Rzeczywistość chaotyczna w Kosmosie Witolda Gombrowicza i Śledztwie Stanisława Lema

Abstrakt

W artykule dokonuję porównania powieści Witolda Gombrowicza Kosmos oraz Stanisława Lema Śledztwo, wskazując na ich podobieństwo w ukazaniu filozoficznego problemu konfrontacji jednostki z chaosem stanowiącym fundament rzeczywistości.
Uznając, iż oba dzieła poza elementami czysto literackimi zawierają w sobie refleksję natury filozoficznej, poddaję je szczegółowej analizie w powyższym zakresie, ustalając, iż zarówno Śledztwo, jak i Kosmos odwołują się do problematyki przypadku i chaosu w kształcie, jaki nadawała jej filozofia egzystencjalna. Oba utwory prezentują w warstwie fabularnej proces, który mając początkowo na celu wyjaśnienie przyczyn pojedynczego fenomenu, ostatecznie prowadzi do odkrycia braku zasady wyjaśniającej nie tylko ów fenomen, ale także porządkującej całą rzeczywistość – bohaterowie obu powieści zostają skonfrontowani z chaosem pojedynczych i indywidualnych elementów, wchodzących ze sobą w całkowicie przypadkowe i przygodne relacje, tworzące jedynie pozór istnienia jakiegokolwiek ładu. W ten sposób obie powieści stanowią przybrane w formę powieści traktaty filozoficzne zawierające podobną jeśli chodzi o ostateczne wnioski koncepcję metafizyczną, podejmującą próbę określenia tego, co stanowi uniwersalny fundament otaczającej rzeczywistości.