Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweInflacja i czary czyli narodziny ekonomii politycznej: ponowne rozpatrzenie przypadku Jeana Bodina
DOI:
https://doi.org/10.26881/kg.2024.2.06Słowa kluczowe:
Jean Bodin, ekonomia polityczna, polityka populacyjna, polowania na czarownice, historia demografii, historia kontroli urodzeńAbstrakt
W 1969 roku E. W. Monter postawił tezę, że traktaty Jeana Bodina o pieniądzu, Response to Malestroit (1568), oraz o czarach, Démonomanie (1580), są wzorcem racjonalności. Nie udało mu się jednak dociec, jakie racje stały za drugim traktatem. Drogą do zrozumienia istoty Démonomanie jest analiza trzech historycznych zagadek Europy końca XV wieku: a) przemiany katastrofy populacyjnej lat 1348–1352 i jej następstw w eksplozję demograficzną, b) wielkiego polowania na czarownice, c) nagłego zniknięcia kontroli urodzeń. Wszystkie trzy można łącznie rozwiązać za pomocą polityczno-ekonomicznego klucza: wielkie polowanie na czarownice było okrutną i straszliwą metodą likwidacji kontroli urodzeń w celu repopulacji Europy. Świadomy tej katastrofy Bodin określił kontrolę urodzeń mianem czarów, które z premedytacją odróżnił od tradycyjnie rozumianej magii. Podobnie jak autorzy Melleus Maleficarum (1487) Bodin potępił położne, czyli osoby znające się na kontroli urodzeń, jako czarownice. Polityka populacyjna oparta na konsekwentnie egzekwowanym zakazie kontroli urodzeń ukształtowała „ekonomię polityczną”, ideę przez niego rozwiniętą. Podobnie jak w przypadku zwalczania niebezpieczeństwa inflacji poprzez kontrolowanie emisji monet ze złota i srebra napływającego z Ameryk państwo powinno zapobiegać niebezpieczeństwu niedoboru siły roboczej poprzez zmuszanie swoich mieszkańców do zwiększania liczby posiadanych dzieci.
Downloads
Bibliografia
Allen J. W., A History of Political Thought in the Sixteenth Century (1928), Methuen, Londyn 1957.
Anderson M., Approaches to the History of the Western Family 1500–1914, Macmillan, Londyn 1980.
Baxter Chr. R., Bodin's Daemon and his Conversion to Judaism, [w:] H. Denzer (red.), Jean Bodin, C.H. Beck, Monachium 1973.
BenYehuda N., Problems Inherent in SocioHistorical Approaches to the European Witch Craze, [w:] „Journal for the Scientific Study of Religion” 1981, nr 20.
Bezold Fr. von, Jean Bodin als Okkultist and seine Démonomanie (1910), [w:] tenże, Aus Mittelalter und Renaissance, Duncker and Humblot, Monachium i Berlin 1918.
Bodin J., Methodus ad facilem historiarum cognitionem, M. Juvenis, Paryż 1566, 1572.
Bodin J., La méthode de l'histoire (1566), tłum. i red. P. Mesnard, Paryż 1941.
Bodin J., Method for the Easy Comprehension of History (1566), tłum., red. i wstęp B. Reynolds (1945), W.W. Norton, Nowy Jork 1969.
Bodin J., La response de M. Jean Bodin au paradoxe de M. de Malestroit, M. le Jeune, Paryż 1568.
Bodin J., Discours de Jean Bodin sur le rehaussement et diminution des monnoyes (1568), J. de Puys, Paryż 1578.
Bodin J., La response de Jean Bodin à M. de Malestroit (1568), nowe wydanie ze wstępem H. Hauser, A. Colin, Paryż 1932.
Bodin J., The Response of Jean Bodin to the Paradoxes of Malestroit, and the Paradoxes (1568, 1578), tłumaczenie ze wstępem G. A. Moore, Country Dollar Press, Waszyngton D.C. 1946.
Bodin J., Les six livres de la république, J. de Puys, Paryż 1576, 1583; reprint Scientia, Aalen 1961.
Bodin J., De republica libri sex (1576), J. de Puys, Paryż 1586.
Bodin J., The Six Books of a Commonweale (1576, 1586), tłumaczenie z francuskiego oryginału oraz własnego tłumaczenia Bodina na łacinę przez R. Knolles, G. Bishop, Londyn 1606; reprint red. i wstęp K. D. McRae, Harvard University Press, Cambridge/Mass. 1962.
Bodin J., Sechs Bücher über den Staat (1576), tłum. i adnotacje B. Wimmer, red. oraz wstęp P. C. Mayer-Tasch, C. H. Beck, Monachium 1981 i 1986, 2 tomy.
Bodin J, De la démonomanie des sorciers, J. de Puys, Paryż 1580; reprint G. Olms, Hildesheim 1988.
Bodin J., Vom aussgelasnen wütigen Teuffelsheer (1580, 1581), tłum. H. J. Fischart, B. Jobin, Strasburg 1591; reprint Akademische Druck und Verlagsanstalt, Graz 1973.
Bodin J., De magorum demonomania (1580), tłum. F. Junius, T. Guarinus, Bazylea 1581.
Bodin J., Colloquium heptaplomores de rerum sublimium arcanis abditis (manuskrypt z 1588), red. L. Noack, Schwerin 1857; reprint Bad Cannstatt 1966.
Bodin J., Colloquium of the Seven about Secrets of the Sublime (1588), tłum., red. oraz wstęp M. L. Daniels Kuntz, Princeton University Press, Princeton 1975.
Bodin J., Universae naturae theatrum, J. Roussin, Lyon 1596.
Bodin J., Le théatre de la nature universelle (1596), tłum. Fr. de Fougerolles, J. Pillehotte, Lyon 1597.
Braudillart H., Bodin et son temps: Tableau des théories politiques et des idées économiques au 16ème siècle, Paryż 1853; reprint Scientia, Aalen 1964.
Bridel P., Montchrétien, Antoine de, [w:] The New Palgrave: A Dictionary of Economics, t. 3, Macmillan, Londyn 1987.
Cohn N., The Pursuit of the Millennium: Revolutionary Millenarians and Mystical Anarchists of the Middle Ages (1957), Paladin Books, Londyn 1970.
Cohn N., Europe's Inner Demons: An Enquiry Inspired by the Great Witch–Hunt (1975), Paladin Books, Frogmore, St. Albans, Herts 1976.
Daniels Kuntz M. L., Wstęp do J. Bodin, Colloquium of the Seven about Secrets of the Sublime (1588), tłum., red. oraz wstęp M. L. Daniels Kuntz, Princeton University Press, Princeton 1975.
Delumeau J., La peur en Occident, A. Fayard, Paryż 1978.
Dieffenbach J., Der Hexenwahn vor und nach der Glaubensspaltung in Deutschland, F. Kirchheim, Moguncja 1886; reprint Zentralantiquariat der DDR, Lipsk 1978.
Dupâquier J., Population, [w:] P. Burke (red.), The New Cambridge Modern History XIII: Companion Volume, Cambridge University Press, Cambridge 1979.
Ellinger K., Die Hexen, [w:] H. Haag (red.), Teufelsglaube (1974), Katzmann, Tubinga 1980.
Fix A. C., Bodin, Jean, [w:] R. H. I. Palgrave (red.), A Dictionary of Political Economy, t. 1, Macmillan, Londyn 1894, reprint The New Palgrave: A Dictionary of Economics, tom 1, Macmillan, Londyn 1987.
Forbes T. R., The Midwife and the Witch, Yale University Press, New Haven 1966.
Fromann J. C., Tractatus de fascinatione novus et singularus, Norymberga 1575.
Genz L., Vad förorsakade de stora häxprocesserna? (z angielskim podsumowaniem zatytułowanym What caused the great trials for witchcraft?), [w:] „Arv: Tidskrift för Nordisk Folkminnesforskning” 1954, t. 10.
Giscard d`Estaing V. A., The Second World Almanac of Inventions, Pharos Books / Scripps Howard, Nowy Jork 1986.
Grigg D., Population Growth and Agrarian Change: A Historical Perspective, Cambridge University Press, Cambridge 1980.
Groenewegen P., ’Political Economy’ and ‘Economics’, [w:] The New Palgrave: A Dictionary of Economics, t. 3, Macmillan, Londyn 1987.
Guazzo F.M., Compendium maleficarum, Milan 1608.
Hajnal J., European Marriage Patterns in Perspective, [w:] D. V. Glass and D. E. C. Eversley (red.), Population in History: Essays in Historical Demography, Edward Arnold, Londyn 1965.
Hammes H., Hexenwahn und Hexenprozesse, S. Fischer, Frankfurt nad Menem 1977.
Hatcher J., Plague, Population and the English Economy 1348–1530, Macmillan, Londyn 1977.
Heinsohn G., Hexenverfolgung, Kinderwelten, Erziehungsprobleme, [w:] G. Heinsohn i O. Steiger, Die Vernichtung der weisen Frauen: Beiträge zur Theorie und Geschichte von Bevölkerung und Kindheit (1985), trzecie rozszerzone wydanie 1989, Heyne, Monachium 1994.
Heinsohn G., R. Knieper i O. Steiger, Menschenproduktion: Allgemeine Bevölkerungstheorie der Neuzeit, Suhrkamp, Frankfurt nad Menem 1979, 1986.
Heinsohn G. and O. Steiger, Jean Bodin, le 'Génie universel des Temps Modernes' ou: Le vrai maître penseur Neuf thèses démographiques pour le symposium 'Sciences humaines et histoire', University of Bremen, kwiecień 1979, „Diskussionsbeiträge zur Politischen Ökonomie” 1979, nr 19.
Heinsohn G. i O. Steiger, Jean Bodin, das 'Universalgenie der Neuzeit' oder: der wahre Meisterdenker Neun bevölkerungstheoretische Thesen, „European Demographic Information Bulletin” 1979, t. 10, nr 3.
Heinsohn G. i O. Steiger, The Large–Scale Murder for the Consecration of Life, [w:] G. Siampos (red.), A Systematic Analysis of Recent Population Change, National Statistical Service of Greece, Ateny 1980.
Heinsohn G. i O. Steiger, The Rationale Underlying Malthus's Theory of Population, [w:] J. Dupâquier, A. FauveChamoux i E. Grebenik (red.), Malthus Past and Present, Academic Press, Londyn 1983.
Heinsohn G. i O. Steiger, Die Vernichtung der weisen Frauen: Beiträge zur Theorie und Geschichte von Bevölkerung und Kindheit (1985), trzecie rozszerzone wydanie 1989, Heyne, Monachium 1994.
Heinsohn G. i O. Steiger, Warum mußte das Speculum zweimal erfunden werden? Eine Replik, „Kritische Justiz” 1987, t. 20, nr 2.
Himes N. E., Medical History of Contraception, Williams and Wilkins, Baltimore 1936; reprint Gamut Press, Nowy Jork 1963.
Hirschfeld M., red. J. R. Spinner, Geschlecht und Verbrechen, Schneider & Co., Wiedeń 1930.
Innocenty VIII, Tenor Bullae Apostolicae adversus haeresim maleficarum (Romae, 1484, nonis Dec.), [w:] J. Sprenger i H. Institoris, Malleus Maleficarum: Der Hexenhammer, tłum. i red. J. W. R. Schmidt, H. Barsdorf, Berlin 1906; reprint Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1974.
Innocenty VIII, The Bull of Innocent VIII (Rome, 5 Dec. 1484), [w:] H. Kramer i J. Sprenger, The Malleus Maleficarum (1487), tłum. i red. M. Summers (1928, 1948), Dover, Nowy Jork 1971.
Jacques–Chaquin N., La Démonomanie des sorciers: une lecture philosophique et politique de la sorcellerie, [w:] Y. Ch. Zarka (red.), Jean Bodin: Nature, histoire, droit et politique, Presses Universitaires de France, Paryż 1996.
Janson St., Jean Bodin – Johann Fischart: De la Démonomanie des Sorciers (1580) – Vom Außgelaßnen wütigen Teuffelsheer (1581) und ihre Fallberichte, P. Lang, Frankfurt nad Menem i Berno 1981.
Kahn H. i in., The Next 200 Years, Morrow, Nowy Jork 1976.
Ketsch P., Frauen im Mittelalter, Schwann, t. 1, Düsseldorf 1983.
Kieckhefer R., European Witch Trials: Their Foundations in Popular and Learned Culture, 1300–1500, Routledge & Kegan Paul, Londyn 1976.
Klaits J., Servants of Satan: The Age of the Witch Hunts, Indiana University Press, Bloomington 1985.
Kohler J., Bodinus und die Hexenverfolgung, [w:] „Archiv für Strafrecht und Strafprozeß” 1919, t. 66.
Kors A. C. i E. Peters (red.), Witchcraft in Europe 1100–1700: A Documentary History, University of Pennsylvania Press, Filadelfia 1972.
Kramer H. i J. Sprenger, The Malleus Maleficarum (1487), tłum. i red. M. Summers (1928, 19482), Dover, Nowy Jork 1971.
LaFleur W., Liquid Life: Abortion and Buddhism in Japan, Princeton University Press, Princeton 1993.
Malthus T. R., An Essay on the Principle of Population, (1798, 18266), Reeves and Turner, Londyn 1872; reprint Kelley, Nowy Jork 1971.
Mause L. de, The Evolution of Childhood, [w:] tegoż (red.), The History of Childhood, Psychohistory Press, New York 1974.
Mayer–Tasch P. C., Einführung in Jean Bodins Leben und Werk, [w:] J. Bodin, Sechs Bücher über den Staat, tłum. i adnotacje B. Wimmer, red. i wstęp P. C. Mayer–Tasch, t. 1, C. H. Beck, Monachium 1981.
Montchrétien A. de, Traicté de l'oeconomie politique (1616), red. Th. FunckBrentano, Plon, Paryż 1889; reprint Slatkine, Genewa 1970.
Monter E. W., Inflation and Witchcraft: The Case of Jean Bodin, [w:] Th.K. Rabb i J.E. Seigel (red.), Action and Conviction in Early Modern Europe: Essays in Memory of E. H. Harbison, Princeton University Press, Princeton 1969.
Nider J., Formicarius (ok. 1435), Augsburg 1475.
Noonan Jr. J. T., Contraception: A History of Its Treatments by the Catholic Theologians and Canonists (1965), Harvard University Press, Cambridge/Mass. 1986.
Nordberg M., Den dynamiska medeltiden (Dynamika średniowiecza), Tiden, Sztokholm 1984.
Ott H. i H. Schäfer (red.), Wirtschaftsploetz, Ploetz, Fryburg i Würzburg 1984.
Ott U., Statt Pille AntiBabyPflanzen, „Eltern” 1984, nr 9.
Panichi N., Danaé et Jupiter: De la politique à l' 'oeconomie politique' Bodin et Monchrétien, [w:] Comité scientifique du colloque (red.), Colloque l'Oeuvre de Jean Bodin 1596–1996, 11–12–13 janvier 1996, Centre Auguste et Léon Walras / Groupe Renaissance, Illumanisme, Réforme (RHR) / Centre Lyonnais d'Histoire du Droit, Lyon 1996, artykuł nr 4.
Paweł VI, Encyclicial 'Humanae vitae' (Rome, 25 July 1968); niemieckie tłumaczenie [w:] J. T. Noonan Jr., Empfängnisverhütung: Geschichte ihrer Beurteilung in der katholischen Theologie und im kanonischen Recht (1965), Matthias Grünewald, Moguncja 1969.
Place Fr., Illustrations and Proofs of the Priciple of Population: Including an Examination of the Proposed Remedies of Mr. Malthus, and a Reply to the Objections of Mr. Goodwin and Others, Longman i in., Londyn 1822; reprint ze wstępem N. E. Himes, G. Allen & Unwin, Londyn 1930.
Prakash A. O., Potentialities of Some Indigenous Plants for Antifertility Activity, [w:] „International Journal of Crude Drug Research” 1986, t. 24.
Prakash A. O. i in., Anti–implantation Activity of Some Indigenous Plants in Rats, [w:] „Acta Europea Fertilitatis” 1985, t. 16.
Riddle J. M., Contraception and Abortion from the Ancient World to the Renaissance, Harvard University Press, Cambridge/Mass. 1992.
Riddle J., Eve’s Herbs: A History of Contraception and Abortion in the West, Harvard University Press, Cambridge/Mass. 1997.
Robbins R. H., Bodin, Jean, [w:] tegoż, The Encyclopedia of Witchcraft and Demonology, Crown Publishers, Nowy Jork 1959.
Robbins R. H., Ligature, [w:] tegoż, The Encyclopedia of Witchcraft and Demonology, Crown Publishers, New York 1959.
Robbins R. H. Malleus Maleficarum, [w:] tegoż, The Encyclopedia of Witchcraft and Demonology, Crown Publishers, Nowy Jork 1959.
Robbins R. H., Sorcery, [w:] tegoż, The Encyclopedia of Witchcraft and Demonology, Crown Publishers, New York 1959.
Robbins R. H., Witchcraft, [w:] tegoż, The Encyclopedia of Witchcraft and Demonology, Crown Publishers, Nowy Jork 1959.
Rublack U., Pregnancy, Childbirth and the Female Body in Early Modern Germany, „Past and Present” 1996, nr 150.
Schipperges H., Der Garten der Gesundheit: Medizin im Mittelalter, Artemis, Monachium i Zurych 1985.
Solé J., L'amour en Occident à l'Époque moderne (1976); niemieckie tłumaczenie: Liebe in der westlichen Kultur, Propyläen, Frankfurt nad Menem i Berlin 1979.
Sprenger J., Apologia, [w:] J. Sprenger i H. Institoris, Malleus Maleficarum: Der Hexenhammer (1487), tłum. i red. J. W. R. Schmidt, H. Barsdorf, Berlin 1906; reprint Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1974.
Sprenger J. i H. Institoris, Malleus maleficarum: maleficias et earum haeresim frameâ conterens, Kolonia 1487; reprint Cl. Bourgeat, Lyon 1669.
Stangeland Ch. E., PreMalthusian Doctorines of Population: A Study in the History of Economic Thought (1904); reprint Kelley, Nowy Jork 1966.
Trevor Roper H., The European WitchCraze of the Sixteenth and Seventeenth Centuries, [w:] tegoż, The European WitchCraze of the Sixteenth and Seventeenth Centuries and Other Essays (1967, 1970); niemieckie tłumaczenie: Der europäische Hexenwahn des 16. und 17. Jahrhunderts, [w:] C. Honegger (red.), Die Hexen der Neuzeit: Studien zur Sozialgeschichte eines kulturellen Deutungsmusters, Suhrkamp, Frankfurt nad Menem 1978.
Tak J., Haub C. i E. Murphy, Our Population Predicament: A New Look, Population Reference Bureau, Waszyngton D.C. 1979.
Weyer J., De prestigiis daemonum, et incantantionibus, ac veneficiis, J. Oporinum, Bazylea 1563.
Weyer J., De lamiis, Bazylea 1577.
