Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweWzór dla rycerstwa czy siedlisko herezji? Zakon krzyżacki w dziełach Philippe`a de Mézièresa i Pawła Włodkowic
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2023.26.02Słowa kluczowe:
international relationships, chivalric ethos, Baltic crusades, Teutonic Order, military orders, Poland, Lithuania, confrontation with non‑believersAbstrakt
Pomimo tego, że krucjaty bałtyckie były jednym z najaktywniejszych frontów krucjatowych w późnym średniowieczu, także doczekały się krytyki. W niniejszym artykule podjęto próbę porównania krytycznych opinii formułowanych przez francuskiego rycerza i poetę Philippe`a de Mézièresa oraz polskiego prawnika i duchownego Pawła Włodkowica. Każdy z nich wykorzystywał obraz krzyżackich wypraw na Litwę (tzw. rejz) do własnych celów. Podczas gdy Mézières moralizował o rycerskości, Włodkowic musiał bronić praw Polski w sporze teologiczno-prawnym na soborze w Konstancji. Obaj zgadzali się wszakże, że krucjaty powinny służyć tylko uzasadnionym celom, czyli obronie chrześcijaństwa i odzyskaniu Ziemi Świętej, w związku z czym w swoim pisarstwie zawarli krytyką tego, co uważali za „złe krucjaty”. Dla Philippe`a de Mézièresa typowym „złym krzyżowcem” był świecki szlachcic, który szukał próżnej chwały i nie dbał o Boga. Francuski pisarz koncentrował swoją krytykę na zachodnioeuropejskich rycerzach gościach ochotnikach biorących udział w rejzach, ale sam zakon krzyżacki wyobrażał sobie jako instytucję pobożną i rycerską, zatem godną do naśladowania. De Mézières stworzył w swoich dziełach taki pozytywny wizerunek zakonu, ponieważ był dla niego wzorem idealnego zakonu rycerskiego. Dlatego też jego krytyka skupiła się wyłącznie na rycerzach, którzy przybywali do Prus, aby brać udział w wyprawach na Litwę. Paweł Włodkowic natomiast nie potępia uczestnictwa w rejzach jako próżnej chwały, ale dostrzega w nich agresywną i niesprawiedliwą wojnę. Dla niego za krucjaty nie są odpowiedzialni zwabieni krzyżacką propagandą cudzoziemscy krzyżowcy, ale winny jest sam zakon.
Downloads
Bibliografia
Primary sources
Guillaume de Machaut, Œuvres, 3 vols., ed. E. Hoepffner, Paris 1908–1921.
Heinrichs des Teichners, Die Gedichte Heinrichs des Teichners, 3 vols., ed. H. Niewöhner, Berlin 1953–1956.
John Gower, Complete Works, 4 vols., ed. G.C. Macaulay, Oxford 1899–1902.
John Gower, Le Mirour de l’Omme, in: The Complete Works of John Gower, ed. G.C. Macaulay, vol. 1, Oxford 1899, p. 264.
Le Livre des Fais du bon messire Jehan le Meingre dit Boucicquaut, mareschal de France et gouverneur de Jennes, ed. D. Lalande, Genève 1985.
Philippe de Mézières, Le Songe du Viel Pelerin, 2 vol., ed. J. Blanchard, Genève 2015.
Philippe de Mézières, Une Epistre lamentable et consolatoire, eds. P. Con tamine, J. Paviot, Paris 2008.
Philippe de Mézières’ Order of the Passion: an annotated edition, ed. M.J.A. Brown, Lincoln 1971 (unpublished dissertation).
Pisma wybrane Pawła Włodkowica = Works of Paul Wladimiri (a selection), t. 1, tłum., red. i koment. L. Ehrlich, Warszawa 1968.
Secondary works
van Anrooij W., Heralds, knights and travelling, in: Medieval Dutch Literature in its European Context, ed. E. Kooper, Cambridge 1994, pp. 46–61.
Bar P., A Tortuous Path to Reconciliation and Justice: Sigismund of Luxembourg as Arbiter in the Dispute between the Teutonic Knights and Poland (1412–1420), “Zetschrift für Ostmitteleuropa- Forschung” 2017, vol. 66/1, pp. 3–40.
Baronas D., Rowell S.C., The Conversion of Lithuania: from Pagan Barbarians to Late Medieval Christians, Vilnius 2015.
Belch Stanislaus F., Paulus Vladimiri and his doctrine concerning international law and politics, 2 vol., Londres–La Haye–Paris 1965.
Birkhan H., “Les croisades contre les païens de Lituanie et de Prusse: idéologie et réalité”, in: La Croisade: réalités et fictions, ed. D. Buschinger, Göppingen 1989, pp. 31–50.
Buc Ph., “L’Epistre lamentable” au regard de l’exégèse et de la tradition des croisades [in:] Philippe de Mézières et l’Europe. Nouvelle histoire, nouveaux espaces, nouveaux langages, eds. J. Blanchard, R. Blumenfeld¬ Kosinski, Genève 2017, pp. 205–220.
Chiffoleau J., Dire l‘indicible. Remarques sur la catégorie du nefandum du XIIe au XVe siècle, „Annales. Économies, Sociétés, Civilisations” 1999, vol. 45/2, pp. 289–324.
Chollet L., Croisade ou évangélisation? La polémique contre les Chevaliers teutoniques à l’aune des témoignages des voyageurs français de la fin du Moyen Âge, “Ordines Militares. Yearbook for the Study of the Military Orders” 2015, vol. 20, pp. 175–203.
Chollet L., Dernières croisades. Le voyage chevaleresque en Occident à la fin du Moyen Âge, Paris 2021.
Chollet L., D’une cohabitation à l’autre: controverses autour des Chevaliers teutoniques et de la Samogitie, dernière province païenne d’Europe (1398–1417), in: La coexistence confessionnelle en France et en Europe Germanique et Orientale du Moyen Âge à nos jours, eds. C. Maurer, C. Vincent, Lyon 2015, pp. 191–205.
Chollet L., Ecrire l’histoire de la conquête: l’utilisation de l’histoire dans la polémique contre l’Ordre teutonique au sujet des droits des infidèles (1386–1418), “Hereditas Monasteriorum” 2014, vol. 4, pp. 17–47.
Chollet L., Les Sarrasins du Nord. Une histoire littéraire de la croisade balte (XIIe–XVe siècles), Neuchâtel 2019.
Chollet L., Les “Voyages en Prusse” vus de France: la perception de la croisade contre la Lituanie dans quelques sources francophones (1384–1414), “Studia z Dziejów Średniowiecza” 2015, vol. 19, pp. 51–80.
Contamine Ph., “Les princes, barons et chevaliers qui a la chevalerie au service de Dieu se sont ja vouez”. Recherches prosopographiques sur l’ordre de la Passion de Jésus Christ (1385–1395), in: La noblesse et la croisade à la fin du Moyen Âge (France, Bourgogne, Bohême), eds. M. Nejedlý, J. Svátek, Toulouse 2009, pp. 43–68.
Głodek M., Utopia Europy zjednoczonej. Życie i idee Filipa de Mézières (1327–1405), Słupsk 1997. Gouguenheim S., Les Chevaliers teutoniques, Paris 2007.
Gouguenheim S., Les derniers païens. Les Baltes face aux chrétiens (XIIIe–XVIIIe siècle), Paris 2021. Housley N., One man and his wars: the depiction of warfare by Marshal Boucicaut’s biographer, “Journal of Medieval History” 2003, vol. 29, issue 1, pp. 27–40.
Housley N., The Later Crusades, 1274–1580: from Lyon to Alcazar, Oxford 1992. Jóźwiak S., Trupinda J., Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów 1309–1457, wyd. 2, Malbork 2019.
Kedar B.Z., Crusade and mission: European approaches toward the Muslims, Princeton 1984. Knoll, Paul W., “A Pearl of Powerful Learning”: The University of Cracow in the Fifteenth Century, Leiden 2016.
Kożuchowski A., The Devil Wears White: Teutonic Knights and the Problem of Evil in Polish Historiography, “East Central Europe. L’Europe du Centre¬est” 2019, vol. 46, no. 1, pp. 135–155.
Kras P., The Conversion of Pagans and Concept of Ius Gentium in the Writings of Cracow Professors in the First Half of the Fifteenth Century: An Overview, “Bažnyčios istorijos studijos. Studies in Church History” 2013, vol. 6, pp. 23–53.
Lenartowicz A., Paweł Włodkowic and Andreas Laskary as the Authors of the Polish Revindication Programme against the State of the Teutonic Order in 1412–1418, in: Arguments and Counter Arguments. The Political Thought of the 14th and 15th Centuries during the Polish Teutonic Order Trials and Disputes, ed. W. Sieradzan, Toruń 2012, pp. 111–122.
Mickūnaitė G., Making a Great Ruler: Grand Duke Vytautas of Lithuania, Budapest 2006. Muldoon J., Popes, Lawyers, and Infidels. The Church and the Non Christian World, 1250–1550, Philadelphia 1979.
Oschema K., De l’Universalisme périmé au refuge de la Chrétienté: L’“Europe” de Philippe de Mézières, in: Philipp de Mézières et l’Europe. Nouvelle histoire, nouveaux espaces, nouveaux langages, eds. J. Blanchard, R. Blumenfeld¬ Kosinski, Genève 2017, pp. 27–50.
Paravicini W., Adlig leben im 14. Jahrhundert. Weshabl die fuhren: Die Preussenreisen des europäischen Adel, Göttingen 2020.
Paravicini W., “Bellenville”. Wappenbücher, Herolde und Preußenfahrten in europäischer Forschung, „Francia. Forschungen zur westeuropäischen Geschichte” 2005, vol. 32/1, pp. 185–190.
Paravicini W., Die Preussenreisen des Europäischen Adels, 2 vols., Sigmaringen 1989–1995. Paviot J., Boucicaut et la croisade, in: La noblesse et la croisade à la fin du Moyen Âge (France, Bourgogne, Bohême), eds. M. Nejedlý, J. Svátek, Toulouse 2009, pp. 69–83.
Radkovská M., “Le Songe du Vieil Pelerin”: l’idée de croisade rêvée et vécue chez Philippe de Mézières, in: La noblesse et la croisade à la fin du Moyen Âge (France, Bourgogne, Bohême), eds. M. Nejedlý, J. Svátek, Toulouse 2009, pp. 31–42.
Reid Ch.J. Paulus Vladimiri, the Tractatus, Opinio Hostiensis, and the Rights of Infidels, in: Sacri Canones Servandi Sunt, ed P. Krafl, Prague 2008, pp. 418–423.
Russell F.H., Paulus Vladimiri’s attack on the Just War: a Case Study in Legal Polemics, in: Authority and Power. Studies on Medieval Law and Government presented to Walter Ullmann on his Seventieth Birthday, eds. B. Tierney, P. Linehan, Cambridge etc. 1980, pp. 237–254.
Szczepanski S., “Arbor custodie que vulgariter dicitur Wartboum”. The function and existence of the so called “watchtower trees” in Pomesania and Żuławy Wiślane in the 13th–14th centuries, “Zapiski Histo ryczne” 2011, t. 76, z. 1, 2011, pp. 5–18.
Urban W., The Teutonic Knights at the Council of Constance, in: Estudios de Historia de la Iglesia y de las instituciones ecclesiasticas en Europa: Trabajos en homenaje a Ferran Valls i Taberner, ed. M. Pelaez, Barcelone 1990, pp. 4043–4063.
Vander E., Chivalry, Crusade, and Romance on the Baltic Frontier, “Mediaeval Studies” 2011, vol. 73, pp. 287–328.
Wünsch Th., Paulus Wladimiri und die Genese des “realistischen Denkens” in der Lehre von den internationalen Beziehungen: Der Krieg zwischen Polen und dem Deutschen Orden als Stimulus für ein neues politiktheoretisches Paradigma, in: Tannenberg–Grunwald–Žalgiris 1410: Krieg und Frieden im späten Mittelalter, eds. W. Paravicini, R. Petrauskas, G. Vercamer, Wiesbaden 2012, pp. 27–42.
Žůrek V., Sur les traces des grands croisés. Le goût pour la croisade de Jean et Charles de Luxembourg et l’inspiration française, in: Histoires et mémoires des croisades à la fin du Moyen Âge, eds. M. Nejedlý, J. Svátek, Toulouse 2012, p. 273–291.
