Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweKoncepcja filozofii w myśli Kazimierza Twardowskiego
DOI:
https://doi.org/10.26881/kg.2022.1.06Słowa kluczowe:
koncepcja filozofii, metafizyka, nauka, światopogląd, człowiek, egzystencjalne rozdwojenieAbstrakt
W artykule przedstawiam najważniejsze składniki koncepcji filozofii w myśli Kazimierza Twardowskiego. Podkreślam, że metafilozoficzne poglądy twórcy Szkoły Lwowsko-Warszawskiej kształtowały się i modyfikowały w latach 1894–1930, czyli na wszystkich etapach jego działalności naukowej. Akcentuję również, że Twardowskiego koncepcja filozofii jest teorią złożoną z kilku aspektów. Pierwszy sposób rozumienia specyfiki badawczej filozofii wynika z jej naukowego statusu. W tym kontekście filozofia to zespół wielu dyscyplin naukowych: logiki, psychologii, teorii poznania, etyki, estetyki, metafizyki, filozofii prawa, filozofii religii i filozofii historii. W drugim znaczeniu filozofia jest dla Twardowskiego światopoglądem. W tym rozumieniu nie jest ona jednak i nigdy nie będzie – wiedzą naukową. Niemniej, pragnienie posiadania światopoglądu jest wielką potrzebą każdego człowieka. Dlatego w koncepcji Twardowskiego kwestią istotną okazały się możliwości stworzenia takiego światopoglądu, który mógłby stać się dla filozofa intelektualną i życiową inspiracją. W zakończeniu artykułu zwracam jednak uwagę na istnienie nieusuwalnej sprzeczności w jego refleksji metafilozoficznej. W myśli Twardowskiego metafizyka jest bowiem zawsze jedną z nauk filozoficznych, ale z drugiej strony jej metody badawcze muszą być wykorzystane w tworzeniu metafizycznego, ale zarazem nienaukowego światopoglądu. W konsekwencji, ludzkie pragnienie kształtowania metafizycznego poglądu na świat i życie, które nie może być składnikiem wiedzy naukowej, tworzy, w psychice uczonego i filozofa, poczucie jakiegoś wewnętrznego, egzystencjalnego niespełnienia. Usuniecie tej sprzeczności jest możliwe tylko przy założeniu, że metafizyka – w procesie tworzenia światopoglądu – przestaje być nauką filozoficzną, ale takiego rozwiązania Twardowski nie chciał przyjąć.
Downloads
Bibliografia
Borzym S., Panorama polskiej myśli filozoficznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
Brentano F., Die vier Phasen der Philosophie und ihr augenblichlicher Stand (Cztery fazy filozofii i jej stan obecny), Verlag, Stuttgart 1896.
Brentano F., Psychologia z empirycznego punktu widzenia, tłum. W. Galewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Czerny J., Kazimierz Twardowski – współtwórca brentanowskiego programu filozofii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Dąmbska I., Czterdzieści lat filozofii we Lwowie. 1898–1938, „Przegląd Filozoficzny” 1948, z. 1–3, s. 14–25.
Dąmbska I., Franciszek Brentano a polska myśl filozoficzna. Kazimierz Twardowski i jego szkoła. Referat wygłoszony podczas sympozjum w Grazu (4–8 września 1977 r.) zorganizowanego z okazji sześćdziesiątej rocznicy śmierci Brentana, „Ruch Filozoficzny” 1979, nr 1–2, s. 1–10.
Jadczak R., Kazimierz Twardowski. Nota biobibliograficzna, nakładem autora, Toruń 1991.
Jadczak R., Rola introspekcji w ogólnej teorii nauk Kazimierza Twardowskiego, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filozofia, t. 9, z. 167, s. 3–19.
Kleszcz R., Kazimierz Twardowski o kształceniu filozofów, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2015, R. 24, nr 1, s. 53–71.
Korespondencja Władysława Weryhy z Kazimierzem Twardowskim, oprac. i wstęp. R. Kuliniak, D. Leszczyna, M. Pandura i Ł. Ratajczak, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2017, s. 599–601.
Kotarbiński T., Dzieła wszystkie. Prakseologia, część II, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 2003.
Łukasiewicz D., Poglądy filozoficzne Kazimierza Twardowskiego, „Filo-Sofija” 2018, nr 40, s. 9–21.
Rechlewicz W., Nauki filozoficzne a światopogląd według Kazimierza Twardowskiego i Tadeusza Czeżowskiego, „Prace Naukowe Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie” 2018, t. 15, s. 85–96.
Twardowski K., Autobiografia filozoficzna (1926 r.), tłum. E. Paczkowska-Łagowska, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 1992, nr 1, s. 19–33.
Twardowski K., Franciszek Brentano a historia filozofii, „Przełom” 1895, nr 11, s. 335–346.
Twardowski K., „Główne zasady nauk filozoficznych”, wykład dwugodzinny w Uniwersytecie Lwowskim w I, II i III trymestrze roku akademickiego 1926/1927, maszynopis z odręcznymi poprawkami, w: Cyfrowe Archiwum Połączonych Bibliotek Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz Polskiego Towarzystwa Filozoficznego (dalej jako: CAPB).
Twardowski K., Historyczne pojęcie filozofii, referat wygłoszony w sekcji filozoficznej XI Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w dniu 19 lipca 1911 r., maszynopis, w: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych.
Twardowski K., Historyczne pojęcie filozofii. Streszczenie, w: Księga Pamiątkowa XI Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie, Nakładem Komitetu Gospodarczego, Kraków 1912, s. 90–91.
Twardowski K., List do Henryka Struvego z 25 maja 1897 r., przygotował do druku Ryszard Jadczak, „Kwartalnik Filozoficzny” 1993, t. 21, z. 4, s. 118.
Twardowski K., List do Władysława Weryhy z 4 sierpnia 1911 roku, korespondencja naukowa Kazimierza Twardowskiego z Władysławem Weryhą, w: CAPB.
Twardowski K., Myśl, mowa i czyn, część I, red. A. Brożek, J. Jadacki, Copernicus Press, Kraków 2013.
Twardowski K., Nauki humanistyczne a filozofia, odczyt wygłoszony dnia 12 października 1912 roku na 130. posiedzeniu naukowym Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, maszynopis z odręcznymi poprawkami, w: CAPB . Druk także w: Dwa odczyty, do druku przygotowała I. Dąmbska, „Ruch Filozoficzny” 1976, t. 34, nr 1–2, s. 17–24.
Twardowski K., Określenie filozofii, maszynopis z odręcznymi poprawkami, karta I, w: CAPB.
Twardowski K., O czynnościach i wytworach. Kilka uwag z pogranicza psychologii, gramatyki i logiki, w: Księga Pamiątkowa ku uczczeniu 250-tej rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez króla Jana Kazimierza, t. 2, Nakładem Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1912, s. 1–33.
Twardowski K., O przygotowaniu naukowym do filozofii, „Ruch Filozoficzny” 1919–1920, R. 5, nr 6, s. 97–99.
Twardowski K., O tak zwanych prawdach względnych, w: Księga Pamiątkowa Uniwersytetu Lwowskiego ku uczczeniu pięćsetnej rocznicy Fundacji Jagiellońskiej Uniwersytetu Krakowskiego, Lwów 1900, s. 3–25.
Twardowski K., O treści i przedmiocie przedstawień, tłum. I. Dąmbska, w: Wybrane pisma filozoficzne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965.
Twardowski K., O wartości poznawczej nauk przyrodniczych, wykład wstępny wygłoszony we Lwowie 21 kwietnia 1921 roku na otwarciu kursu uzupełniającego dla nauczycieli przedmiotów przyrodniczych w szkołach średnich, maszynopis z odręcznymi poprawkami, w: CAPB.
Twardowski K,. Przemówienie wygłoszone na obchodzie dwudziestopięciolecia Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie dnia 12 lutego 1929 roku, w: Księga Pamiątkowa Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie. 12. II. 1904 – 12. II. 1929, Lwów 1931.
Twardowski K., Psychologia wobec fizjologii i filozofii, „Przegląd Naukowy i Literacki” 1897, R. 30, s. 17–41.
Twardowski K., Rozprawy i artykuły filozoficzne. Zebrali i wydali uczniowie, Wydawnictwo „Książnica – Atlas”, Lwów 1927.
Twardowski K., Uzupełnienie do wykładów pt. „Historia filozofii w zarysie”, w: CAPB.
Twardowski K., Wykład wstępny w Uniwersytecie Lwowskim, „Principia” 1994, t. 8–9, s. 225–236.
Twardowski K., Zagajenie na II Polski Zjazd Filozoficzny w Warszawie, 23–28 września 1927 r., rękopis, w: CAPB.
Twardowski K, Zur Lehre von Inhalt und Gegenstand der Vorstellungen. Eine psychologische Untersuchung, Holder, Wien 1894.
Woleński J., Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1985.
Woleński J., Logic and Philosophy in the Lvov-Warsaw School, published by Kluwer Academic Publishers, Dordrecht–Boston–London 1989.
Zarys dziejów filozofii polskiej. 1815–1918, red. S. Borzym, H. Floryńska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1986.
Ziemski P., Trzy uwagi na marginesie rozprawy Kazimierza Twardowskiego Psychologia wobec fizjologii i filozofii, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2000, nr 3, s. 241–251.
