Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweIdea współczesnego Panoptikonu z perspektywy pokolenia Z
Słowa kluczowe:
Panoptikon, zachowania konsumentów, pokolenie Z, technologie cyfrowe i siecioweAbstrakt
Koncepcja Panoptikonu Jeremy’ego Benthama, ukuta w XVIII wieku, jest dalej aktualna. Sprzyja temu rozwój technologii cyfrowych i sieciowych masowo stosowanych przez ludzi, w tym zwłaszcza przedstawicieli pokolenia Z. Cel artykułu jest trojaki: przedstawienie samej idei koncepcji Panoptikonu Benthama, wykazanie jej aktualności w dzisiejszych czasach oraz ukazanie sposobu zachowania się przedstawicieli pokolenia Z korzystających z nowych technologii internetowych. W celu przygotowania artykułu zastosowano triangulację metod badawczych, łącząc metody teoretyczne z empirycznymi (obserwacja oraz moderowana dyskusja grupowa przeprowadzona w gronie przedstawicieli pokolenia Z – młodzież w wieku 15–17 lat). Uzyskane wyniki potwierdzają, że rozwój technologii cyfrowych przyczynił się do przekształcenia nadzoru w zjawisko powszechne i głęboko zakorzenione w codziennym życiu społecznym, co prowadzi do osłabienia poczucia prywatności i kontroli nad własnymi wyborami. Pokolenie Z, funkcjonujące w warunkach nieustannej obecności technologii, staje się zarówno świadkiem, jak i uczestnikiem nowego rodzaju panoptyzmu, nie zawsze będąc świadome konsekwencji swojej aktywności i podejmowanych decyzji.
Downloads
Bibliografia
Angwin J., Społeczeństwo nadzorowane. W poszukiwaniu prywatności, bezpieczeństwa i wolności w świecie permanentnej inwigilacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
Augustyniak M., Max Weber o władzy i odpowiedzialności w polityce, „Studia Prawnoustrojowe” 2010, nr 11, s. 39–54.
Bauman Z., Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2000.
Bednarz E., Odpowiedzialność za słowo w czasach mediów społecznościowych, „Tutoring Gedanensis” 2023, nr 8(1), s. 54–58.
Bednarz J., Bartosik-Purgat M., Jastrzębski T., Cirella G.T., Young consumer perception towards family firms: Relationship building and gender, „Entrepreneurial Business and Economics Review” 2022, No. 10(1), s. 161–174.
Bielska E., Tożsamość jako projekt refleksyjny a ambiwalencje jej statusu wobec matryc władzy dyscyplinującej, „Chowanna” 2014, nr 2, s. 153–163.
Bigo D., Globalized (In)Security: The field and the Ban-Opticon [w:] Terror, Insecurity and Liberty. Illiberal practices of liberal regimes after 9/11, D. Bigo, A. Tsoukala (eds.), Routledge, Abingdon 2008.
Coulter S., Cyborgs in the panopticon, „Teknokultura. Revista de Cultura Digital y Movimientos Sociales” 2019, No. 16(2), s. 255–264.
Crimmins J.E., Jeremy Bentham, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2023 Edition), E.N. Zalta, U. Nodelman (eds.). https://plato.stanford.edu/entries/bentham/ (dostęp: 24.10.2023).
Czapnik S., Wielki Brat i Bracia Mniejsi. O płynnej inwigilacji [w:] Płynna nowoczesność. Analiza krytyczna, red. S. Czapnik, A. Kusztal, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2016.
Daly E., Personal autonomy in the travel panopticon, „Ethics and Information Technology” 2010, No. 12, 97–108.
Digital 2023: Global Overview Report, https://datareportal.com/reports/digital-2023-globaloverview-report (dostęp: 31.10.2023).
Jagusiak B., Bezpieczeństwo w panoptycznym „społeczeństwie nadzoru”. Od Jeremi Benthama do Lin Iunie i totalnej penalizacji, „The Prison Systems Review” 2022, 115(II).
Kandias M., Mitrou L., Stavrou V., Gritzalis D., Which side are you on? A new Panopticon vs. privacy, International Conference on Security and Cryptography (SECRYPT), 2013.
Lyon D., An Electronic Panopticon? A Sociological Critique of Surveillance Theory, „The Sociological Review” 1993, No. 41(4), s. 653–678.
Lyon D., Surveillance, Power and Everyday Life [w:] Emerging Digital Spaces in Contemporary Society, P. Kalantzis-Cope, K. Gherab-Martín (eds.), Palgrave Macmillan, London 2010.
Maćkiewicz J., Odbiorca medialny w erze Web 2.0, „Media Biznes Kultura” 2023, nr 1(14), s. 9–17.
Mazurek-Łopacińska K., Sobocińska M., Triangulacja w badaniach jakościowych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2018.
Mitrou L., Kandias M., Stavrou V., Gritzalis D., Social Media Profiling: a Panopticon or Omniopticon Tool? „Computer Science” 2014.
National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, Are Generational Categories Meaningful Distinctions for Workforce Management?, The National Academies Press, Washington, DC 2020.
Orwell G., Rok 1984, przeł. A. Jankowski, Rebis, Poznań 2022.
Przybysz M., Młodzież w sieci w czasie pandemii. Diagnoza, problemy, wyzwania, „Media Biznes Kultura” 2021, nr 2(11), s. 97–108.
Rada Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, https://rjp.pan.pl/deutsh/2040-definicje-podstawowych-pojec-zwiazanych-z-technika-i-technologia (dostęp: 30.10.2023).
Ransom J.C., Foucault’s Discipline. The Politics of Subjectivity, Duke University Press, London–Durham 1997.
Słownik Języka Polskiego, PWN, https://sjp.pwn.pl/ (dostęp: 30.10.2023).
Slepian R.C., Vincent A.C., Patterson H., Furman H., „4.02 – Social media, wearables, telemedicine and digital health,”– A Gen Y and Z perspective”, K.S. Ramos (ed.), „Comprehensive Precision Medicine” (First Edition), Elsevier, New York 2024.
Sorgner S.L., Genetic Privacy, Big Gene Data, and the Internet Panopticon, „Journal of Posthuman Studies” 2017, No. 1(1), s. 151–176.
Stachewicz K., Bezpieczeństwo przed wolnością? Próba odpowiedzi w świetle klasycznej filozofii człowieka [w:] Cybernetyka, bezpieczeństwo, prywatność, red. M. Świtoński, Polska Akademia Nauk, Oddział w Poznaniu, Poznań 2020.
Stasiuk-Krajewska K., Ulidis M., Władza technologii – panoptyzm i rządomyślność, „Kultura Popularna” 2016, nr 2(48), s. 72–86.
Steadman P., Samuel Bentham’s Panopticon, „Journal of Bentham Studies” 2012, No. 14(1) January, s. 1–30.
Stoycheff E., Liu J., Xu K., Wibowo K., Privacy and the Panopticon: Online mass surveillance’s deterrence and chilling effects, „New Media & Society” 2019, No. 21(3), s. 602–619.
Strub H., The theory of Panoptical control: Bentham’s Panopticon and Orwell’s Nineteen Eighty-Four, „The Journal of the History of the Behavioral Sciences” 1989, No. 25, January, s. 40–59.
Tatarkiewicz W., Czworakie rozumienie klasyczności, „Ethos” 1996, R. 9, nr 3–4 (35–36), s. 67–80.
Tokarczuk O., Czuły narrator [w:] Czuły narrator, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020.
Verry M., The Panopticon Writings Jeremy Bentham, Sorbonne Universite, academic year 2021–2022, https://www.researchgate.net/profile/Matthieu-Verry/publication/356790702_Panoptique_-_Jeremy_Bentham/links/6221ec40a39db062db7f2ded/Panoptique-Jeremy--Bentham.pdf.
Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, przeł. D. Lachowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Zilka G.C., Gen Z self-portrait: Vitality, activism, belonging, happiness, self-image, and media usage habits, „Issues in Informing Science and Information Technology” 2023, No. 20, s. 111–128.
