Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweBóg w (na) ikonie?
Słowa kluczowe:
Bóg, ikona, teologia wizualna, trynitarność, Trójca Święta Andrieja RublowaAbstrakt
W pierwszej części artykuł podejmuje kwestię starotestamentowego zakazu tworzenia obrazu Boga, przyjętego przez ikonoklastów, oraz prezentuje stanowisko obrońców ikony, wskazujących na dogmat Wcielenia jako podstawę jej kultu. W dalszej części tekstu omówione zostają sposoby przedstawiania Chrystusa w sztuce wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej, a także mowa jest o opowieściach apokryficznych, w których podkreśla się niemożność uchwycenia wyglądu Jezusa i pisze się o cudownym utrwaleniu na chuście (mandylionie) Jego wizerunku (legenda o królu Abgarze). Artykuł podejmuje problem postrzegania ikony jako okna ku Niewidzialnemu (np. Pseudo-Dionizy Areopagita), ale także jako przedstawienia Osoby Niewidzialnego, który stał się Widzialny (św. Teodor Studyta i św. Nicefor). Kolejną część artykułu stanowią rozważania na temat sposobu ukazania na ikonie Osoby Boga-Człowieka i świętych, a także kontemplacji ikony. Na końcu omówione zostaje zagadnienie trynitarności ikony, ze szczególnym uwzględnieniem teologicznego sensu Trójcy Świętej Andrieja Rublowa.
Bibliografia
Adamska, A., Teologia piękna na przykładzie ikon Andreja Rublowa, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2003.
Apokryfy Nowego Testamentu, t. 2. Apostołowie, cz. 2, red. M. Starowieyski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.
Apokryfy Nowego Testamentu., t. 1. Ewangelie apokryficzne, cz. 1, red. M. Starowieyski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Aszyk, K., Treppa, Z., Ikona z Manoppello prototypem wizerunków Chrystusa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2015.
Belting, H., Obraz i kult: historia obrazu przed epoką sztuki, tłum. T. Zatorski, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2010.
Biblia Tysiąclecia, red. K. Dynarski SAC, red. nauk. A. Jankowski i in., Wydawnictwo Pallottinum, Poznań-Warszawa 1980.
Bober, A., Antologia patrystyczna, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Kraków 1965.
Brock, S., Transformations of the Edessa Portrait of Christ, „Journal of Assyrian Academic Studies” 2004 (18), nr 1, s. 46–56.
Bułgakow, S., Ikona i kult ikony. Zarys dogmatyczny, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 2002.
Bunge, G., Inny Paraklet. Ikona Trójcy Świętej mnicha-malarza Andrzeja Rublowa, tłum. K. Małys, Wydawnictwo Tyniec, Kraków 2001.
Byczkow, W. W., Kanon jako kategoria bizantyjskiej estetyki, tłum. Z. Bałakier, [w:] Ikona. Symbol i wyobrażenie, praca zbiorowa, red. E. Bogusz, Warszawskie Centrum Studenckiego Ruchu Naukowego, Warszawa 1984.
Chmielewski, D., Kecharitomene. Odkryj Jej niesamowity sekret i wejdź w swoje przeznaczenie, Wydawnictwo SUMUS, Zielonka 2018.
Deichmann, F.W., Archeologia chrześcijańska, tłum. E. Jastrzębowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski, t. 1. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III, Nicea II: (325–787), układ i oprac. A. Baron, H. K. Pietras, tłum. A. Baron i in., Wydawnictwo WAM, Kraków 2001.
Dzieje Jana, tłum. M. Starowieyski, [w:] Apokryfy Nowego Testamentu, t. 2. Apostołowie, cz. 1. Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz, red. M. Starowieyski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.
Dzieje Piotra, tłum. Z. Izydorczyk i M. Bielewicz, [w:] Apokryfy Nowego Testamentu, t. 2. Apostołowie, cz. 1. Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz, red. M. Starowieyski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.
Evdokimov, P., Kobieta i zbawienie świata, tłum. E. Wolicka, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1991.
Evdokimov, P., Sztuka ikony, Teologia piękna, tłum. M. Żurowska, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1999.
Filarska, B., Początki sztuki chrześcijańskiej, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1986.
Florenski, P., Ikonostas, [w:] P. Florenski, Ikonostas i inne szkice, tłum. Z. Podgórzec, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 1997.
Freedberg, D., Potęga wizerunków. Studia z historii i teorii oddziaływania, tłum. E. Klekot, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
Greckie Dzieje św. Tadeusza, tłum. M. Starowieyski, [w:] Apokryfy Nowego Testamentu., t. 2. Apostołowie, cz. 2, red. M. Starowieyski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Halik, T., Chcę, abyś był, tłum. A. Babuchowski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2014.
Hryniewicz, W., Karski, K., Paprocki, H., Credo. Symbol wspólnej wiary, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009.
Jan Damasceński, św., I. Mowa obronna przeciw tym, którzy odrzucają święte obrazy (Contra imaginum calumniatores I), tłum. M. Dylewska, tłumaczenie gruntownie przejrzał, bibl. i przyp. opatrzył S. Longosz, red. tekstu M. Mokrogolska, „Vox Patrum” 1999, R. 19, t. 36–37, s. 507–508.
Jastrzębowska, E., Sztuka wczesnochrześcijańska, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1988.
Jazykowa, I., Świat ikony, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1998.
Kuryluk, E., Weronika i jej chusta, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998.
Łukaszuk, T. D., Ikona w życiu, w wierze i teologii Kościoła, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2008.
Łukaszuk, T. D., Obraz święty – ikona w kulcie Maryi na Wschodzie i na Zachodzie, [w:] Miziołek, J., Sol Verus. Studia nad ikonografią Chrystusa w sztuce pierwszego tysiąclecia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
Napiórkowski, A. A., Acheiropity – ikony nie ręką ludzką uczynione, [w:] Chrystus wybawiający. Teologia świętych obrazów, praca zbior. pod red. nauk. A. A. Napiórkowskiego, Wydawnictwo M, Kraków 2003.
Naumowicz, J., Wcielenie Boga i zbawienie człowieka. Złota reguła soteriologii patrystycznej, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2000, nr 13.
Nosicielka Ducha. Pneumatofora, red. J. Wojtkowski i S. C. Napiórkowski, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1998.
Nowosielski, J., Wokół ikony, [w:] Z. Podgórzec, Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wokół ikony – Mój Chrystus – Mój Judasz, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010.
Nowosielski, J., Zagubiona bazylika. Refleksje o sztuce i wierze, red. K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013.
Onasch, K., Schnieper, A., Ikony: fakty i legendy, tłum. z ang. Z. Szanter, z niem. M. Smoliński, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2007.
Palusińska, A., Filozofia ikony u Teodora Studyty i Nicefora, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2007.
Paprocki, H., Problem ikony, [w:] S. Bułgakow, Ikona i kult ikony. Zarys dogmatyczny, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 2002.
Paprocki, H., Związki pomiędzy ikoną, teologią i Liturgią, „Elpis” 2011, nr 13/23–24, s. 39–58.
Pochwat, J., Abraham w świetle pism egzegetycznych Starego Testamentu Orygenesa, „Vox Patrum” 2010 (30), t. 55.
Popowski, R., Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa 1997.
Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, t. 2, tłum. M. Dzielska, Wydawnictwo Znak, Kraków 1999.
Ratzinger, J., Zraniony strzałą piękna, tłum. J. Merecki, „Ethos” 2004, nr 65–66.
Resch, A., Oblicze Chrystusa. Od Całunu Turyńskiego do Chusty z Manoppello, tłum. A. Kuć, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2006.
Rogozińska, R., Nic w mandorli, „Konteksty: polska sztuka ludowa” 2007, nr 2, s. 169–174.
Rogozińska, R., Nic w mandorli. Jan Berdyszak, [w:] R. Rogozińska, Ikona w sztuce XX wieku, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
Rupnik, M.I. (w rozmowie z Natašą Govekar), Czerwień niebieskiego Jeruzalem. O sztuce, wierze i ewangelizacji, tłum. A. Wojnowski, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2018.
Rzepińska, M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983.
Schönborn, Ch., Ikona Chrystusa, tłum. W. Szymona, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 2001.
Špidlík, T., Rupnik M.I., Mowa obrazów, tłum. J. Dembska, Wydawnictwo Verbinum, Warszawa 2001.
Sprutta, J., Ikona Matki Bożej Pneumatofory, „Salvatoris Mater. Kwartalnik mariologiczny” 2008, nr 2, Quenot, M., Ikona. Okno ku wieczności, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Orthdruk, Białystok 1997.
Treppa, Z., Tajemnica widzialności Boga. Szkice z teologii obrazu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2015.
Ware, K., Człowiek jako ikona Trójcy Świętej, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, tłum. W. Misijuk, Białystok 1993.
Woźniak, R. J., Szkoła patrzenia. Rozmowy w Trójcy Świętej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2017.
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
Palusińska, A., Argumentacja filozoficzna w bizantyńskim sporze o ikony, online: <http://speculum.kul.pl/wp-content/uploads/2015/05/Argumentacja_filozoficzna_w_sporze_o_ikony.pdfs. 12>.
