Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweGdańszczanie w konflikcie z prawem i obyczajem społecznym w XVI–XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.26881/kg.2024.2.04Słowa kluczowe:
Gdańsk we wczesnej epoce nowożytnej, władze miejskie, prawo miejskie, konflikty społeczne, dyscyplinowanie społeczneAbstrakt
Niniejszy tekst omawia relacje między władzami miejskimi a społecznością miejską Gdańska (jednego z największych i najlepiej prosperujących gospodarczo ośrodków miejskich strefy bałtyckiej) w okresie wczesnonowożytnym. Przedstawiono w nim pokrótce zagadnienia dotyczące szeroko zakrojonej działalności legislacyjnej władz miejskich będącej pośrednio efektem uzyskania przez miasto znacznej autonomii od królów polskich, zwłaszcza w zakresie prawnej regulacji rzeczywistości miejskiej zgodnie z zasadami tzw. ‘Gute Policey’ oraz regulacji zachowań społecznych, przede wszystkim w formie dyscyplinowania społecznego. Przedmiotem rozważań stały się wybrane zagadnienia tego rodzaju, a mianowicie:
1) zasady rekrutacji obywateli miasta do milicji mieszczańskiej (straży obywatelskich) oraz osobistego udziału w gaszeniu pożarów i pełnieniu straży nocnej;
2) zawarty w prawie obywatelskim wymóg dopełnienia obowiązku zawarcia małżeństwa po osiągnięciu pełnoletności;
3) przestrzeganie przepisów porządkowych, przede wszystkim zawartych w rozporządzeniach dotyczących uroczystości rodzinnych (chrzty, śluby i pogrzeby) oraz ordynacjach odzieżowych;
4) reglamentacja zachowań w zakresie zachowania spokoju w miejscach publicznych, zakaz zakłócania ciszy nocnej, zwłaszcza zbyt długiego przesiadywania w (nielegalnych) karczmach, ostentacyjnego lekceważenia porządku wyznaniowego i przesiadywania w niedzielne poranki podczas nabożeństw w miejskich karczmach;
5) wyeliminowanie gwałtownych zachowań na zebraniach publicznych (w korporacjach kupieckich i rzemieślniczych oraz szpitalach miejskich).
Downloads
Bibliografia
Bulst N., Kleider als sozialer Konfliktstoff. Probleme kleidergesetzlicher Normierung im sozialen Gefüge, „Saeculum” 1993, nr 44, s. 32–46.
Bogucka M., O odzieży mieszkańców Gdańska w I połowie XVII wieku, „Rocznik Gdański” 1972, 32, s. 175–188.
Bogucka M., Gdańsk – polski czy międzynarodowy ośrodek gospodarczy?, w: Polska w epoce Odrodzenia. Państwo – społeczeństwo – kultura, red. A. Wyczański, Warszawa 1986.
Cieślak E., Funkcjonowanie organizmu miejskiego, w: Historia Gdańska, t. 3, cz. 1, 1655–1793, red E. Cieślak, Gdańsk 1993.
Günther O., Die Verfassung der Stadt Danzig in polnischer Zeit (1454–1793) und als Freistadt (1807–1814), Danzig 1919.
Hahlweg W., Das Kriegswesen der Stadt Danzig, Bd. 1, Die Grundzüge der Danziger Wehrverfassung 1454–1793, Berlin 1937.
Iseli A., Gute Policey. Öffentliche Ordnung in der frühen Neuzeit, Stuttgart 2009.
Kaczor D., Herrschaft und Verbrecher. Der Danziger Strafvollzug in der Frühen Neuzeit, w: Kulturgeschichte Preußens königlich polnischen Anteils in der Frühen Neuzeit, hg. v. S. Beckmann, K. Garber, Tübingen 2005.
Kaczor D., Przestępczość kryminalna i wymiar sprawiedliwości w Gdańsku w XVI–XVIII wieku, Gdańsk 2005.
Kaczor D., Utrzymywanie czystości w wielkich miastach Prus Królewskich XVI–XVIII wieku. Studium z dziejów kultury sanitarnej w mieście nowożytnym, Gdańsk 2014.
Kaczor D., City constitution, municipal laws and public order in sixteenth-century Gdańsk, w: New studies in Medieval and Renaissance Poland and Prussia. The impact of Gdańsk, ed. B. Możejko, London–New York 2017, s. 127–141.
Kaczor D., Prawo obywatelskie (Bürgerrecht) miasta Gdańska od połowy XV do końca XVIII wieku, w: Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, red. A. Groth, D. Kaczor, E. Łączyńska-Bartoszek, t. 1, Księga obywatelska (główna) z lat 1536–1592, Gdańsk 2019, s. XII–XXIII.
Kaczor D., Dyscyplinowanie społeczne w szpitalach elbląskich w XVII w., „Studia Historica Gedanensia” 2020, nr 11, s. 189–214.
Kaczor D., Obrażenia ciała ofiar przemocy fizycznej i nieszczęśliwych wypadków w protokołach obdukcji gdańskich balwierzy-chirurgów z XVI–XVII w., w: Chorzy i cierpiący w Prusach Królewskich, red. W. Zawadzki, Pelplin 2024, s. 177–206.
Kaczor D., Bruises, bumps and bloody wounds. Body injuries to the victims of physical volence in Gdańsk in the 16th–17th centuries, „Studia Historica Gedanensia” 2024, nr 15(2), s. 205–223.
Kaczor D., Rozwiązywanie konfliktów interpersonalnych w Gdańsku we wczesnej epoce nowożytnej – zarys problematyki, w: Gdańsk w okresie nowożytnym. Kultura, religia, polityka, społeczeństwo i stosunki międzynarodowe, red. W. Długokęcki, J. Sarnowsky, Gdańsk 2021, s. 226–243.
Kaczor D., Polityka migracyjna władz miejskich Gdańska w XVI–XVIII wieku. Pomiędzy teorią a praktyką [w druku].
Kaczor D., Nocne zakłócanie ciszy w Gdańsku XVII i XVIII wieku [tekst w przygotowaniu].
Katalog norm prawnych władz miasta Gdańska (XV–XVIII wiek), oprac. M. Babnis, E. Penkalla, Gdańsk 2005.
Lengnich G., Ius publicum civitatis Gedanensis oder der Stadt Danzig Verfassung und Rechte (1769), hg. v. O. Günther, Danzig 1900.
Maciejewski T., Prawo sądowe w ustawodawstwie miasta Gdańska w XVIII wieku, Wrocław 1984.
Mosingiewicz A., D. Kaczor, Emblematyka w służbie władzy. Adama Jacoba Martiniego corpus emblematicum, czyli projekt chorągwi gdańskich straży obywatelskich z okazji intrady Ludwiki Marii Gonzagi do Gdańska w 1646 roku, w: Sztuka w kręgu władzy, red. E. Pilecka, K. Kluczwajd, Warszawa 2009, s. 161–178.
Kizik E., A dzień święty będziesz święcił. Dyscyplinowanie zachowań religijnych w ewangelickim Gdańsku w XVI–XVIII wieku, w: Protestantyzm i protestanci na Pomorzu, red. J. Illuk, Gdańsk–Koszalin 1997.
Kizik E., Gdańskie ordynacje o weselach, chrztach i pogrzebach w XVI–XVIII wieku, „Barok” 2000, 7, s. 187–205.
Kizik E., Wesele, kilka chrztów i pogrzebów. Uroczystości rodzinne w mieście hanzeatyckim od XVI do XVIII wieku, Gdańsk 2001, s. 311 i nn.
Kizik E., Sprawy o łamanie ordynacji weselnych, chrzestnych i pogrzebowych przed gdańskim Sądem Wetowym w XVII i XVIII wieku, w: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 43–64.
Kizik E., Kary za bezżeństwo w Gdańsku nowożytnym (w drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku), w: Miłość w czasach dawnych, red. B. Możejko, A. Panner, Gdańsk 2009, s. 147–155.
Kizik E., Kary za łamanie leges sumptuariae w Gdańsku w drugiej połowie XVI–XVIII wieku, w: Kara kryminalna. Perspektywa historyczna i penologiczna, red. T. Maciejewski, T. Zalewski, Gdańsk 2019, s. 199–215.
Privilegia Casimiriana. Przywileje króla Kazimierza Jagiellończyka z okresu wojny trzynastoletniej, oprac. M. Grulkowski, Gdańsk 2023.
Salmonowicz S., O reglamentacji obyczajowości mieszczańskiej w Toruniu w XVI–XVIII wieku (zarys problematyki), „Zapiski Historyczne” 1976, 41, s. 87–103.
Schidler N., Widerspenstige Leute. Studien zur Volkskultur in der frühen Neuzeit, Frankfurt am Main 1992.
Schilling H., Gab es im späten Mittelalter und zu Beginn der Neuzeit in Deutschland einen städtischen ‘Republikanismus’? Zur politischen Kultur des alteuropäischen Stadtbürgertum, w: Republiken und Republikanismus in Europa der frühen Neuzeit, hg. v. H. G. Koeniggsberger, München 1988.
Simson P., Geschichte der Danziger Willkür, Danzig 1904.
Szarszewski A., Sprawy szpitali i sierocińców w aktach prawnych Rady Miasta Gdańska XVI–XVIII w., Toruń 2006.
Kizik E., Sprawy o łamanie ordynacji weselnych, chrzestnych i pogrzebowych przed gdańskim Sądem Wetowym w XVII i XVIII wieku, w: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 43–64.
