Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweBractwa rycerskie w Prusach i ich fundacje artystyczne w późnym średniowieczu i wczesnej epoce nowożytnej
DOI:
https://doi.org/10.26881/prog.2020.8.04Słowa kluczowe:
bractwa rycerskie, Prusy, fundacje artystyczne, późne średniowiecze, epoka wczesnonowożytnaAbstrakt
U schyłku średniowiecza w wielkich miastach pruskich powstało kilka bractw rycerskich zrzeszających elity bogatych mieszczan. Można przypuszczać, że miało to po części związek z lokalną tradycją rycerską stworzoną przez Krzyżaków. Jednak pewne fakty pozwalają twierdzić, że bractwa te miały również korzenie zachodnioeuropejskie i były przejawem szerszego zjawiska naśladowania kultury rycerskiej przez mieszczan. W niniejszym artykule skoncentrowano się na dwóch najważniejszych bractwach rycerskich działających w Prusach: św. Jerzego i św. Reinholda. Omówiono miejsca w przestrzeni średniowiecznych miast pruskich, w których funkcjonowały oba stowarzyszenia, formy ich wizualnej reprezentacji; zwrócono też uwagę na ich znaczenie dla sztuki w Prusach. Wiele spośród fundacji artystycznych obu bractw to dzieła odznaczające się bardzo wysokim poziomem artystycznym. Nierzadko były to importy z czołowych ówczesnych ośrodków artystycznych. Dzieła te świadczą o wielkiej dbałości ich właścicieli o wysokojakościową wizualną reprezentację. Uderza bardzo dobra orientacja fundatorów w ówczesnej środkowo- i zachodnioeuropejskiej ofercie artystycznej i wyrafinowany gust. Niepospolity standard tych zamówień stanowił odzwierciedlenie elitarności obu rycerskich bractw. Fundacje obu bractw miały odzwierciedlać ich rangę, budzić podziw i zazdrość. Były elementem rywalizacji z innymi grupami społecznymi. Wyzwalały też rywalizację artystyczną. Świadczą o tym ich repliki zamawiane przez inne stowarzyszenia, kręgi społeczne bądź inne odłamy tego samego bractwa.
Downloads
Bibliografia
Boetticher A, 1987, Die Bau und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. VII: Königsberg, Königsberg.
Braunfels-Esche S., 1976, Sankt Georg. Legende, Verehrung, Symbol, München.
Chodyński A.R., 1992a, Życie codzienne w gdańskim Dworze Artusa w XV–XVI wieku, „Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego”, t. 1.
Chodyński A.R., 1992b, Uzbrojenie turniejowe z Dworu Artusa w Gdańsku. Turnieje rozgrywane w miastach w XIV–XVI wieku, „Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego”, t. 1.
Crouzet-Pavan E., 2008, À l’automne du Moyen Âge en Italie du Nord. Imaginaires chevaleresques et culture de cour, “Comptes rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres”, 152e année, N. 4.
Czarciński I., 1993, Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu, Toruń.
De Vos D., 1994, Hans Memling. L’oeuvre complet, Anvers.
Dehmer A., 2004, Italienische Bruderschaftsbanner des Mittelalters und der Renaissance, München-Berlin.
Dehmer A., 2005, Bilder, Banner und Bruderschaften der hl. Maria Magdalena im Bergamaskischen, 1300–1800, „Das Münster“, Nr. 58.
Dompnier B., Vismara P. (Éd. réunies par), 2008, Confréries et dévotions, Rome.
Drost W., 1938, Danziger Malerei vom Mittelalter bis zum Ende des Barock, Berlin – Leipzig.
Drost W., 1963, Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschätze, (Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Bd. 4), Stuttgart.
Eckstein N., 2005, The religious confraternities of high Renaissance Florence crisis or continuity? [in:] Rituals, images, and words, eds. F.W. Kent, Ch. Zika, Turnhout.
Ehrich S., Oberste J. (Hrsg. Von), 2010, Städtische Kulte im Mittelalter. Internationale Jahrestagung des Forums Mittelalter 12.–14. November 2009 in Regensburg, (Forum Mittelalter – Studien / 6), Regensburg.
Eisenbichler K. (ed.), 1991, Crossing the Boundaries: Christian Piety and the Arts in Italian Medieval and Renaissance Confraternities (Early Drama, Art and Music Monograph No. 15), Kalamazoo.
Frank Th., 2002, Bruderschaften im spätmittelalterlichen Kirchenstaat. Viterbo, Orvieto, Assisi (Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom, 100.), Tubingen.
Fulińska A., 2000, Naśladowanie i twórczość. Renesansowe teorie imitacji, emulacji i przekładu, Wrocław.
Gehrke P., 1895, Danzigs Schutzbrüderschaften in alter und neuer Zeit, Danzig.
Grunau G.A., 1955, Die St. Georgen-Brüderschaft zu Elbing, Marburg/Lahn.
Helbich Ch., 2009/2010, Memoria, Gemeinschaft und Repräsentation. Bruderschaftliehe Korporationen in Dortmund im Spätmittelalter und in der Frühen Neuzeit [in:] Beiträge zur Geschichte Dortmunds und der Grafschaft Mark, Hrsg. von Högl G. und Schilp T. im Auftrage des Historischen Vereins für Dortmund und die Grafschaft Mark e.V., Bd. 100/101.
Heuer R., 1917, Die drei Artushöfe und der Junkerhof in Thorn, Thorn.
Hipler T., 1881, Der Artushof und die St. Georgenbrüder, „Zeitschrift für deutsche Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, Bd. VII.
Hirsch Th., 1843–1847, Die Oberpfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzig, Bd. 1–2, Danzig.
Humfrey P., 1988, Competitive devotions. The Venetian Scuole Piccole as donors of altarpieces in the years around 1500, “The Art Bulletin”, No. 70.
Jakubek-Raczkowska M., 2006, Rzeźba gdańska przełomu XIV i XV wieku, Warszawa.
Jakubek-Raczkowska M., 2010, Figura św. Jerzego z kościoła w Starej Kościenicy, 1380–1390 [in:] Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach, t. 1: Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, red. B. Pospieszna, Malbork.
Jasko R., 2010, Grupa rzeźbiarska „św. Jerzy walczący ze smokiem” z Dworu Artusa w Gdańsku, ok. 1485, (in:) Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. T. I: Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, red. B. Pospieszna, Malbork.
Jędrysik M., 1992, „Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego”, t. 1.
Johanek P. (Hrsg von), 1993, Einungen und Bruderschaften in der spätmittelalterlichen Stadt, (Städteforschung, Reihe A, 32). Köln-Weimar-Wien.
Kemperdick S., 2019, Dwie tablice Trójcy Świętej z gdańskiego kościoła Mariackiego, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie. Nowa seria”, nr 7 (43).
Korzeniowski T., 2010, Grupa rzeźbiarska „walka św. Jerzego ze smokiem” z kościoła Mariackiego w Gdańsku, ok. 1400 [in:] Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach, t. 1: Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, red. B. Pospieszna, Malbork.
Krefting A., 1937, St. Michael und St. Georg in ihren geistesgeschichtlichen Beziehungen. Jena.
Labuda A.S, 2015, Die Tafelmalerei in Danzig in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts. (Hg. Institut für Kunst- und Bildgeschichte der Humboldt-Universität zu Berlin 2015), Berlin.
Labuda A.S., 1979, Malarstwo tablicowe w Gdańsku w 2 poł XV w., Warszawa.
Labuda A.S., 1990, Dzieła tworzone w Gdańsku w drugiej połowie XV i w początkach XVI wieku [in:] Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, red. J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, A.S. Labuda, Warszawa-Poznań.
Labuda A.S., 2012, O retabulum Trójcy Świętej bractwa św. Jerzego w kościele Mariackim w Gdańsku, „Porta Aurea. Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego”, t. 11.
Lambacher L., 2015, Reliquienstatuette des Hl. Georg, (in:) Lübeck 1500. Kunstmetropole im Ostseeraum.
Katalog der Ausstellung. Museumsquartier St. Annen, Lübeck, Kirchen der Lübecker Innenstadt: Dom, St. Aegidien, St. Jakobi, St. Marien und dem Heiligen-Geist-Hospital, 20. September 2015 bis 10. Januar 2016, Petersberg.
Le Bras G., 1956, Études de socjologie religieuse, Vol. 2, Paris.
Mallinckrodt von R., 2002, Bruderschaften als Auftragggeber von Kunst und Architektur im süddeutsch-österreichischen Raum [in:] Himmel auf Erden oder Teufelsbauwurm? Wirtschaftliche und soziale Bedingungen des süddeutschen Klosterbarock, Hrsg. M. Herzog von, R. Kießling, B. Roeck.
Militzer K., 2002, Bruderschaften als Ausdruck der Volksfrömmigkeit und des Wegs zu Gott und in das Paradies, „Mirabilia. Revista Eletrônica de História Antiga e Medieval“ Bd. 2, http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2226905&orden=103683&info=link [accessed: 11.04.2021].
Militzer K.,1999, Bruderschaften als Auftraggeber für Kunsthandwerker [in:] Der Niederrhein und die Alten Niederlande, Hrsg. von Rommé B. (Schriften der Heresbach-Stiftung Kalkar, 9), Bielefeld.
Możejko B., 2011, „Peter von Danzig“. Dzieje wielkiej karaweli 1462–1475, Gdańsk.
Nuttall P., 2004, From Flanders to Florence. The Impact of Netherlandish Painting 1400–1500, New Haven-London.
Paravicini W. (ed.), 2013, La cour de Bourgogne et l’Europe. Le rayonnement et les limites d’un modele culturel. Actes du colloque international tenu à Paris les 9, 10 et 11 octobre (Beihefte der Francia, 73), Ostfildern.
Pilecka E., 2005, Średniowieczne Dwory Artusa w Prusach. Świadectwo kształtowania się nowej świadomości mieszczańskiej, Toruń.
Remling L, 1980, Bruderschaften als Forschungsgegenstand, „Jahrbuch für Volkskunde“ N.F. Bd. 3.
Remling L., 1986, Bruderschaften in Franken. Kirchen- und sozialgeschichtliche Untersuchungen zum spälmittelalterlichen und frühneuzeitlichen Bruderschaftswesen, Würzburg.
Richter J.F., 2015, St. Georgs-Reliquiar [in:] Lübeck 1500. Kunstmetropole im Ostseeraum. Katalog der Ausstellung. Museumsquartier St. Annen, Lübeck, Kirchen der Lübecker Innenstadt: Dom, St. Aegidien, St. Jakobi, St. Marien und dem Heiligen-Geist-Hospital, 20. September 2015 bis 10. Januar 2016, Petersberg.
Schiferl E., 1995, Caritas and the iconography of Italian confraternity art, “Studies in Iconography”, No. 14.
Schneider B., 1994, Wandelund Beharrung. Bruderschaften und Frömmigkeit in Spätmittelalter und Früher Neuzeit [in:] Volksfrömmigkeit in der Frühen Neuzeit, Hrsg. H. von Molitor, H. Smolinsky, Münster.
Selzer S., 1996, Artushöfe im Ostseeraum. Ritterlich-höfische Kultur in den Städten des Preußenlandes im 14. und 15. Jahrhundert, (Kieler Werkstücke, Reihe D: Beiträge zur europäischen Geschichte des späten Mittelalters, Hrsg. von Paravicini W., Bd. 8), Frankfurt am Main.
Semrau A., 1920, Zur ältesten Geschichte des Artushofes in Thorn, „Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, H. 28.
Semrau A., 1930, Thorn im 13 Jahrhundert, „Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, H. 38.
Simson P., 1900, Der Artushof in Danzig und seine Brüderschaften, die Banken, Danzig.
Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, 1992, ed. S. Gieraszewski, Vol. 1: A–F, Gdańsk.
Szczepkowska-Naliwajek K., 1986, Późnogotycka plastyka złotnicza w Prusach Królewskich, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 16.
Szczepkowska-Naliwajek K., 1997, Gdańska sztuka złotnicza późnego gotyku. Problem środowiska artystycznego [in:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Gdańsk, listopad 1996, red. T. Hrankowska, Warszawa.
Szmydki R., 1986, Retables anversois en Pologne. Contribution à l`étude des rapports artistiques entre les anciens Pays-Bas Méridionaux et la région de Gdańsk au début du XVIe siècle, Brussel.
Toeppen M, 1872, Elbinger Antiquitäten. Ein Beitrag zur Geschichte des städtischen Leben im Mittelalter, H. 2, Inhalt 4: Kirchen, Schulen, Klöster und Hospitäler, Danzig.
Tuchołka B., 1965, Z zagadnień twórczości rzeźbiarskiej Hansa Brandta, „Rocznik Gdański”, t. XXIV.
Vincent C., 2001, Images durables et images éphémères dans la vie des confréries à la fin du Moyen âge, (in:) L’ iconographie. Études sur les rapports entre textes et images dans l’Occident médiéval sous, la direction de G. Duchet-Suchaux G, Paris.
Weilandt G., 2010, Transferkultur – Danzig im Spätmittelalter [in:] Original – Kopie – Zitat. Kunstwerke des Mittelalters und der Frühen Neuzeit: Wege der Aneignung – Formen der Überlieferung. Hrsg. v. W. Augustyn, U. Söding (Veröffentlichungen des Zentralinstituts für Kunstgeschichte in München, Bd. 26), Passau.
Wenta J., 2005, Die Ritter des Königs Artus in den Großstädten Preußens, (in:) Artus-Mythen und Moderne. Aspekte der Rezeption in Literatur, Kunst, Musik und in den Medien (Schriftenreihe und Materialien der Phantastischen Bibliothek Wetzlar, Bd.70), Wetzlar.
Wisch B., Ahl C.D. (eds.), 2000, Confraternities and the visual arts in Renaissance Italy. Ritual, spectacle, image, Cambridge.
Woziński A., 1988, Kult rycerzy w późnogotyckiej sztuce miast Pomorza Wschodniego i Inflant, „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce”.
Woziński A., 1999, Hans Brandt czy anonim z początku XVI wieku ? Św. Wojciech czy Andrzej Boryszewski? [in:] Tropami św. Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań.
Woziński A., 2002, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 27.
Woziński A., 2008, Z zagadnień czeskich w sztuce Gdańska i Prus w końcu XIV i pierwszej poł. XV wieku [in:] Rola komunikacji i przestrzeni w średniowiecznych i wczesnonowożytnych dziejach Czech i Polski, eds. A. Paner, W. Iwańczak, Gdańsk.
Woziński A., 2019, Tryptyk z Sądem Ostatecznym z lat 1466–1473 w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Refleksje na temat twórcy, dzieła, funkcji, odbiorców i recepcji [in:] Sąd Ostateczny Hansa Memlinga. Losy – prawo – symbole, eds. J. Kamień, B. Możejko, J. Zajadło, K. Zeidler, Gdańsk.
Ziemba A., 2011, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500, t. 2: Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430–1500, Warszawa.
