Academic Scientific JournalsChivalric ethos in 16th century sermons for the funerals of kings of Poland
DOI:
https://doi.org/10.26881/jsr.2021.16.15Keywords:
chivalric ethos, sermon, funeral, king, Poland, 16th centuryAbstract
The subject of the article is to show the presence of the chivalric ethos in 16th century sermons for the funerals of the kings of Poland: Sigismund Augustus and Stephen Báthory. The presentation and analysis of fragments of funeral speeches by Fr. Marcin Białobrzeski and Fr. Hieronim Powodowski shows, on the one hand, the vitality of the ideas related to the image and features of the knight, and on the other – it documents the strategy, updated in the sixteenth century, of constructing the topoi in eulogies of deceased rulers in connection with the tradition of ancient rhetoric and the compositional requirements of the ancient funeral oration. The context for the considerations is the location of chivalric values in the perspective of the transformation of knights into the noble class and the transformation of these values in Sarmatian culture and in the Sarmatian vision of the world as well as the “baroque idea of war”.
Downloads
References
Baczewski S. (2002), Obraz śmierci w XVII-wiecznych polskich kazaniach pogrzebowych, „Roczniki Humanistyczne” z. 1.
Baczewski S. (2009), Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim. Druga połowa XVI wieku – XVII wiek, Lublin.
Barber R. (2003), Rycerze i rycerskość, przeł. J. Kozłowski, Warszawa.
Barłowska M. (2008), Jakub Sobieski pamięci wielkiego kawalera Bartłomieja Nowodworskiego. Wraz z tekstem mowy Rzecz J.M. Pana Jakuba Sobieskiego […] na pogrzebie sławnej pamięci Wielkiego Kawalera…, Szczecin.
Białobrzeski M. (2014), Kazanie na pogrzebie Zygmunta Augusta, w: Kazania funeralne, wyd. i oprac. K. Panuś, M. Skwara, Kraków.
Bieniak J. (1973), Rody rycerskie jako czynnik struktury społecznej w Polsce XIII–XV wieku. Uwagi problemowe, w: Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego, red. H. Łowmiański, Wrocław 1973.
Bogucki A. (1996), Rycerz i panosza w źródłach polskich XIV i XV wieku, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, red. S.K. Kuczyński, t. 7, Warszawa.
Borkowska U. (1986), Ceremoniał pogrzebowy królów polskich w XIV–XVIII wieku, w: Państwo. Kościół. Niepodległość, red. J. Skarbek, J. Ziółek, Lublin.
Borowski A. (red.) (2001), Słownik sarmatyzmu. Idee, pojęcia, symbole, Kraków.
Brzozowski M. (1975), Teoria kaznodziejstwa (w. XVI –XVIII), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, Lublin.
Buczek K. (1978), Prawo rycerskie i powstanie stanu szlacheckiego w Polsce, „Przegląd Historyczny” z. 1.
Cardini F. (1996), Wojownik i rycerz, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff , przeł. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa – Gdańsk.
Chrościcki J.A. (1968), Castris et astris. Kazania i relacje pogrzebowe jako źródła historii sztuki, „Biuletyn Historii Sztuki” nr 3.
Chrościcki J.A. (1974), Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa.
Clare J.D. (1992), Rycerze i ich czasy, przeł. H. Wodniczko, Londyn.
Czarliński B., Giżycki S. (2007), Książę Janusz Wiśniowiecki (1598–1636) w lubelskich kazaniach pogrzebowych, wprowadz. i oprac. M. Kuran, Lublin.
Dalewski Z. (1997), Pasowanie na rycerza książąt polskich we wcześniejszym średniowieczu. Znaczenie ideowe i polityczne, „Kwartalnik Historyczny” nr 4.
Duby G. (1986), Rycerz, kobieta i ksiądz. Małżeństwo w feudalnej Francji, przeł. B. Geremek, Warszawa.
Dziechcińska H. (1969), Szlachcic idealny w „Żywocie człowieka poczciwego”, czyli narracja perswazyjna, „Pamiętnik Literacki” z. 4.
Flori J. (1999), Rycerstwo w średniowiecznej Francji, przeł. A. Kuryś, Warszawa.
Gruchała J., Grzeszczuk S. (oprac.) (1988), Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, Warszawa.
Iwańczak W. (1983), Turniej rycerski w Królestwie Czeskim – próba analizy kulturowej, „Przegląd Humanistyczny” z. 1.
Iwańczak W. (1984), Pasowanie rycerskie na ziemiach czeskich – ceremonia symboliczna i instrument polityki, „Kwartalnik Historyczny” nr 2.
Iwańczak W. (1985), Tropem rycerskiej przygody. Wzorzec rycerski w piśmiennictwie czeskim XIV wieku, Warszawa.
Jarczykowa M. (1994), Literacka rama wydawnicza litewskich kazań pogrzebowych z pierwszej połowy XVII wieku, w: Barokowe przypomnienia i inne szkice historycznoliterackie, red. R. Ocieczek, M. Piechota, Katowice.
Karpiński A. (1983), Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Próba przekroju, Wrocław – Warszawa.
Keen M. (2014), Rycerstwo, przeł. A. Bugaj, Warszawa.
Klubówna A. (1979), Zawisza Czarny w historii i legendzie, Warszawa.
Kosman M. (1972), Litewskie kazania pogrzebowe z pierwszej połowy XVII w., „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” t. 17.
Kowalski P. (2004), Theatrum świata wszystkiego i poćciwy gospodarz. O wizji świata pewnego siedemnastowiecznego pisarza ziemiańskiego, Kraków.
Kuczyński S.K. (1992), Turnieje rycerskie w średniowiecznej Polsce, w: Biedni i bogaci. Studia z dziejów społeczeństwa i kultury ofiarowane Bronisławowi Geremkowi w 60. rocznicę urodzin, Warszawa.
Kuczyński S.M. (1980), Zawisza Czarny, Katowice.
Kusiak F. (2002), Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej, Warszawa.
Lenart M. (2008), „Miles Christianus” od Skargi do Starowolskiego, w: Humanizm polski. Długie trwanie – tradycje – współczesność (studia i materiały), red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Cieński przy współpracy A. Pawlak, Warszawa.
Lenart M. (2009), Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.), Warszawa.
Mecherzyński K. (1856), Historya wymowy w Polsce, t. 2, Kraków.
Morrison C. (1997), Krucjaty, przeł. M. Kropiwnicka, Warszawa.
Mundy J.H. (2001), Europa średniowieczna 1150–1309, przeł. R. Sudół, Warszawa.
Nadolski A. (1979), Broń i strój rycerstwa polskiego w średniowieczu, Wrocław – Warszawa.
Nicholson H. (2005), Rycerze templariusze, przeł. P. Chojnacki, Warszawa.
Nowicka-Jeżowa A. (1992), Feniks w popiołach. Uwagi o kulturze religijnej drugiej połowy XVII wieku, w: Literatura i kultura polska po „potopie”, red. B. Otwinowska, J. Pelc, B. Falęcka, Wrocław.
Nowicka-Jeżowa A. (2009–2011), Barok polski między Europą i Sarmacją. Część pierwsza: Profi le i zarysy całości, Warszawa.
Nowicka-Struska A. (2008), Ex fumo in lucem. Barokowe kaznodziejstwo Andrzeja Kochanowskiego, Lublin.
Ocieczek R., Mazurek B. (red.) (2001), Sarmackie theatrum. Tom 1: Wartości i słowa, Katowice.
Ocieczek R., Walińska M. (red.) (2001), Sarmackie theatrum. Tom 2: Idee a rzeczywistość, Katowice.
Opaliński E. (1995), Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652, Warszawa.
Ossowska M. (2000), Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa.
Panuś K. (2001), Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim. Część druga: Kaznodziejstwo w Polsce. Od średniowiecza do baroku. Kraków.
Panuś K., Skwara M. (2014a), Wprowadzenie, w: Kazania funeralne, wyd. i oprac. K. Panuś, M. Skwara, Kraków.
Panuś K., Skwara M. (wyd. i oprac.) (2014b), Kazania funeralne, Kraków.
Pawlak W. (2005), Koncept w polskich kazaniach barokowych, Lublin.
Pelc J. (1972), Sarmatyzm a Barok, w: Problemy literatury staropolskiej, red. J. Pelc, seria 1, Wrocław.
Pelc J. (red.) (1970), Wiek XVII – Kontrreformacja – Barok. Prace z historii kultury, Wrocław.
Pelczar J. (1896), Zarys dziejów kaznodziejstwa w Kościele katolickim, cz. 2: Kaznodzieje polscy, Kraków.
Peltz W., Dudek J. (red.) (1997), Etos rycerski w Europie Środkowej i Wschodniej od X do XV wieku, Zielona Góra.
Piekarczyk S. (1975), Ethos rycerski – samookreślenie i wyróżnienie, „Kwartalnik Historyczny” nr 1.
Piersiak T. (1986), Barokowa sztuka dobrego umierania „Polska Sztuka Ludowa” nr 1–2.
Piwowarczyk D. (1998), Obyczaj rycerski w Polsce późnośredniowiecznej (XIV–XV wiek), Warszawa.
Platt D. (1992), Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Z dziejów prozy staropolskiej, Wrocław – Warszawa.
Popiołek B. (2004), Konterfekt prawdziwy umbrą fatalną malowany – wizerunek kobiety w staropolskich mowach pogrzebowych, „Studia Historyczne” z. 3–4.
Potkowski E. (1978), Rycerze w habitach, Warszawa.
Powodowski H. (2014), Na pogrzebie Stefana Wielkiego króla polskiego kazanie, w: Kazania funeralne, wyd. i oprac. K. Panuś, M. Skwara, Kraków.
Rej M. (1979), Żywot człowieka poczciwego, w: M. Rej, Wybór pism, oprac. J. Ślaski, Warszawa.
Runciman S. (1987), Dzieje wypraw krzyżowych, przeł. J. Schwakopf, t. 1–3, Warszawa.
Sitkowa A. (1994), Wydawnicze losy „Kazania na pogrzebie Piotra Skargi” Fabiana Birkowskiego w XVII i XVIII wieku, w: Barokowe przypomnienia i inne szkice historyczno-literackie, red. R. Ocieczek, M. Piechota, Katowice.
Skurzyński P. (2000), Rycerze polscy, Warszawa.
Skwara M. (1999), O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku, Szczecin.
Skwara M. (2002), O tytułach polskich kazań pogrzebowych z XVII wieku, w: Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofi arowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, Katowice.
Skwara M. (2004), Życie i twórczość Jerzego Laetusa Weselskiego. Przyczynek do dziejów braci czeskich na tle związków Polski i Niderlandów w XVII wieku wraz z tekstem kazania pogrzebowego, Szczecin.
Skwara M. (2008), Jana Zygrowiusza „Melius…” na tle polskich drukowanych oracji pogrzebowych XVII wieku powiązanych z Radziwiłłami, Szczecin.
Skwara M. (2009), Polskie drukowane oracje pogrzebowe XVII wieku. Bibliografia, Gdańsk.
Stanisław ze Skarbimierza (2014), Kazanie o życiu i śmierci Królowej Jadwigi, w: Kazania funeralne, wyd. i oprac. K. Panuś, M. Skwara, Kraków.
Szpaderski J. (1856), O zasadach wymowy, t. 1, Kraków.
Śnieżyńska-Stolot E. (1975), Dworski ceremoniał pogrzebowy królów polskich w XIV wieku, w: Sztuka i ideologia XIV wieku. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 29 i 30 listopada 1973, red. P. Skubiszewski, Warszawa.
Świderska U. (2001), Kultura rycerska w średniowiecznej Polsce, Zielona Góra.
Tazbir J. (1976), Wzorce osobowe szlachty polskiej w XVII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 88.
Tazbir J. (1983), Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit – Upadek – Relikty, Warszawa.
Tazbir J. (1986), Wzorce osobowe szlachty, w: J. Tazbir, Szlaki kultury polskiej, Warszawa.
Tazbir J. (1987), Sarmatyzacja potrydenckiego katolicyzmu, w: J. Tazbir, Szlachta i teologowie. Studia z dziejów polskiej kontrreformacji, Warszawa.
Trawicka Z. (2001), Mowy weselne i pogrzebowe Jakuba Sobieskiego, w: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa.
Weintraub W. (1969), Paradoksy poćciwości Reja, „Pamiętnik Literacki” z. 4.
Wichowa M. (2005), „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja jako przykład renesansowego piśmiennictwa ziemiańskiego, w: Mikołaj Rej z Nagłowic w pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce.
Zajączkowski A. (1993), Szlachta polska. Kultura i struktura, Warszawa.
Zieliński T. (2004), Kazania pogrzebowe w konwencji sarmackiej pompae funebre, w: Od liryki do retoryki. W kręgu słowa, literatury i kultury. Prace ofiarowane profesorom Jadwidze i Edmundowi Kotarskim, red. I. Kadulska, R. Grześkowiak, Gdańsk 2004.
Żrałko D. (2005), Biografia Fabiana Birkowskiego w świetle kazania pogrzebowego Adama Makowskiego i badań archiwalnych, „Pamiętnik Literacki” z. 2.
