Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePóźnośredniowieczne testamenty elit rządzących Gdańska i Elbląga
DOI:
https://doi.org/10.26881/prog.2020.8.01Słowa kluczowe:
testamenty, Gdańsk, Elbląg, średniowieczeAbstrakt
W artykule skupiono uwagę na bliższym omówieniu dokumentów ostatniej woli spisanych przez przedstawicieli elit rządzących w Głównym Mieście Gdańsku i Starym Mieście Elblągu w późnym średniowieczu, przede wszystkim w drugiej połowie XV wieku. Określając przynależność do elit rządzących miastem, odwołano się do kryterium formalnego, związanego z piastowaniem przez poszczególne osoby urzędów miejskich: wójta, sołtysa miejskiego, kamlarza, ławnika, rajcy i burmistrza. Tłem dla tej prezentacji były wcześniejsze analizy historyków poświęcone obrazowi społeczności i grup rządzących obu miast, oparte przede wszystkim na innych źródłach proweniencji miejskiej, ukazujących ich aktywność w sferze publicznej i prywatnej.
Z przytoczonych przykładów widać wyraźnie, że postanowienia zawarte w testamentach członków elity miejskiej Gdańska i Elbląga wykazują wiele podobieństw, jeśli idzie o sposób podziału majątku, jak i w dyspozycjach ad pias causas. Co ciekawe, pomimo dysponowania przez mieszczan bardzo różnymi sumami w gotówce, od kilkuset do nawet dwudziestu tysięcy małych grzywien pruskich, to zarówno liczba, jak i wysokości legatów na rzecz konkretnych instytucji sakralnych były bardzo podobne. Najbogatsi finansowali również pielgrzymów, którzy w ich intencji odwiedzali najważniejsze ośrodki pielgrzymkowe. Czynili tak czasem również przedstawiciele elity władzy. Sumy przeznaczane na ten cel były podobne w obu miastach i zapewne odpowiadały realnym kosztom i przyjętemu zwyczajowi. Legaty dewocyjne stanowiły w wypadku bogatych mieszczan, kupców i członków elity władzy zazwyczaj niewielki procent posiadanego przez nich majątku, chyba że ofiarodawca nie miał spadkobierców. W części testamentów brak w ogóle dyspozycji na cele pobożne. Nie oznacza to jednak, że mieszczanie ci nie przeznaczali części swego majątku na ten cel. Prawdopodobnie ofiary te przekazywali w innej formie niż dyspozycja testamentowa.
Downloads
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Gdańsku (The State Archives in Gdańsk: APG), Elbląg City Archives, Collection of Elbląg documents, sign. 368/III,61.
Bogucka M., Samsonowicz H., 1986, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław.
Brandt A. von, 1973, Mittelalterliche Bürgertestamente. Neuerschlossene Quellen zur Geschichte der materiellen und geistigen Kultur, Heidelberg 1973.
Czaja R., 1992, Socjotopografia miasta Elbląga w średniowieczu, Toruń.
Czaja R., 1997, Korporative Formen der Religiosität des Patriziats in den preußischen Großstädten, “Quaestiones Medii Aevi Novae”, No. 2.
Czaja R., 2008, Grupy rządzące w miastach nadbałtyckich w średniowieczu, „Roczniki TNT”, No. 93 fasc. 1, Toruń.
Czaja R., 2008a, Struktura społeczna [in:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, eds. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa.
Czaja R., 2010, Urzędnicy miejscy Elbląga do 1524 roku, Elbląg.
Długokęcki W., 2011, W sprawie późnośredniowiecznych testamentów Gdańskich, „Zapiski Historyczne”, Vol. 76, No. 3.
Haßbargen H., 1926, Das Testament des Danziger Offizials Nicolaus Schwichtenberg, MWG, Jg. 25, H. 4.
Kubicki R., 2006, Testamenty elbląskie z XIV –początków XVI w. – charakterystyka wraz z listą testatorów w układzie chronologicznym, „Rocznik Elbląski”, Vol. 20.
Kubicki R., 2010, Kultura materialna w testamentach elbląskich w XV–początku XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, Vol. 58, No. 2.
Kubicki R., 2010, Pielgrzymki w testamentach mieszczan elbląskich w XV–początkach XVI wieku [in:] Z dziejów średniowiecza. Pamięci profesora Jana Powierskiego (1940–1999), ed. W. Długokęcki, Gdańsk.
Kubicki R., 2011, Formy pobożności w mieście późnośredniowiecznym w świetle zapisów na rzecz kościoła i biednych w testamentach elbląskich (XV–początek XVI w.), „Zapiski Historyczne”, Vol. 76, No. 2.
Kubicki R., 2012, Mieszkańcy Elbląga w świetle piętnastowiecznych testamentów, „Rocznik Elbląski”, Vol. 24.
Kubicki R., 2020, Testamenty elbląskie. Studium z dziejów miasta i jego mieszkańców w późnym średniowieczu, Gdańsk.
Löschin G., 1837, Beiträge zur Geschichte Danzigs und seiner Umgebung, Heft 1, Danzig.
Łozowski P., 2012, O pożytkach z kwantyfikacji w badaniach nad średniowiecznymi testamentami.
Uwagi o pracy Beaty Możejko, Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, Vol. 72.
Możejko B., 2010, Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk.
Możejko B., 2004, Gdański mieszczanin w obliczu śmierci. Zapisy testamentowe z II połowy XV w. (Na podstawie księgi ławniczej) [in:] Mieszczanie, wasale, zakonnicy, ed. B. Śliwiński („Studia z dziejów Średniowiecza”, No. 10), Malbork.
N[eumann] F., 1828, Elbingensia, Elbinger Anzeigen, No. 14.
Odyniec W., 1990, Chełmiński system miar i chełmińska stopa mennicza w rozwoju historycznym [in:] Studia culmensia historico-juridica czyli księga pamiątkowa 750-lecia prawa chełmińskiego, Vol. 1, ed. Z. Zdrójkowski, Toruń.
Oliński P., 2008, Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń.
Oliński P., 2010, Społeczne uwarunkowania zapisów testamentowych w średniowiecznym Elblągu [in:] In memoriam honoremque Casimiri Jasiński, eds. J. Wenta, P. Oliński, Toruń.
Rozenkranz E., 1991, Prawo lubeckie w Elblągu od XIII do XVI wieku, „Rocznik Gdański”, Vol. 51, No. 1.
Samsonowicz H., 1959, Gospodarcze podstawy patrycjatu gdańskiego w XV w., „Kwartalnik Historyczny”, Vol. 66, No. 3.
Samsonowicz H., 1960, Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w II poł. XV wieku, Warszawa.
Samsonowicz H., 1976, Mieszczańska dobroczynność prywatna w Polsce późnego średniowiecza [in:] Cultus et cognitio. Studia z dziejów średniowiecznej kultury, eds. S.K. Kuczyński at al., Warszawa.
Samsonowicz H., 1990, La vie religieuse dans les villes de la Baltique à la fin du Moyen Âge [in:] L’Église et le peuple chrétien dans les pays de l’Europe du Centre-est et du Nord (XIVe-XVe siècles), Actes du colloque de Rome (27–29 janvier 1986), Rome.
Samsonowicz H., 2002, Kult św. Jakuba i szlaki Jakubowe w Polsce [in:] Kult św. Jakuba Większego apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, ed. R. Knapiński, Lublin.
Schildhauer J., 1991, „Ad pias causas” Vermächtnisse an die Kirche und an die Armen – auf der Grundlage der Stralsunder Bürgertestamente (Anfang des 14. Jahrhunderts bis zur Reformation) [in:] Czas, przestrzeń, praca w dawnych miastach. Studia ofiarowane Henrykowi Samsonowiczowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, eds. A. Wyrobisz, M. Tymowski, Warszawa.
Simson P., 1915, Das Testament des Danziger Schöffen und Ratsherrn Otto Angermünde von 1492, Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins, Jg. 14, H. 3.
Skowrońska-Kamińska R., 2007, Posłowie wielkich miast pruskich w latach 1411–1454. Przyczynek do funkcjonowania mieszczańskich elit politycznych w średniowieczu, Malbork.
Toeppen M., 1871–1873, Elbinger Antiquitäten. Ein Beitrag zur Geschichte des städtischen Lebens im Mittelalter, H. 1–3, Danzig.
Wysmułek J., 2014, Urban Testaments in Poland: Research Present and Future [in:] Uses of the Written Word in Medieval Towns: Medieval Urban Literacy II, eds. M. Mostert, A. Adamska (Utrecht Studies in Medieval Literacy, 28), Brespols.
Zdrenka J., 2008, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, Vol. 2: Biogramy, Gdańsk.
