Paranoja jako chwyt retoryczny w kinie science fiction: Ex Machina Alexa Garlanda

Marcin Kowalczyk

doi:10.26881/pan.2024.32.05

Autor

Marcin Kowalczyk Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy https://orcid.org/0000-0002-2033-445X

DOI:

https://doi.org/10.26881/pan.2024.32.05

Słowa kluczowe:

Alex Garland, paranoja, kino science fiction

Abstrakt

The article analyzes paranoia as a rhetorical figure in science fiction cinema, focusing on Alex Garland’s Ex Machina. The author references the research of W.H. Hampton and V. Schroeder Burnham, who present paranoia as an adaptive mechanism. Additionally, the article examines its role in exaggerating the dangers associated with artificial intelligence, within the context of contemporary studies on cyber-paranoia. In Garland’s film, paranoia takes various forms, ranging from a natural distrust of technology to the heightened fears of the protagonist, Caleb, amplified by his interactions with his host, Nathan. To underscore elements related to AI, the author draws on the perspectives of A. Przegalińska, M. Tegmark, and N. Bostrom. Furthermore, the paper highlights the significant role of mythological motifs in the film, particularly the theme of katabasis. In conclusion, the article posits that paranoia serves as a critical survival tool for both humans and intelligent machines.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Alvares, J., Salzman-Mitchell, P. (2019). The Succession Myth and the Rebellious AI Creation: Classical Narratives in the 2015 Film “Ex Machina”. „Arethusa”, Vol. 52, No. 2.

Barron, L. (2023). AI and Popular Culture. Bingley: Emerald Publishing Limited.

Bøhn, E.D. (2021). Ex Machina: Is Ava a Person?, [w:] B. Dainton, W. Slocombe, A. Tanyi, (red.), Minding the Future. Artificial Intelligence, Philosophical Visions and Science Fiction. Cham: Springer.

Bostrom, N. (2005). A History of Transhumanist Thought. „Journal of Evolution and Technology”, Vol. 14, Issue 1.

Bostrom, N. (2023). Superinteligencja. Scenariusze, strategie, zagrożenia, przeł. D. Konowrocka-Sawa. Gliwice: Helion.

Bottigheimer, R.B. (1987). Grimms’ Bad Girls and Bold Boys. The Moral and Social Visions of the Tales. New Haven–London: Yale University Press.

Bukatman, S. (1993). Terminal Identity. The Virtual Subject in Postmodern Science Fiction. Durham–London: Duke University Press.

Center for AI Safety (2023). Statement on AI Risk. https://www.safe.ai/work/statementon-ai-risk (dostęp: 20.09.2024).

Cornea, C. (2007). Science Fiction Cinema. Between Fantasy and Reality. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Cornish, A. (2015). Movie Interviews. More Fear Of Human Intelligence Than Artificial Intelligence In ‘Ex Machina’. NPR. https://www.npr.org/2015/04/14/399613904/more-fear-of-human-intelligence-than-artificial-intelligencein-ex-machina (dostęp: 12.12.2024).

Dai, Y. (2024). Deconstructing „Ex Machina” (2014): A Feminist-Psychoanalytic Exploration of Female Artificial Intelligences. „Frontiers in Communication”, Vol. 9.

Dubber, M.D., Pasquale, F., Das, S. (red.). (2020). The Oxford Handbook of Ethics of AI. New York: Oxford University Press.

Dukaj, J. (2014). Podróż międzywymiarowa, czyli z biblioteki do kina i z powrotem. Kultura Liberalna. https://kulturaliberalna.pl/2014/12/02/jacek-dukaj-interstellar/ (dostęp: 20.09.2024).

Edmonds III, R.G. (2004). Myths of the Underworld Journey: Plato, Aristophanes, and the ‘Orphic’ Gold Tablets. New York: Cambridge University Press.

Future of Life Institute (2023). Pause Giant AI Experiments: An Open Letter. https://futureoflife.org/open-letter/pause-giant-ai-experiments/ (dostęp: 20.09.2024).

Gajewska, G. (2016). Erotyka sztucznych ciał z perspektyw studiów nad rzeczami. Gniezno: Instytut Kultury Europejskiej.

Gregg, A., Lima-Strong, C., de Vynck, G. (2023). AI Poses ‘Risk of Extinction’ On Par with Nukes, Tech Leaders Say. Washington Post. https://www.washingtonpost.com/business/2023/05/30/ai-poses-risk-extinction-industry-leaders-warn/ (dostęp:22.09.2024).

Hammond, E. (2018). Alex Garland’s “Ex Machina” or The Modern Epimetheus, [w:] J. Weiner, B.E. Stevens, B.M. Rogers (red.), Frankenstein and its Classics: The Modern Prometheus from Antiquity to Science Fiction. New York: Bloomsbury.

Hampton, W.H., Schroeder Burnham, V. (1990). The Two-Edged Sword: A Study of the Paranoid Personality in Action. Santa Fe: Sunstone Press.

Hart, R. (2023). AI Could Cause Human ‘Extinction,’ Tech Leaders Warn. Forbes. https://www.forbes.com/sites/roberthart/2023/05/30/ai-could-cause-human-extinction-techleaders-warn/ (dostęp: 20.09.2024).

Holtsmark, E.B. (2001). The “Katabasis” Theme in Modern Cinema, [w:] M.M. Winkler (red.), Classical Myth and Culture in the Cinema. New York: Oxford University Press.

Huyssen, A. (1981). The Vamp and the Machine: Technology and Sexuality in Fritz Lang’s “Metropolis”. „New German Critique”, No. 24/25.

Jones, K. (2016). Bluebeardean Futures in Alex Garland’s “Ex Machina” (2015). „Gender Forum: An Internet Journal for Gender Studies”, Issue 58.

Jones, N. (2016). “Ex Machina” by Alex Garland (review). „Science Fiction Film and Television”, Vol. 9, Issue 2.

Konefał, J.S. (2013). Corpus futuri. Literackie i filmowe wizerunki postludzi w anglosaskiej fantastyce naukowej oraz ich komiksowe i telewizyjne reinterpretacje. Gdańsk: Wydawnictwo UG.

Kurzweil, R. (1990). The Age of Intelligent Machines. Cambridge: MIT Press.

Kurzweil, R. (1999). The Age of Spiritual Machines: When Computers Exceed Human Intelligence. New York: Penguin Books.

Łapińska, J. (2020). To kocha! Związki miłosne ludzi i maszyn w filmie science fiction. Gdańsk: Katedra.

Łupkowski, P. (2010). Test Turinga. Perspektywa sędziego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Mason, O.J., Stevenson, C., Freedman, F. (2014). Ever-Present Threats from Information Technology: The Cyber-Paranoia and Fear Scale. „Frontiers in Psychology”, Vol. 5.

Millon, T., Davis, R., Millon, C., Escovar, L., Meagher, S. (2005). Zaburzenia osobowości we wspołczesnym świecie, przeł. H. Grzegołowska-Klarkowska, J. Kotlicka, M. Ślósarska, A. Tabaczyńska, M. Zakrzewski. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.

Moravec, H. (1988). Mind Children: The Future of Robot and Human Intelligence. London: Harvard University Press.

Mori, M. (2012). The Uncanny Valley, trans. K.F. MacDorman, N. Kageki. „IEEE Robotics & Automation Magazine”, Vol. 19, Issue 2 [pierwodruk w języku japońskim: „Energy” 1970, Vol. 7, No. 4].

Muszyński, Ł. (2024). Ona, robot. Filmweb. https://www.filmweb.pl/reviews/recenzjafilmu- Ex+Machina-17157 (dostęp: 10.09.2024).

Novak, M. (2015). “Ex Machina” Director Alex Garland Talks Robots, Paranoia, and Old Futures. PALEOFUTURE. The History of the Future. https://paleofuture.com/ blog/2015/5/7/ex-machina-director-alex-garland-talks-robots-paranoia-and-old-futures (dostęp: 12.12.2024).

Pause Giant AI Experiments: An Open Letter. (2023). Future of Life Institute. https://futureoflife.org/open-letter/pause-giant-ai-experiments/ (dostęp: 20.09.2024).

Perelman, Ch. (2002). Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, przeł. M. Chomicz, red. nauk. R. Kleszcz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Platon (2006). Dialogi, przeł. W. Witwicki. Warszawa: Unia Wydawnicza „VERUM”.

Przegalińska, A., Oksanowicz, P. (2023). Sztuczna inteligencja. Nieludzka, arcyludzka. Kraków: Znak.

Radkowska-Walkowicz, M. (2008). Od Golema do Terminatora. Wizerunki sztucznego człowieka w kulturze. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Richardson, K. (2015). An Anthropology of Robots and AI: Annihilation Anxiety and Machines. New York–London: Routledge.

Susskind, D. (2022). Świat bez pracy. Jak technologia i automatyzacja zmienią nasze życie i jak powinniśmy na to zareagować, przeł. S. Wójtowicz. Warszawa: Wydawnictwo WEI.

Tegmark, M. (2019). Życie 3.0. Człowiek w erze sztucznej inteligencji. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Trzebiński, W. (2024). Reakcje użytkownikow platform cyfrowych na rekomendacje generowane przez systemy oparte na sztucznej inteligencji, [w:] T. Doligalski, M. Goliński (red.), Platformy cyfrowe: model biznesu, zastosowania, użytkownicy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.

Turing, A.M. (1950). Computing Machinery and Intelligence. „Mind, New Series”, Vol. 59, No. 236.

Varoufakis, Y. (2024). Technofeudalizm. Co zabiło kapitalizm, przeł. P. Szadkowski. Sieradz: GlowBook.

Wergiliusz (1998). Eneida, przeł. Z. Kubiak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Whitehurst, A. (2015). Interview: Alex Garland talks Ex Machina. „AwardsDaily”. https://www.awardsdaily.com/2015/12/07/interview-alex-garland-talks-ex-machina/ (dostęp: 12.12.2024).

Wooldridge, M. (2020). The Road to Conscious Machines: The Story of AI. London: Penguin.

Yudkowsky, E.S. (2002). The AI-Box Experiment. https://www.yudkowsky.net/singularity/aibox (dostęp: 12.10. 2024).

Zuboff, S. (2020). Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy, przeł. A. Unterschuetz. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.