Jeszcze w sprawie funkcjonowania miejskich prowizorów przy szpitalu Ducha Świętego w Krakowie

Abstrakt

Nad zagadnieniem miejskich prowizorów przy szpitalu Ducha Świętego w Krakowie badania prowadził przeszło pół wieku temu Stanisław Piekarczyk, który analizując większość dostępnego materiału źródłowego, głównie wytworzonego przez organy samorządu miejskiego, nakreślił obraz roli przedstawicieli rajców krakowskich, jaką odgrywali oni w zarządzie majątkiem szpitalnym. Postawił on, zgodnie z duchem historiografii stalinistycznej, nacisk na udział pierwiastka miejskiego w organizowaniu opieki społecznej w średniowiecznym Krakowie, marginalizując rolę zakonu kanoników regularnych Ducha Świętego de Saxia. Przyglądając się jednak bliżej temu zagadnieniu, zauważyć należy, że nie wszystkie tezy postawione przez Piekarczyka bronią się w pełni, gdy skonfrontujemy je ze źródłami pochodzenia klasztornego, zwłaszcza nowożytnymi, które rolę miasta w zarządzie majątkiem szpitalnym ukazują w innym świetle. Także skupienie się Piekarczyka jedynie na średniowieczu, przez co pominął wczesnonowożytną umowę zakonu z radą, doprowadziło go do częściowo mylnych wniosków.

Zakres kompetencji rajców krakowskich w zarządzaniu szpitalem Ducha Świętego jest trudny do określenia, zwłaszcza że podlegał ciągłej ewolucji do pożaru w 1528 roku, gdy ostatecznie ustanowiono urząd prowizorów w zamian za pomoc miasta w odbudowie zabudowań duchackich. Dlatego wyszczególnione zostały dwa okresy działalności miejskich prowizorów: od 1324 do 1528 roku oraz po 1528 roku. Badanym w artykule aspektem są relacje trójstronne miasto – szpital – klasztor. Podjęta została próba określenia, na ile w zarządzie szpitalem brał udział klasztor, a na ile miasto.

Na podstawie opracowanego materiału źródłowego wydaje się, że do 1528 roku rada miejska, określana w dokumentach jako „opiekun chorych”, wybierała prowizorów, którzy zajmowali się majątkiem szpitalnym w imieniu rady. Mieli oni jednak nadzór jedynie nad tymi zapisami, które wyraźnie zostały oddane rajcom pod opiekę, nie mieli natomiast wpływu na zarząd szpitalem. Po 1528 roku rada miejska wyraźnie przejęła kontrolę nad zarządem szpitala do tego stopnia, że duchacy nie mieli wpływu na podejmowane w nim decyzje. Pojawiły się wówczas konflikty między zakonem a prowizorami, którym wykazano defraudację majątku szpitalnego. Zakonnicy pozostali jednak w szpitalu jako organizatorzy opieki duchowej, nadzorowali także bieżącą działalność w przyszpitalnym sierocińcu.