Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweOrganizacja pomocy dla uchodźców wojennych w Wilnie po 1 września 1939 roku
Słowa kluczowe:
uchodźcy wojenni, organizacje charytatywne w Wilnie, Towarzystwo Samopomocy Obywatelskiej, Komitet Pomocy Uchodźcom Wojennym, Komitet Pomocy Ofiarom WojnyAbstrakt
Po 1 września 1939 r. i napaści niemieckiej na Polskę, na Wileńszczyznę, a szczególnie do Wilna napłynęła kilkudziesięciotysięczna fala uchodźców, głównie Polaków, ale również obywateli polskich narodowości żydowskiej i białoruskiej oraz nielicznych Litwinów. Od początku, dzięki licznym oddolnym inicjatywom mieszkańców Wilna, organizowano dla nich pomoc, którą niosło również państwo litewskie i Litewski Czerwony Krzyż. Ich działalność wspierały finansowo i materialnie organizacje międzynarodowe. Tylko w Wilnie powołano co najmniej 10 społecznych organizacji pomocowych, które z różnym powodzeniem funkcjonowały do oficjalnej likwidacji w grudniu 1940 r. przez władze Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
Downloads
Bibliografia
Źródła archiwalne
Hoover Institution Archive, Register of the Poland:
– Commission for Polish Relief (COMPOREL);
– Ministerstwo Informacji i Dokumentacji Records, 1939–1945..
Lietuvos Centrinis Valstybes Archyvas (LCVA), zespoły,
– Komisariat do Spraw Uchodźców;
– Litewski Czerwony Krzyż;
– Ministerstwo Spraw Zagranicznych Litwy;
– Pełnomocnik Rządu Litewskiego dla Miasta Wilna i Obwodu Wileńskiego;
– Rada Ministrów Republiki Litwy;
– 1 Oddział Specjalny NKWD-NKGB-MWD-MGB-KGB LSRR
Dokumenty
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. I, cz. 1. Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, wydanie II (poprawione i uzupełnione), Instytut Pamięci Narodowej i Studium Polski Podziemnej – Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie, Warszawa 2015.
„Zachodnia Białoruś” 17 IX 1939–22 VI 1941. Wydarzenia i losy ludzkie. Rok 1939, t. 1, Warszawa 1998.
Opracowania
Anušauskas Arvydas, Lietuviu tautos sovietinis naikinimas 1940–1958 metais, Vilnius 1996.
Chocianowicz Witold, Ziemie Wschodnie R.P. w latach 1939–1944, [w:] Pamiętnik Wileński, Londyn 1972.
Cywińska Janina, W okupowanym Wilnie, Bydgoszcz 1997.
Hoppen-Zawadzka Jadwiga, Czas grozy, Bydgoszcz 1998.
Jałbrzykowski Andrzej Grabia, Wspomnienia wileńskie (1939–1940), Warszawa 2005.
Jędrychowska Anna, Zygzakiem i po prostu, Warszawa 1965.
Krzepkowski Mieczysław, Wspomnienia dziennikarza z czasów okupacji (Wilno 1939–1941).
Lewandowska Stanisława, Losy Wilnian. Zapis rzeczywistości okupacyjnej. Ludzie, fakty, wydarzenia 1939–1945, Warszawa 2004.
Łossowski Piotr, Litwa a sprawy polskie 1939–1940, Warszawa 1982.
Łossowski Piotr, Raporty Gilberta Redferna pisane z Wilna w okresie styczeń – kwiecień 1940 r., „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2007, t. XLII.
Mackiewiczowa Joanna, Polacy na Litwie w latach II wojny światowej, Bydgoszcz 1996.
Mackiewicz-Wojciechowicz Maria, Związek Wolnych Polaków. Wspomnienia, Bydgoszcz 2002.
Mazur Grzegorz, Uchodźcy polscy na Litwie w świetle dokumentów NKWD i NKGB (1940–1941), „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu” 1993, t. XXXVI.
Nienałtowski Stanisław, Wspomnienia z lat 1939–1941, [w:] Wschodnie losy Polaków, t. 3, red. W. Myśliwski, A. Garlicki, Łomża 1991.
Pachowicz Anna, Decyzje Komitetu dla Spraw Kraju w sprawie Wileńszczyzny (listopad 1939 – kwiecień 1940 r.), „Dzieje Najnowsze” 2005, nr 2.
Roman Wanda K., NKWD w walce przeciwko polskiemu podziemiu niepodległościowemu na Wileńszczyźnie i Litwie 1940–1941, „Teki Historyczne”, Londyn 2004, t. XXIII.
Roman Wanda K., Polacy internowani na Litwie w oczach historyka litewskiego, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2015, nr 1(251).
Roman Wanda K., Polityka Związku Radzieckiego wobec państw nadbałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia) we wrześniu i październiku 1939 roku, „Europa Orientalis.
Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich” 2010, nr 2.
Roman Wanda K., Rozbicie wileńskiego okręgu Związku Walki Zbrojnej przez NKWD w 1941 roku, „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej” 2000, nr 2.
Roman Wanda K., Władze i społeczeństwo Litwy wobec polskich internowanych i uchodźców we wrześniu 1939 roku, [w:] Między Rusią a Polską: Litwa: od Wielkiego Księstwa Litewskiego do Republiki Litewskiej, red. J. Grzybowski, J. Kozłowska, Warszawa 2014.
Roman Wanda K., W obozach i w konspiracji. Działalność niepodległościowa żołnierzy polskich na Litwie i Wileńszczyźnie wrzesień 1939 r. – czerwiec 1941 r., Toruń 2004.
Rappaport Leon, Komitet Pomocy Uchodźcom Polakom w Wilnie (19 września 1939–1 stycznia 1941), wstęp i oprac. A. Gontarek, Lublin 2020.
Surgailis Gintautas, Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie w czasie drugiej wojny światowej, Warszawa 2015 (tłumaczenie wydania litewskiego: Antrojo pasaulinios karo pabegeliai ir internuotieji Lenkijos kariai Lietuvoje (1939 09 – 1940): monografija, Vilnius 2005.
Šeinius Ignas, Czerwony potop, Warszawa 1998.
Tomaszewski Longin, Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, Warszawa 1999.
Warakomski Romuald, Komórka Legalizacyjna Sztabu Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej w latach 1939–1947, Bydgoszcz 1996.
Wilanowski Cyprian, Konspiracyjna działalność duchowieństwa polskiego na Wileńszczyźnie w latach 1939–1944, Warszawa 2000.
Zagórski Wacław, Wolność w niewoli, Londyn 1971.
Prasa
„Słowo Wileńskie”, „Kurier Wileński” , „Gazeta Codzienna” „Zeszyty Historyczne”.
