Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweArcheolog jako badacz i popularyzator: doświadczenia z Targu Siennego
Słowa kluczowe:
archeologia, edukacja, popularyzacja, dziedzictwo, społeczny kontekst archeologiAbstrakt
Przedmiotem artykułu jest omówienie podwójnej roli archeologa: badacza i popularyzatora. We wstępie wskazane są definicje tej dyscypliny i długa historia upowszechniania wyników jej badań. Kolejna część artykułu omawia prezentowane w literaturze metody popularyzacji i edukacji archeologicznej. Punkt wyjścia stanowi kwestia społecznego postrzegania archeologii jako dziedziny akademickiej lub rozrywki oraz pytanie o zapotrzebowanie na przekazywane przez nią treści. Sposobem na podjęcie dialogu pomiędzy archeologami a społeczeństwem mogą być badania ankietowe. Umożliwiają one tworzenie odpowiadającego oczekiwaniom odbiorców programu poszerzania wiedzy o dziedzictwie. Bezpośredni kontakt z przedstawicielami dyscypliny stanowi również okazję do kształtowania pozytywnego wizerunku archeologii jako nauki społecznie użytecznej. W tekście wskazane są wyzwania, które stoją przed współczesną archeologią i wpływają na postawę badacza. Poruszany jest problem komercjalizacji tej nauki i przekładanie się tego zjawiska na charakter oraz zakres badań i możliwości ich prezentacji. Główna część wypowiedzi przedstawia działania popularyzacyjne prowadzone przez pracowników firmy prywatnej – Pracowni Badań Archeologicznych Dantiscum. Projekt powstał w związku z wykopaliskami realizowanymi na obszarze zachodniego przedmieścia Gdańska, na stanowisku na Targu Siennym. Badania naukowe i upowszechnianie archeologii w formie wystawy i prelekcji były prowadzone we współpracy z instytucjami, takimi jak muzeum czy uniwersytet. Prezentowane działania stanowią przejaw społecznego modelu uprawiania tej dyscypliny, nastawionego na partycypację odbiorcy. Podstawową, podkreślaną w artykule kwestią jest duży społeczny potencjał archeologii, którego odpowiednie wykorzystanie może diametralnie zmienić perspektywy jej rozwoju.
Downloads
Bibliografia
Ashworth G., 2015, Planowanie dziedzictwa, tłum. M. Duda-Gryc, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Bauman Z., 2006, Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, tłum. E. Klekot, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Brzeziński W., 2000, Muzea jako instytucje ochrony i prezentacji dziedzictwa archeologicznego [w:] K. Gutkowska (red.), Problemy zarządzania dziedzictwem kulturowym, Warszawa: Res Publica Multiethnica.
Czerniak L., 2011, Dla kogo są wykopaliska? Profesjonaliści i społeczeństwo [w:] A. Marciniak, D. Minta-Tworzowska, M. Pawleta (red.), Współczesne oblicza przeszłości, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Deskur K., 2009, Idea public archaeology – edukacja archeologiczna i popularyzacja archeologii, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, Tom XLV: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Dominiak Ł.M., 2004, Zabawa w przeszłość. Festyn archeologiczny jako forma karnawału [w:] J. Grad, H. Mamzer (red.), Karnawalizacja: tendencje ludyczne w kulturze współczesnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Gajda K.A., 2016, Aktywne metody edukacji muzealnej. Uczenie o niematerialnym dziedzictwie kulturowym [w:] M. Kwiecińska (red.), Niematerialne dziedzictwo miasta muzealizacja, ochrona, edukacja, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Gediga B., 2004, Poznanie naukowe a społeczne oczekiwania. [w:] B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia kultura ideologie, Biskupin-Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Gediga B., 2011, Problemy ochrony zabytków archeologicznych w Polsce. [w:] B. Szmygin (red.), System ochrony zabytków w Polsce – analiza, diagnoza, propozycje, Lublin-Warszawa: Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS, Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków Urzędu Miasta Stołecznego Warszawa.
McGimsey C., 1972, Public Archaeology, New York-London: Seminar Press.
Gołębnik A., Grubka M. OP., 2005; 2006 Muzeum pod niebem, „Muzealnictwo” Rocznik XLVII: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Gumport P.J., 2000, Academic Restructuring: Organizational Change and Institutional Imperatives, „Higher Education”, Vol. 39: Kluwer Academic Publishers.
Hensel W., 1973, Zakres i zadania archeologii, „Slavia Antiqua”, t. XX : Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Instytut Prahistorii UAM.
Holtorf C., 2008, Can you hear me at the back? Archaeology, communication and society, „European Journal of Archaeology”, Vol. X (2-3): Cambridge University Press.
Jaszewska A., 2013, Badania archeologiczne – usługa czy badania naukowe? [w:] A. Jaszewska A. (red.), Sesja tematyczna 11. Zawód archeologa w Polsce. Stan obecny i perspektywy, „Pierwszy Kongres Archeologii Polskiej, Warszawa, 19-21 września 2013 roku”, Warszawa : Zarząd Główny Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich.
Kajda K., 2013, Archeologia i społeczeństwo. O postrzeganiu archeologów i ich współpracy ze społecznością lokalną, [w:] S. Zdziebłowski (red.), Sesja tematyczna 14. Komunikacja społeczna w archeologii, „Pierwszy Kongres Archeologii Polskiej, Warszawa, 19-21 września 2013 roku”, Warszawa : Zarząd Główny Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich.
Kajda K., Kostyrko M., 2016, Contemporary Dimension of Heritage Promotion – Towards Socially Engaged Archaeology, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. LXVIII : Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kajda K., Marx A., Wright H., Richards J., Marciniak A., Salas Rossenbach K., Pawleta M., Dries van den M.H., Boom K., Guermandi M.P., Criado-Boado F., Barreiro D., Synnestvedt A., Kotsakis K., Kasvikis K., Theodoroudi E., Lüth F., Issa M., Frase I., 2017, Archaeology, Heritage and Social Value. The Public Perspectives on European Archaeology., „European Journal of Archaeology”, Tom XXI : Cambridge University Press.
Kajda K., Pawleta M., Marciniak A., 2017, Archeologia, dziedzictwo archeologiczne i ich społeczne znaczenie w oczach współczesnych Polaków., „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. XXII: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kobiałka D., 2011, Społeczny wizerunek archeologii – o rzeczywistości w fikcji [w:] A. Marciniak, D. Minta-Tworzowska, M. Pawleta (red.), Współczesne oblicza przeszłości, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Kobiałka D., 2013, Archeologia Józefa Kostrzewskiego z perspektywy współczesnej refleksji metodologicznej. Praca doktorska napisana pod kierunkiem Prof. UAM dr hab. Włodzimierza Rączkowskiego, Poznań (praca niepublikowana).
Kobyliński Z., 2007, Archeologia wczesnego średniowiecza w Polsce 1939–1989: sukcesy i porażki. [w:] J. Lech (red.), Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939–1989), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kobyliński Z., 2010, Archeologia polska na początku XXI wieku – szanse i zagrożenia [w:] M. Przybyła,
M. Winiarska-Kabacińska (red.), Archeologia wobec wyzwań współczesności, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Krzywdziński R., red., 2016, Targ Sienny w Gdańsku – przedmieście europejskiej metropolii – w świetle wykopalisk archeologicznych. Katalog wystawy prezentowanej w Ratuszu Głównego Miasta w Gdańsku w okresie od 1 czerwca do 25 września 2016 roku, Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska.
Kubiatowski Z., 2013, Między panem, wójtem i plebanem – wpływ kontaktów z lokalną społecznością na badania archeologiczne na przykładzie prac wykopaliskowych w Wilczycach i Chodliku [w:] A. Jaszewska (red.), Sesja tematyczna 11. Zawód archeologa w Polsce. Stan obecny i perspektywy, „Pierwszy Kongres Archeologii Polskiej, Warszawa, 19–21 września 2013 roku”, Warszawa: Zarząd Główny Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich.
Linde C., 2000, The acquisition of a speaker by a story: How history becomes memory and identity, „Ethos: Special Issue on History and Subjectivity”, No. XXVIII: Society for Psychological Anthropology; American Anthropological Association.
Malinowski T., 2016, (rec.) M. Kalisz-Zielińska, Józef Kostrzewski jako prekursor edukacji muzealnej w Polsce po II wojnie światowej [w:] A. Pihan-Kijasowa, D. Konieczka-Śliwińska (red.) Nie zgaśnie
pamięć o Waszej pracy. Założyciele Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań 2016, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, t. XXXVII, Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Melosik Z., 2009, Uniwersytet a społeczeństwo. Dyskursy wolności, wiedzy i władzy, Kraków: Impuls.
Od redakcji, 1926, Od redakcji, „Z Otchłani Wieków”, Rocznik 1: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Pawleta M., 2011, Przeszłość we współczesności [w:] A. Marciniak, D. Minta-Tworzowska, M. Pawleta, red., Współczesne oblicza przeszłości, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Pawleta M., 2016a, Przeszłość we współczesności. Studium metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przestrzeni społecznej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pawleta M., 2016b, Upowszechnianie dziedzictwa archeologicznego regionu Bobolic: realizacje i propozycje, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. XXI: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Radziszewska M., 2009, Wspomnienie o Józefie Kostrzewskim w 40. rocznicę śmierci nestora polskiej archeologii, „Pro Libris” nr 4 (29), Zielona Góra: Pro Libris.
Stobnicka M., 2018, Niewidzia(l)na rewolucja? Transformacja i jej wpływ na popularyzację archeologii [w:] J. Kolano, J. Kolasińska (red.), Rozpoznać przeszłość w teraźniejszości. Dziedzictwo w obliczu transformacji, Kraków: Akademickie Koło Studentów Ochrony Dóbr Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Trapszyc A., 2016, Słowo (nazwa) – kadr (widok) – pamięć (dziedzictwo). O istocie dialogu między materią a duchem miasta [w:] M. Kwiecińska (red.), Niematerialne dziedzictwo miasta muzealizacja, ochrona, edukacja, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Urbańczyk P., 2000, Political circumstances reflected in post-war archaeology, „Public Archaeology”, t. 1: Maney Publishing.
Wołyńska M., 2018, Gdańskie dziedzictwo archeologiczne a wielkie inwestycje, trzy dekady zmagań [w:] J. Kolano, J. Kolasińska J., Rozpoznać przeszłość w teraźniejszości. Dziedzictwo w obliczu transformacji, Kraków: Akademickie Koło Studentów Ochrony Dóbr Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zalewska A., 2011, Archeologiczny palimpsest jako specyficzna postać interakcji teraźniejszości z … [w:] A. Marciniak, D. Minta-Tworzowska, M. Pawleta (red.), Współczesne oblicza przeszłości, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Zalewska A., 2012, Miasto jako „obietnica zawsze nowych odkryć” w kontekście archeologii postrzeganej jako dyscyplina skazana na re-socjalizację i z perspektywy archeologii drugiego stopnia, „Analecta Archaeologica Ressoviensia”, t. 7: Archaeology in a town, a town in archaeology, Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Akty prawne:
Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, Dz.U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568.
Źródła:
Hausbuch der Landauerschen…Bd. 1, 1511-1706, Hausbuch der Landauerschen Zwölfbrüderstiftung, Bd. 1, Stadtbibliothek Nürnberg.
Hausbuch der Mendelschen…Bd. 1, 1426-1549, Hausbuch der Mendelschen Zwölfbrüderstiftung, Bd. 1, Stadtbibliothek Nürnberg.
Hausbuch der Mendelschen…Bd. 2, 1550-1791, Hausbuch der Mendelschen Zwölfbrüderstiftung, Bd. 2, Stadtbibliothek Nürnberg.
Źródła internetowe:
Aertsen P., Taniec z jajkiem (1552), Rijksmuseum, Amsterdam, https://www.rijksmuseum.nl/nl/zoeken/objecten?q=aertsen&p=6&ps=12&st=Objects&ii=11#/SK-A-3,71 [dostęp: 19.12.2017].
Doktowykłady, http://www.wbpg.org.pl/aktualnosc/doktowyk%C5%82ady [dostęp: 5.08.2018].
https://web.facebook.com/instytut.archeologii.umk/photos/a.1139457396184549.1073741838.524037054393256/1140030229460599/?type=3&theater [dostęp: 27.12.2017].
https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/archeologia.html [dostęp: 7.08.2018].
Plakat z prelekcji „Tajemnice piwnic Senatu Wolnego Miasta Gdańska”. Relacja z badań archeologicznych http://ibedeker.pl/wydarzenie/tajemnice-piwnic-senatu-wolnego-miasta-gdanska-w-filii-gdanskiej-wimbp/ [dostęp: 19.12.2017].
Plakat z prelekcji Targ Sienny w Gdańsku w świetle najnowszych badań archeologicznych (facebook MHMG) https://web.facebook.com/events/1747038035577346/ [dostęp: 27.12.2017].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Progress
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
