Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweCharakterystyka jednostki o charakterze autorytarnym (Erich Fromm), o osobowości autorytarnej (Theodor Adorno), o osobowości twardej (Hans Eysenck) oraz dogmatycznej (Milton Rokeach) i cechy wspólne dla tych konstruktów teoretycznych
Słowa kluczowe:
Erich Fromm, Theodor Adorno, Hans Eysenck, Milton Rokeach, Adolf Hitler, Józef Stalin, autorytaryzm, demokracja, społeczeństwo, prawica, lewica, nazizm, faszyzm, komunizm, Niemcy, Rosja, III Rzesza, ZSRRAbstrakt
Artykuł podejmuje temat stworzonych przez Ericha Fromma, Theodora Adorno, Hansa Eysencka i Miltona Rokeacha teorii charakteryzujących osobowości szczególnie podatne na wpływ autorytaryzmu, zwalczające demokrację. W jego pierwszej części znajduje się charakterystyka tych osobowości, konkretnie jednostek o charakterze autorytarnym (Erich Fromm), o osobowości autorytarnej (Theodor Adorno), o osobowości twardej (Hans Eysenck) oraz dogmatycznej (Milton Rokeach). W drugiej części artykułu staram się znaleźć cechy wspólne dla tych konstruktów teoretycznych. W większości jest to jednak krytyka błędnego (moim zdaniem) myślenia przy tworzeniu tych teorii. Zauważyłem, że twórcy większości spośród nich, nie tylko opisują typy osobowości szczególnie podatne na wpływ autorytaryzmu, ale przede wszystkim je potępiają. W praktyce sprowadza się to do atakowania skrajnej prawicy. Jednak należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii, które negują takie nastawienie. Z autorytaryzmem nie można utożsamiać tylko prawicy. Sam podział prawica– –lewica nie jest zbyt ostry. Z kolei autorytaryzm nie zawsze oznacza brak humanitaryzmu, nietolerancję, prześladowania. Większość powyższych konstruktów teoretycznych wskazuje błędnie, że cechy polityczne człowiek nabywa pod wpływem otoczenia, środowiska. Natomiast nie są one jakoś dziedziczone, uwarunkowane genetycznie. Ponadto uważam, że tylko pewna, mniejsza część społeczeństwa ma sprecyzowane poglądy polityczne. I tylko wśród nich występuje grupa ludzi o skłonnościach autorytarnych. Ta część społeczeństwa, która ma niesprecyzowane poglądy polityczne może koniunkturalnie poprzeć pewną opcję polityczną, nawet autorytarną, jeżeli zapewni ona jej korzyści. Założenie, że polityczne działania społeczeństwa wynikają z wewnętrznych cech jednostek, to kolejny punkt, z którym trudno się zgodzić. W rzeczywistości decyduje skuteczność ekipy rządzącej.
Downloads
Bibliografia
Druki zwarte i czasopisma Augustyniak U., Historia Polski 1572–1795, Warszawa 2008.
Bankowicz B., Nazizm, [w:] Słownik polityki, red. M. Bankowicz, Warszawa 1999.
Bardach J., Rzeczpospolita szlachecka, [w:] J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2009.
Bartyzel J., Komunizm, [w:] J. Bartyzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Encyklopedia polityczna, t. 1: Myśl polityczna: główne pojęcia, doktryny i formy ustroju, Radom 2007.
Bartyzel J., Nacjonalizm, [w:] J. Bartyzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Encyklopedia polityczna, t. 1: Myśl polityczna: główne pojęcia, doktryny i formy ustroju, Radom 2007.
Baszkiewicz J., Francja, Warszawa 1997.
Batowski H., Między dwiema wojnami 1919–1939. Zarys historii dyplomatycznej, Kraków 2001.
Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia Rosji, Wrocław–Warszawa–Kraków 2005.
Brzoza Cz., W niepodległym państwie 1918–1939, [w:] Cz. Brzoza, A.L. Sowa, Historia Polski 1918–1945, Kraków 2006.
Burleigh M., Trzecia Rzesza. Nowa historia, tłum. G. Siwek, Warszawa 2002.
Courtois S. et al., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, tłum. K. Wakar et al., Kraków 2017.
Chojnowski A., Bruski J.J., Ukraina, Warszawa 2006.
Czajka M., Antysemityzm, [w:] Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, red. A. Garlicki et al., Warszawa 1999.
Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, tłum. E. Tabakowska, Kraków 2006.
Dudek A., Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, [w:] B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, Słownik historii politycznej świata 1901–2005, Kraków 2006.
Dziubka K., Nazizm, [w:] Leksykon politologii, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1999.
Eysenck H., Eysenck M., Podpatrywanie umysłu. Dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują?, red. B. Wojciszke, tłum. M. Dowhyluk et al., Gdańsk 2000.
Fromm E., Ucieczka od wolności, przedm. E. Wnuk–Lipiński, tłum. O. Ziemilska, A. Ziemilski, Warszawa 1997.
Garciadiego J., Kuntz Ficker S., Rewolucja meksykańska, [w:] E. Velásquez García et al., Nowa historia Meksyku, red. K. Mikulska, U. Ługowska, tłum. S. Kuźmicz, Warszawa 2016.
Grott O., Faszyści i narodowi socjaliści w Polsce, Kraków 2007.
Gruszczak A., Europejskie kraje socjalistyczne: kłopoty gospodarcze i kryzys ideologiczny, [w:] Historia polityczna świata XX wieku 1945–2000, red. M. Bankowicz, Kraków 2004.
Heath T., Dziewczyny wodza, tłum. W. Jeżewski, Warszawa 2019.
Jakubowska U., Preferencje polityczne. Psychologiczne teorie i badania, Warszawa 1999.
Jaskólski M., Konserwatyzm – Nacjonalizm. Studia nad konfrontacjami ideowymi konserwatyzmu krakowskiego i demokracji narodowej przed 1914 r., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CMLI. Prace z Nauk Politycznych” 1989, z. 36.
Kaelble H., Historia społeczna Europy. Od 1945 do współczesności, tłum. J. Antkowiak, J. Burszta (przedm.), Warszawa 2010.
Kochanowski J., Węgry. Od ugody do ugody 1867–1990, Warszawa 1997.
Krasuski J., Historia Niemiec, Wrocław–Warszawa–Kraków 2008.
Lipoński W., Dzieje kultury brytyjskiej, Warszawa 2003.
Levack B.P., Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, tłum. E. Rutkowski, Wrocław 2009.
Maiwald S., Mischler G., Seksualność w cieniu swastyki, tłum. R. Wojnakowski, Warszawa 2003.
Malewski A., Nietolerancja, dogmatyzm, lęk. Analiza teorii Miltona Rokeacha, [w:] A. Malewski, O nowy kształt nauk społecznych. Pisma zebrane, wstęp J. Topolski, red. H. Malewska, S. Nowak, M. Ofierska, J. Topolski, Warszawa 1975.
Malinowski S., Vom König zum Führer. Sozialer Niedergang und politische Radikalisierung im deutschen Adel zwischen Kaiserreich und NS-Staat, Berlin 2003.
Nacjonalizm, [w:] Politologia. Przewodnik encyklopedyczny, red. A. Mikusińska, Warszawa 2008.
Naimark N.M., Ludobójstwa Stalina, tłum. A. Arumińska, Warszawa 2020.
Pietkiewicz K., Rosja, [w:] Britannica. Edycja Polska, t. 36: Re-Ro, red. W. Wolarski, Poznań 2003.
Pilaszek M., Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2008.
Polit J., Chiny, Warszawa 2004.
Polit J., Stalinizm w radzieckiej Europie, [w:] Historia polityczna świata XX wieku 1945–2000, red. M. Bankowicz, Kraków 2004.
Rauszer M., Dwa ciała króla i naród polityczny. Kształtowanie się tożsamości chłopskiej w kontekście procesów narodowotwórczych, „Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa” 2018, z. 50.
Rees E.A., Stalin: Architect of the Terror, [w:] The Anatomy of Terror. Poltical Violence Under Stalin, red. J. Harris, Oxford 2013.
Riasanovsky N.V., Steinberg M.D., Historia Rosji, tłum. A. Bernaczyk, T. Tesznar, Kraków 2009.
Rostworowski E., Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1998.
Roszkowski W., Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945, Warszawa 2002.
Rundstedt Gerd von, [w:] Britannica – Edycja Polska, t. 37: Ro-Sa, red. W. Wolarski, Poznań 2003.
Salmonowicz S., O procesach o czary w „Prusach Brandenburskich”, „Czasy Nowożytne” 2007, t. XX.
Schmitz-Köster D., Vankann T., Dzieci Hitlera. Losy urodzonych w Lebensborn, tłum. A. Walczy, Warszawa 2014.
Sienkiewicz W., Demokracja szlachecka, [w:] W. Sienkiewicz, Mały słownik historii Polski, Warszawa 2000.
Sienkiewicz W., Przywileje ziemskie, [w:] W. Sienkiewicz, Mały słownik historii Polski, Warszawa 2000.
Smoleń M., Jeżow Nikołaj Iwanowicz, [w:] Cz.S. Bartnik et al., Encyklopedia „Białych plam”, t. IX: Jeske Choiński Teodor-Koniuchy, red. M. Fijołek, A. Winiarczyk, Radom 2002.
Sondel-Cedarmas J., Nacjonalizm włoski. Geneza i ewolucja doktryny politycznej (1896–1923), Kraków 2013.
Stępnik A., Leibniza pojęcie wiedzy wrodzonej w świetle sporu z Lockiem, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2016, r. 25, nr 4 (100).
Tazbir J., Procesy o czary, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1978, t. 23.
Tomasiewicz J., Osmoza komunizmu i nacjonalizmu w Rosji: geneza hybrydy, „Historia i Polityka” 2010, nr 4 (11).
Topolski J., Rzeczpospolita Obojga Narodów 1501–1795, red. M. Doroszewski, B. Twardowski, Poznań 2015.
Urbach K., Useful idiots: the Hohenzollerns and Hitler, „Historical Research”, sierpień 2020, vol. 93, nr 261.
Wenland M., Epistemologia Kanta jako rozwiązanie sporu empiryzmu z racjonalizmem, „Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna” 2012, t. I, nr 2.
Wojny współczesnych plemion. Felieton o naszym wewnętrznym przymusie dominowania nad innymi [tekst redakcyjny], [w:] Sun Zi i jego Sztuka wojny. Filozofia i praktyka oddziaływania na bieg zdarzeń, red. P. Plebaniak, Kraków 2020.
Włodarczyk M., Oblicza nacjonalizmu w Federacji Rosyjskiej: modernistyczna instrumentalizacja a etniczna nienawiść, [w:] Tendencje nacjonalistyczne i migracyjne we współczesnej Europie, red. B. Olbrych, A. Gołębiowski, Radom 2017.
Zblewski Z., Polska – mała stabilizacja i wielki skok gospodarczy, [w:] Historia polityczna świata XX wieku 1945–2000, red. M. Bankowicz, Kraków 2004.
Zwierżdżyński M.K., Konstruktywizm a konstrukcjonizm, „Principia” 2012, t. LVI.
Netografia
www.archiwum.rp.pl
www.wiadomosci.wp.pl
www.astrahistoria.pl
www.newsweek.pl
www.wyborcza.pl
www.niepodlegla.dzieje.pl
