Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePrawo wobec zmiany klimatu – prawo człowieka do czystego środowiska w Unii Europejskiej
DOI:
https://doi.org/10.26881/tutg.2025.2.11Słowa kluczowe:
klimat, prawa człowieka, Unia Europejska, dobra osobiste, środowiskoAbstrakt
Autor analizuje relację między ochroną środowiska a prawami człowieka w kontekście krajowego porządku prawnego oraz prawa Unii Europejskiej. Wskazuje, że zmiana klimatu stanowi jedno z kluczowych wyzwań współczesności i dlatego należy zaktualizować katalog praw podstawowych. W tekście artykułu jest również omówiona relacja między dobrami osobistymi a prawem człowieka do czystego środowiska. Przedstawiona jest analiza orzecznictwa sądów europejskich, jak i sądów krajowych odnośnie prawa człowieka do czystego środowiska. W dalszej części tekstu autor porusza kwestie prawa do czystego środowiska z perspektywy jednostki. Artykuł, jak również wystąpienie podczas V Kongresu Młodej Nauki, zostały przygotowane podczas tutoringu akademickiego prowadzonego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, przy wsparciu tutorskim dr Olgi Śniadach z Katedry Prawa Europejskiego i Komparatystyki Prawniczej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego.
Downloads
Bibliografia
Literatura:
Adamczak-Retecka M., 2017, Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkody klimatyczne z perspektywy prawa Unii Europejskiej, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Adamczak-Retecka M., 2018, Przekraczanie przez państwo członkowskie norm dla pyłów PM10 w otaczającym powietrzu jako naruszenie prawa unijnego: glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 22.02.2018 r., C-336/16, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, Europejski Przegląd Sądowy, nr. 7.
Adamczak-Retecka M., 2022, 6 versus 33. Pierwsza sprawa klimatyczna przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. [w:] A. Kozłowski (red.), Rządy prawa jako wartość uniwersalna: księga jubileuszowa Profesora Krzysztofa Wójtowicza, Wrocław, E-Monografie Uniwersytet Wrocławski, https://doi.org/10.34616/145216
Adamczak-Retecka M., Bielenia M., Podolska A., 2024, Ochrona klimatu, [w:] E. Wittbrodt, Z. Brodecki, i M. Dargas-Draganik (red.), Przedwiośnie ery sztucznej inteligencji: technologia - zarządzanie - prawo, t. 1: Czy algorytmy uratują naszą planetę?, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Ciechanowicz-McLean J., Nyka M., 2012, Human rights and the environment, Przegląd Prawa Ochrony Środowiska, No. 3 http://www.wydawnictwoumk.pl/czasopisma/index.php/PPOS/article/view/PPOS.2012.015/330
Korzeniewski S., 2025, Karta praw podstawowych a pędzący świat. Rozważania de lege ferenda na temat potrzeby aktualizacji Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Młoda Palestra, nr 2.
Krystman M., 2022, Prawo do oddychania czystym powietrzem jako dobro osobiste. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 27/20, Orzecznictwo Sądów Polskich, nr. 9.
Kucharczyk M., Polak M., 2023, Zanieczyszczenie światłem i hałasem, ACADEMIA Magazyn Polskiej Akademii Nauk, nr 2 DOI:10.24425/academiaPAN.2023.146997.
Nyka M., 2024, Zdrowe środowisko, [w:] E. Wittbrodt, Z. Brodecki i M. Dargas-Draganik (red.), Przedwiośnie ery sztucznej inteligencji: technologia - zarządzanie - prawo, t. 1: Czy algorytmy uratują naszą planetę?, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Poortinga W., Demski C., Steentjes K., 2023, Generational differences in climate-related beliefs, risk perceptions and emotions in the UK., Communications Earth & Environment, No. 4 https://doi.org/10.1038/s43247-023-00870-x
Przybojewska I., 2025, The bad condition of the environment as the grounds for the liability of the State Treasury. Relfection on the background of the resolution by Polish Supreme Court of the 28 May 2021 in the case III CZP 27/20, [in:] Sikora-Kalėda A, Kawka I. (eds.), Fundamental Rights and Climate Change: Exploring New Perspectives and Corresponding Remedies, Kraków, Księgarnia Akademicka https://doi.org/10.12797/9788383682471.02
Skorupka A., 2022, Prawo do życia w czystym środowisku. Glosa do uchwały SN z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 27/20, Przegląd Sądowy, nr. 5.
Sylwestrzak A., 2025, art. 23, [w:] A. Sylwestrzak, M. Balwicka – Szczyrba (red.) Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX/el.
Śniadach O., 2017, Czy potrzebujemy prawa do żywności?, Gdańskie Studia Prawnicze, t. XXXVIII, nr. 2 https://prawo.ug.edu.pl/sites/default/files/_nodes/stronapia/33461/files/38sniadach.pdf
Topolska P., 2019, Prawo do czystego środowiska naturalnego - od Deklaracji Sztokholmskiej po eksplorację kosmiczną, Gdańskie Studia Prawnicze, nr. 2 https://gsp.ug.edu.pl/index.php/gdanskie_studia_prawnicze/article/view/5279
Vasak K., 1977, A 30-year struggle. The sustained efforts to give force of law to the Universal Declaration of Human Rights, The UNESCO Courier: a window open on the world, vol. XXX, No. 11
Von Schirach F., 2022, Każdy Człowiek, Kraków, Budapeszt, Syrakuzy, Wydawnictwo Austeria
Wereśniak – Masri I., 2018, Prawo do czystego środowiska i prawo do czystego powietrza jako dobra osobiste, Monitor Prawniczy, nr. 17
Spis aktów prawnych
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 1071).
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzona w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 53, poz. 238).
Deklaracja z Rio z 1992 r. w sprawie środowiska i rozwoju, https://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/inne/1992.html
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (TFUE) (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.).
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. U. UE. C. z 2007 r. Nr 303, str. 1 z późn.zm.).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. U. UE. L. z 2008 r. Nr 152, str. 1 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1112 z późn. zm.).
Spis orzecznictwa
Wyrok ETPC(WI) z 19.02.1998 r., 14967/89, Guerra i inni v. Włochy, LEX nr 79540.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 kwietnia 2017 r., Komisja Europejska przeciwko Republice Bułgarii, C-488/15, ECLI:EU:C:2017:267.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 lutego 2018 r., Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, C-336/16, ECLI:EU:C:2018:94.
Wyrok SR w Warszawie z 24.01.2019 r., VI C 1043/18, LEX nr 2817690.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 listopada 2020 r., Komisja Europejska przeciwko Republice Włoskiej, C-644/18, ECLI:EU:C:2020:895.
Uchwała SN z 28.05.2021 r., III CZP 27/20, Legalis. Opinia Rzecznik Generalnej Juliane Kokott przedstawiona w dniu 5 maja 2022 r., JP przeciwko Ministre de la Transition écologique, Premier ministre, C-61/21, ECLI:EU:C:2022:359.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2022 r., JP przeciwko Ministre de la Transition écologique, Premier ministre, C-61/21, ECLI:EU:C:2022:1015.
Spis źródeł internetowych
https://www.gov.pl/web/gov/skorzystaj-z-programu-czyste-powietrze [dostęp: 18 wrzesień 2025r.]
https://www.gov.pl/web/klimat/system-kaucyjny [dostęp: 18 wrzesień 2025r.]
https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1130 [dostęp: 18 wrzesień 2025r.]
https://samorzad.pap.pl/kategoria/aktualnosci/ustawa-wiatrakowa-gminy-apeluja-do-prezydenta-o-podpisanie-dokumentu [dostęp: 18 wrzesień 2025r.]
https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/prezydent-rozpatrzyl-22-ustawy-zawetowal-tzw-ustawe-wiatrakowa,105423 [dostęp: 18 wrzesień 2025r.]
https://wiadomosci.onet.pl/kraj/polacy-chcawiatrakow-jest-nowy-sondaz-po-wecieprezydenta/2nhwn6r [dostęp: 18 wrzesień 2025r.]
