Dyplomacja i oręż, możliwości i przeszkody w biskupiej kontroli terytorialnej w Księstwie Krakowskim, 1279–1320

Abstrakt

W Europie XIII w. rozwój biskupstwa krakowskiego odbywał się zgodnie z ogólną tendencją do tworzenia autonomicznych obszarów immunitetowych z prerogatywami władztwa terytorialnego. Jednak po okresie dłuższej dynastycznej stabilizacji zakończonej wraz ze śmiercią Bolesława Wstydliwego w 1279 r. biskupi krakowscy musieli się wykazać różnorodnością taktyki w celu utrzymania, a nawet rozszerzenia immunitetów prawnych w posiadłościach ziemskich. W przeciwieństwie jednak do wielu biskupstw w sąsiedniej Rzeszy Niemieckiej lub Czechach, a nawet w samej Polsce, pomimo z pozoru korzystnych warunków wynikłych z osłabienia centralnej władzy świeckiej, prałaci krakowscy nie stworzyli suwerennej władzy książęcej. Piastowie i czescy Przemyślidzi wykazali znaczącą efektywność w zapobieganiu stratom terytorialnym na rzecz Kościoła. Artykuł ten omawia strategie biskupów w rozszerzaniu władzy kościelnej i w wykorzystaniu pojawiających się możliwości wzmacniania jej terytorialnej kontroli w okręgach diecezjalnych. Różnorodność wysiłków, między innymi dyplomatyczne zabiegi biskupów, wykorzystanie prawa patronatu i prawa kanonicznego, ekonomiczne przedsięwzięcia kolonizacyjne, a nawet militarna aktywność okazały się ostatecznie niewystarczające. Zarówno Paweł z Przemankowa w otwartym konflikcie z księciem Leszkiem Czarnym, biskup Prokop w początkowo poprawnych relacjach z Wacławem czeskim, jak i Jan Muskata z pewnym potencjałem wojskowym i w bliskiej współpracy z czeską monarchią, nie byli w stanie osiągnąć znaczącej dominacji terytorialnej. Biskupstwo krakowskie na przełomie XIII i XIV w. ilustruje fundamentalny wpływ lokalnych uwarunkowań politycznych, przypadków i indywidualnych decyzji na rozwój kościelnego władztwa terytorialnego, a którego ostateczny wynik nie mógł być przesądzony w Polsce przed odnowieniem monarchii w 1320 r.