Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweBóg w terenie. Ikonosfera kaszubskich kapliczek
Słowa kluczowe:
ikonosfera, kapliczki, religijność, Kaszuby, pobożność maryjnaAbstrakt
Artykuł poświęcony jest małej architekturze sakralnej na Kaszubach. W „terenie” Bóg ma twarz Marii – kapliczek poświęconych matce Jezusa jest bowiem najwięcej. Autorka interpretuje ikonosferę analizowanych kapliczek w duchu Hansa Beltinga. Ich zdobienia i motywy ikonograficzne rozumiane są jako nośniki przekonań, norm i działań społecznych. Przez wyeksponowanie komunikacyjnego aspektu kapliczek można uchwycić odzwierciedlającą się w nich religijną wrażliwość i wyobraźnię ich fundatorów i budowniczych.
Bibliografia
Bednarek, A., Przedstawić Tajemnicę. Ikonosfera i ikonografia kaszubskich kapliczek maryjnych – analiza wybranych przykładów, w: Mała architektura sakralna Kaszub. Perspektywa antropologiczna, red. K. Marciniak, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 2016, s. 181–195.
Belting, H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, przeł. Mariusz Bryl, Universitas, Kraków 2012.
Belting, H., Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, przeł. T. Zatorski, wyd. Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2010.
Borzyszkowski, J., Klejna, A., Boże Męki. Krzyże i kapliczki przydrożne na Kaszubach, Instytut Kaszubski, Bernardinum, Gdańsk-Pelplin 2004.
Borzyszkowski, J., Józef Chełmowski (1934–2013) – wybitny twórca ludowy, rzeźbiarz, malarz – na szkle i płótnie, konstruktor, kolekcjoner, pszczelarz i filozof, „Acta Cassubiana” 2013, t. 15, s. 433–440.
Borzyszkowski, J., Rola kultu maryjnego w małych wspólnotach etniczno-kulturowych na przykładzie społeczności kaszubskiej, [w:] J. Borzyszkowski, Z dziejów kościoła katolickiego na Kaszubach i Pomorzu w XIX i XX wieku, Instytut Kaszubski, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”, Gdańsk-Pelplin 2000.
Borzyszkowski, J., Sanktuaria maryjne Pomorza w diecezji chełmińskiej – legenda, tradycja i historia, w: J. Borzyszkowski, Z dziejów kościoła katolickiego na Kaszubach i Pomorzu w XIX i XX wieku, Instytut Kaszubski, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”, Gdańsk–Pelplin 2000, s. 236–269.
Cichosz, W., Urbanowicz-Pluto, L., Kaszubi i Królowa ich serc: Madonna Sianowska i Swarzewska, „Studia Gdańskie” 2010, nr 27, s. 119–129.
Czachowski, H., W niebie i na ziemi – sacrum w kulturze ludowej, [w:] H. Czachowski, H. Gruszczyńska, W niebie i na ziemi. Oblicza religijności ludowej, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prufferowej w Toruniu, Toruń 1999.
Czarnowski, S., Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, w: tegoż, Dzieła, t. 1: Studia z historii kultury, PWN, Warszawa 1956.
Eliade, M., Aspekty mitu, Wydawnictwo KR, przeł. P. Mrówczyński, Warszawa 1998.
Eliade, M., Święty obszar i sakralizacja świata, [w: M.] Eliade, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, wybór M. Czerwiński, przeł. A. Tatarkiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.
Kowalski, J.W., Świat mnichów i zakonów, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987.
Kult Matki Bożej na Kaszubach i Pomorzu. Studia nad kulturą religijną Kaszubów i Pomorzan, red. G. A. Kustusz, B. J. Soiński, Urząd Miasta, Wejherowo 1999.
Lange, T. W., Stavkirker. Norweskie kościoły słupowe, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 2015.
Mała architektura sakralna Kaszub. Perspektywa antropologiczna, red. K. Marciniak, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 2016.
Mazurek, M., Rola pielgrzymek w kształtowaniu tożsamości kaszubskiej, „Colloquium” 2015, nr 3, 134.
Mordawski, J., Geografia współczesnych Kaszub, [w:] J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder, Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów. Historia, geògrafia, jāzëk i pismienizna Kaszëbów, red. J. Mordawski, przeł. J. Treder, Wydawnictwo M. Rożak, Instytut Kaszubski, Gdańsk 1999.
Obracht-Prondzyński, C., Kaszubi dzisiaj. Kultura – język – tożsamość, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2007.
Ogrodowska, B., Święta polskie. Tradycja i obyczaj, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1996.
Olszewski, D., Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Instytut Tomistyczny Ojców Dominikanów, PAX, Warszawa 1996.
Ostańce próśb, red. M. Meller, W. Elwart, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 2011.
Pasieka wyobraźni. O twórczości Józefa Chełmowskiego. Monografia zbiorowa, red. D. Kalinowski, T. Siemiński, Brusy-Bytów-Gdańsk 2017.
Perszon, J., Rodzina – środowiskiem wiary? Pobożność maryjna młodych Kaszubów, w: tegoż, Kaszubi. Tożsamość. Rodzina, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 2015, s. 53–92.
Pomorze – mała ojczyzna Kaszubów. Historia i współczesność, red. J. Borzyszkowski, D. Albrecht, przeł. P. Żwak, B. Ollech, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Instytut Kaszubski, Gdańsk–Lubeka 2000.
Ravasio, E.E., Bóg Ojciec mówi do swoich dzieci, wyd. Vox Domini, Katowice 2016.
Samp, J., Madonna na spienionej fali, [w:] J. Samp, Mitopeje Pobrzeża Bałtyku, Wydawnictwo Marpress, Gdańsk 2009.
Seweryn, T., Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1958.
Siemiński, T., Józef Chełmowski, Bytów 2008.
Siemiński, T., Józef Chełmowski. Człowiek renesansu, Brusy: Urząd Miejski Bytów, Bytów: Muzeum Zachodnio-Kaszubskie, Bytów 2002.
Siemiński, T., Józef Chełmowski. Portret artysty i człowieka, Muzeum Zachodnio-Kaszubskie, Bytów 1995.
Siemiński, T., „Rajskie ogrody” w ikonosferze wsi kaszubskiej. Synkretyczna forma kultury potocznej, Wydawnictwo Jasne, Pruszcz Gdański 2010.
Siemiński, T., Siła obrazów i symboli: dziedzictwo wizualne Kaszub, „Acta Cassubiana” 2016, nr 18, s. 43–62.
Stelmachowska, B., Rok obrzędowy na Pomorzu, Region, Gdynia 2016.
Stencel, E., Szczepiński M., Sanktuarium Matki Bożej Kościerskiej Królowej Rodzin, wyd. Bernardinum, Pelplin 2003.
Stomma, L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1986.
Szemrajowie, H. i Sz., Matka Boża Brzemienna czeka na ciebie, Sanktuarium Maryjne w Gdańsku-Matemblewie, Gdańsk 1988.
Tokarska-Bakir, J., Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści, Universitas, Kraków 2000.
Walkusz, J., W cieniu połamanego krzyża. Studia i szkice z dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1939‒1945, Tczew–Pelplin 1999.
Więckowiak, J., Madonny Pomorskie, wyd. Bernardinum, Pelplin 2009.
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
Ikonosfera, [w:] Słownik Języka Polskiego PWN, dostęp online: <https://sjp.pwn.pl/sjp/ikonosfera;2561192.html>.
Matka Boska Sianowska. Królowa Kaszub(sanktuarium Sianowo), dostęp online: www.sanktuarium-sianowo.pl/historia-sanktuarium.html.
Mazowiecki Szlak Tradycji, dostęp on-line: www.mazowieckiszlaktradycji.com/poi-lista/adam-szczepanik.
Ostańce Próśb, online: www.mapakapliczek.pl (strona aktualnie niedostępna).
Ostańce Próśb, online: www.youtube.com/user/ostanceprosb.
Zajączkowska, B., Papież zezwolił na pielgrzymki do Medjugorie, 13.05.2019, Vatican News, dostęp online: <https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2019-05/papiez-franciszek-medjugorie-pielgrzymki.html>.
