kultem, przekazu za ich pośrednictwem treści biblijnych, teologicznych lub hagiograficznych oraz poddania obrzędowi poświęcenia w celu przeznaczenia na potrzeby liturgii. Z punktu widzenia jurydycznego zabytki sakralne podlegają trojakiego rodzaju ochronie prawnej: wynikającej z prawa kanonicznego, kościelnego prawa administracyjnego oraz prawa publicznego. W polskim prawie publicznym zabytki sakralne nie są wyszczególnione jako odrębny przedmiot ochrony prawnej. W okresie międzywojennym stworzono w Polsce modelowy system prawnej ochrony zabytków sakralnych. Polegał on na konkordancji przepisów państwowych i kościelnych. Jego istotą było wyodrębnienie zabytków sakralnych i poddanie ich szczególnej wyższej formie ochrony. Zastosowanie międzywojennych osiągnięć legislacyjnych do obecnego systemu w celu ujednolicenia przepisów kościelnych i państwowych zapewni skuteczniejszą ochronę tej znaczącej części dziedzictwa kulturalnego narodu. Reforma prawa ochrony zabytków powinna ewoluować nie tylko w kierunku nadania właściwego statusu zabytkom sakralnym, a w konsekwencji redefinicji systemu dotowania i dysponowania nimi, lecz także określać obowiązki edukacyjne podmiotów odpowiedzialnych za ochronę dziedzictwa kulturalnego.
Downloads
Bibliografia
Źródła
Codex Juris Canonici PU Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auc-toritate promulgatus. Praefatione Fontium annotatione etlndice analytico-alphabetico ab Emo Petro Card. Gaspari auctus, Typis Polyglottis Vaticanis 1918.
Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z dnia 31 października 1918 roku, Dz.Pr. PP 1918, nr 16, poz. 36.
Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Pawła II. Przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Pallottinum 1984.
Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany 28 lipca 1993 r., ratyfikowany 23 lutego 1998 r., Dz.U. RP, 1998, nr 51, poz. 318; A AS, 90 (1998), s. 310-329.
Konkordat zawarty pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską, podpisany 10 lutego 1925 r., ratyfikowany 30 maja 1925 r., Dz.U. RP 1925, nr 72, poz. 501 i poz. 502; AAS, 17 (1925), s. 273-287.
Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 19 grudnia 1925 r. w sprawie komisji mieszanych dla ochrony zabytków sztuki i kultury, znajdujących się w katolickich kościołach i lokalach kościelnych, Dz.U. RP 1926, nr 6, poz. 35 i 192.
Sierpowski S., Matelski D. (red.), Dzieje archiwistyki polskiej: wybór źródeł, t. I, Poznań 1988.
Ustawa o ochronie dóbr kultury i o muzeach z dnia 15 lutego 1962 r., Dz.U. PRL 1962, nr 10, poz. 48.
Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. RP 2003, nr 162, poz. 1568, tekst ujednolicony Dz.U. RP 2018, poz. 2067.
Opracowania
Bijak R, Jan Paweł II jako Conservator Patrimonium Ecclesiae, „Studia Gdańskie" 2012, t. XXX, s. 187-202.
Bijak P., Kościelno-prawna ochrona zabytków sakralnych w Polsce, „Cywilizacja i Polityka" 2013, nr 11, s. 369-393.
Bijak P., Wartości dziedzictwa kultury europejskiej: przeszłość i teraźniejszość, niepublikowana rozprawa doktorska obroniona na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 2011 roku.
Brykczyński A., Dom Boży to jest praktyczne wskazówki budowania, naprawiania i utrzymywania kościołów, wyd. III, Warszawa 1904.
Demetrykiewicz W, Konserwatorstwo dla zabytków archeologicznych. Studium ze stanowiska dziejów kultury i nauki porównawczej prawa, Kraków 1886.
Łukomski S., Konkordat zawarty dnia 10 lutego 1925 r. pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, Łomża 1934.
Łuszczkiewicz W, Poradnik dla zajmujących się utrzymywaniem i restauracją kościołów i kościelnych sprzętów, Kraków 1887.
Łuszczkiewicz W, Wskazówki do utrzymania kościołów, cerkwi i przechowywanych tamże zabytków przeszłości, Kraków 1869.
Maj Z., Zabytki sakralne wprawie kościelnym i państwowym i ich wzajemne relacje, materiały z Konferencji Krajowej „Potrzeby Konserwatorskie Obiektów Sakralnych na przykładzie makroregionu łódzkiego", Łódź, 9-10 grudnia 2005.
Pasierb J., Ochrona zabytków sztuki kościelnej, wyd. I: Warszawa 1971, wyd. II: Warszawa 1995.
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 1-2, Kraków 2001.
Pruszyński J., Ochrona zabytków sztuki kościelnej, „Ochrona Zabytków" 1996, nr 3, s. 336-341.
Pruszyński J., Ochrona zabytków w Polsce. Geneza, organizacja, prawo, Warszawa 1989.
Pruszyński J., Problemy prawnej ochrony zabytków ruchomych sztuki sakralnej, „Ochrona Zabytków" 1982, nr 3-4, s. 217-219.
Strzelecka M., Teologia sztuki sakralnej, „Studia Theologica Varsaviensia" 1968, r. 6, nr 2, s. 56-59.
Wierzbicka K. (red.), Centralna ewidencja dóbr kultury i rejestr zabytków w Polsce w świetle zasobów Ośrodka Dokumentacji Zabytków, Warszawa 1999.
Zalasińska K., Prawna ochrona zabytków nieruchomych w Polsce, Warszawa 2010.
Zeidler K., Marcinkowska M. (red.), Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem, czyli Eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, Gdańsk 2017.
