Seksualność w sztuce. Gdzie kończy się wolność artystyczna, a zaczyna pornografia? Studium przypadku
DOI:
https://doi.org/10.26881/prog.2023.13.09Słowa kluczowe:
sztuka, pornografia, wolność, cenzura, tabuAbstrakt
Twórczość artystyczna towarzyszy ludziom od początku dziejów. Przodkowie współczesnych ludzi podejmowali tę aktywność najczęściej w ujęciu związanym z życiem społecznym lub religijnym, a także opisując codzienność. Sztuka uchodzi za podstawowy składnik kultury, wyrażony przez uzewnętrznianie zdolności twórczych człowieka. W przeszłości przypisywano sztuce doniosłe znaczenie w kształtowaniu społecznych postaw, opartych także na wartościach religijnych, dzisiaj często wzbudza kontrowersje, sięga do tematów trudnych i uwierających.
Jednym z tematów tabu w sztuce jest strefa dotykająca seksualności i cielesności. Artyści muszą mierzyć się z zarzutami, że ich twórczość ma charakter pornograficzny, a nie artystyczny. Wolność ekspresji artystycznej podlega wielu ograniczeniom o charakterze prawnym, wynikającym ze standardów międzynarodowych oraz krajowych regulacji. Pozwalają one od strony prawnej osądzić, jaki charakter ma dany wytwór. Przy czym doktryna zastanawia się, czy takie działanie nie zabija twórczości artystycznej, a przynajmniej w znacznym stopniu jej nie ogranicza. Niniejsze opracowanie stara się odnaleźć granice bezwstydu w sztuce, na przykładach fotografii, wystaw, performansu, malarstwa i filmu, oraz przekonać, że sztuka zasługuje na najwyższą ochronę, jeśli towarzyszą jej słuszne intencje twórcy.
Downloads
Bibliografia
Opracowania:
Bataille G., 1999, Erotyzm, Gdańsk.
Bernatowicz P., 2016, Granice bezwstydu, https://www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2016/
Przewodnik-Katolicki-3-2016/Temat-numeru/Granice-bezwstydu [dostęp: 11.01.2023].
Bieczyński M.M., 2011, Prawne granice wolności twórczości artystycznej w zakresie sztuk wizualnych, Warszawa.
Bieczyński M.M., 2018, Między prawem, a faktem – wewnątrzinstytucjonalna cenzura sztuki nieobyczajnej, „Santander Art and Culture Law Review”, nr 1.
Bieczyński M.M., 2018, Od zakazu do wolności. Historia prawdziwej pozytywizacji wolności sztuki, Poznań.
Bieczyński M.M., Jakubowski A. (red.), 2016, Prawo wobec erotyki w sztuce oraz pornografii, Poznań.
Bieczyński M.M., 2011, Publiczne dotowanie sztuki w debacie medialnej. Agenda Settings i Art.-Foundings Controversy, w: W. Machura, J. Sobczak, Media – czwarta władza?, Opole.
Bukowczan-Rzeszut A., 2021, Średniowieczna rodzina wiarą i potomstwem silna. Jak wyglądało życie seksualne ludzi w średniowieczu?, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2021/09/08/sredniowieczna-rodzina-wiara-i-potomstwem-silna-jak-wygladalo-zycie-seksualne-ludzi-w-sredniowieczu/ [dostęp: 5.06.2023].
Cichoń Z., 2004, Swoboda wypowiedzi według standardów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a penalizacja czynów obrazoburczych lub naruszających zasady moralności, w: J. Białocerkiewicz,
M. Balcerzak, A. Czeczko-Durlak (red.), Księga jubileuszowa prof. Tadeusza Jasudowicza, Toruń.
Cieślak J., 2015, Pornografia czy cenzura w teatrze, https://www.rp.pl/teatr/art11334991-pornografia-czy-cenzura-w-teatrze [dostęp: 13.01.2023].
Deptuła B., 2013, Erotyka w sztuce. Największe w historii obrazy o miłości, https://www.rp.pl/rzezba/art13231661-erotyka-w-sztuce-najwieksze-w-historii-obrazy-o-milosci [dostęp: 13.01.2023].
Eco U. (red.), 2005, Historia piękna, Poznań.
Filar M., 1993, Pornografia, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”, nr 8–9.
Filar M., 1997, Przestępstwa seksualne w nowym kodeksie karnym, w: M. Filar, Nowa kodyfikacja karna.
Kodeks karny. Krótkie komentarze, z. 2, Warszawa.
Filek B., 2012, Wizerunek nagiej osoby, jako znamię przestępstwa z art. 191a § 1 k.k., „Prokuratura i Prawo”, nr 7–8.
Gallerystore M., 2015, Sztuka potrafi przekraczać granice, https://www.gallerystore.pl/blog/2015/11/27/sztuka-potrafi-przekraczac-granice/ [dostęp: 14.12.2020].
Gardocka T., 2015, Czy w polskim prawie karnym potrzebny jest kontratyp sztuki?, „Palestra” nr 1–2.
Garlicki L., 2010, Uwagi do art. 9 i 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w: L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Warszawa.
Gołda-Sobczak M., 2018, Reformacja wobec sztuki, w: T. Kononiuk, K. Seroka (red.), Idee reformacji w tradycji społeczno-politycznej od XVI do XXI wieku, Warszawa.
Grochowska A., 2014, Problem wszczynania postępowań karnych przeciwko artystom na podstawie sprawy Krzysztofa Kuszeja, w: D. Bychawska-Siniarska, D. Głowacka (red.), Swoboda wypowiedzi w działalności artystycznej, Warszawa.
Hanoch L., 2015, Wielka nierządnica z Babilonu i inne sztuki mityczne, Warszawa.
Janicki K., 2014, Damy złotego wieku, Kraków.
Jaskuła L.K., 2020, Wolność wypowiedzi i wolność wyznania w kolizji ze skutkiem śmiertelnym. Uwagi
wybrane na kanwie wyroku ETPC z dnia 5 grudnia 2019 r. w sprawie Tagiyev i Huseynov v. Azerbejdżan, „Studia Prawnicze KUL”, nr 1(81).
Kamińska-Rudnicka M., b.d., Akt – sztuka czy pornografia?, http://machinamysli.org/akt-sztuka-czy-pornografia/ [dostęp: 7.01.2023].
Kamiński I.C., 2014, Uprawnienia i obowiązki dziennikarskie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w: W. Lis (red.), Status prawny dziennikarza, Warszawa.
Karras Ruth M., 2012, Seksualność w średniowiecznej Europie, tłum. A. Bugaj, Warszawa.
Kearns P., 1998, The Legal Concept of Art, Oxford.
Kudelska M., 2019, Niedomówienia, wyuzdanie, naturalizm. Romans sztuki i erotyki, https://hiro.pl/niedomowienia-wyuzdanie-naturalizm-romans-sztuki-i-erotyki/ [dostęp: 8.01.2023]
Laba R., 2022, Grzech sodomski: Między tradycją a homo-interpretacją. Co wybierze Synod?, https://pch24.pl/grzech-sodomski-miedzy-tradycja-a-homo-interpretacja-co-wybierze-synod/ [dostęp: 5.06.2023].
Liessmann K.P., 2007, Pokrewieństwo krwi. O sztuce i erotyce. Próba przybliżenia, „Secesja” nr 2(7).
Lucie-Smith E., 1972, Eroticism in Western Art, London.
McIntyre A., 1990, Contemporary Australian Collage and Its Origins, Sydney.
McNair B., 2004, Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania, Warszawa.
Nagość w sztuce i pornografii, b.d., https://pol.weblogographic.com/difference-between-nudity-in-art-and-pornography-1829 [dostęp: 11.01.2023].
Nowicki M.A., 2013, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa.
Parkes A., 2011, A Sense of Shock: The Impact of Impressionism of Modern British and Irish writing, Oxford.
Peiper L., 1936, Komentarz do kodeksu karnego, Kraków.
Słownik języka polskiego, 1988, t. 2, M. Szymczak (red.), Warszawa.
Sobczak J., 2008, Sztuka a pornografia, „Santander Art and Culture Law Review”, nr 1.
Sobczak J., 2014, Wolność sztuki, twórczości artystycznej, satyry. Czy istnieje kontratyp sztuki? Regulacje europejskie, a rozwiązania polskiego systemu prawnego, w: J. Jaskiernia (red.), Uniwersalny i regionalny wymiar praw człowieka. Nowe wyzwania – nowe rozwiązania, Warszawa.
Sobczak J., 2018, Czy wolność słowa i wolność pracy są rzeczywiście potrzebne społeczeństwu i państwu?, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, rok LXXX, z. 1.
Steiner H.J., Alston P., Goodman R., 2000, International Human Rights in Context, New York.
Sural A., 2013, Największe skandale polskiej sztuki, culture.pl, https://culture.pl/pl/artykul/najwieksze- skandale-polskiej-sztuki [dostęp: 12.12.2020].
Śliwiński S., 1948, Prawo karne materialne. Część szczególna, wyd. 2, Warszawa.
Tannahill R., 2001, Historia seksu, Warszawa.
Tłuczek K., 2008, Gdzie się kończy sztuka? – rozważania nad etycznym i estetycznym wymiarem sztuki współczesnej, „Civitas Homininus: Rocznik Filozoficzno-Społeczny”, nr 3.
Warylewski J., 2012, Pornografia, w: J. Warylewski (red.), Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, Warszawa.
Węgłowski A., 2018, Wieki bezwstydu. Seks i erotyka w starożytności, Kraków.
Zygmunt M., 2011, Kiedy porno spotyka sztukę, https://kultura.onet.pl/sztuka/kiedy-porno-spotyka-sztuke/3fehexg [dostęp: 15.01.2020].
Żarnowska-Grabarz P., 2017, Pornografia w sztuce a odpowiedzialność karna artystów – uwagi na tle art. 202 k.k., „Palestra”, nr 7–8.
Żmijewski A., 2006, Drżące ciała, Kraków-Bytom.
Żydek S., 2016, „W sztuce współczesnej nie ma tematów tabu”. Rozmowa z kuratorem Szymonem
Żydkiem, dziennik.pl., 23.06.2016, https://www.gallerystore.pl/blog/2015/11/27/sztuka-potrafi-przekraczac-granice/ [dostęp: 14.05.2020].
Orzeczenia:
Court of Human Rights, Case of Müller and others v. Switzerland, Judgment of 24 May 1988, Application no. 10737/84, http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57487 [dostęp: 10.12.2020].
European Court of Human Rights, Case of Vereinigung Bildender Künstler v. Austria, Application no. 68354/01, Judgment of 25 January 2007, http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-79213 [dostęp: 10.12.2020].
European Court of Human Rights, Case of Akdaş v. Turkey, Judgment of 16 February 2010, Application no. 41056/04, https://biblio.ugent.be/publication/1069819/file/6720006.pdf [dostęp: 10.12.2020].
Wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 25 lipca 2012 r., IV K 620/11.
Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 6 lutego 2013 r., V Ka 1385/12.
Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14 sierpnia 2013 r., XX GC 757/12.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 października 2010 r., K 10/08.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 listopada 2007 r., K 39/07.
Wyrok ETPC z dnia 3 kwietnia 2012 r. Kaperzyński przeciwko Polsce, skarga nr 43206/07.
Wyrok ETPC z dnia 10 czerwca 2003 r. Cumpaˇnaˇ and Mazaˇre przeciwko Rumunii, skarga nr 33348/96.
Wyrok ETPC z dnia 24 kwietnia 2007 r. Lombardo i inni przeciwko Malcie, sygn. 7333/06.
Akty prawne:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1138).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483).
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Progress
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.