Lęk i strach związany ze śmiercią w społecznościach polskich Romów w kontekście przemian społeczno-kulturowych
DOI:
https://doi.org/10.26881/etno.2024.10.13Słowa kluczowe:
anxiety, fear, death, Roma people, socio-cultural changesAbstrakt
For many people, fear of death is a very strong experience. In a more or less conscious way, it accompanies us throughout our lives. In many cultures, the arrival of death is preceded by certain signs that symbolize of the end of earthly life. Their appearance, usually unannounced, causes uncertainty, anxiety and fear. Among the Roma communities, they are strongly associated with funeral rituals. The aim of the article is to show that the belief in the afterlife, despite many socio-cultural changes (forced settlement after 1964, adaptation to life among the majority society, socio-political changes in Poland after 1989, economic migrations, COVID-19 pandemic, etc.), is an important and current element of the life of Roma communities. The methods used include participant observation and over a dozen in-depth interviews with representatives of the Roma community on the topic of death and funerals. The interviews focused on emotions and perceptions related to death, covering both the fear of the end of one’s own life and the fear that accompanies the passing of loved ones. Death-related fear and anxiety among people of Roma origin may have many meanings. These uncomfortable feelings may result from their history and position among the majority societies, which is often is shaped by Romophobia – a type of prejudice leading to discrimination against people of Roma origin. They have a strong impact on the psyche of the representatives of this group and their creations, which is also manifested in funeral rituals.
Downloads
Bibliografia
Babbie, E. (2019). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Baldassar, L., Wilding, R. (2020). Migration, aging, and digital kinning: The role of distant care support networks in experiences of aging well. The Gerontologist, 60(2), 313–321.
Bartosz, A. (1996). Wozy zatrzymane siłą. W: A. Bartosz (red.), Stanęły wozy kolorowe (s. 5–8). Tarnów: Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
Bartosz, A. (2022). Nie bój się Cygana. Tarnów: Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie.
Becker, E. (1973). The denial of death. New York: Free Press.
Binnebesel, J., Formella, Z., Katolyk, H. (2018). Doświadczenie penthosu, czyli próba uporządkowania pojęcia lęku fanatycznego. Medycyna Paliatywna, 10(3), 145–149.
Boni, K. (2021). Ganbare! Warsztaty umierania. Warszawa: Agora SA.
Caban, A. (2008). Wierzenia zaduszkowe Romów zamieszkałych na Lubelszczyźnie, Twórczość Ludowa, 65(1/2), 28–30.
Caban, A. (2023). Pamięć o ofiara Zagłady Romów i Sinti a współczesny stosunek do zmarłych w społecznościach polskich Romów. Podobieństwa i różnice. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Politeja, 3(83), 115–126.
Dębicki, E. (2007). Ptak umarłych. Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
Fiałkowska, K., Garapich, M.P, Mirga-Wójtowicz, E. (2018). Antropologia migracji polskich Romów. Wypełnianie luki w badaniach migracyjnych i romologicznych. Studia Romologica, 11, 299–336.
Fiałkowska, K., Jóźwiak, I., Mirga-Wójtowicz, E., Styrkacz, S., Szewczyk, M. (2024). Romani dar and romano mariben pało Roma. Betwen fear and agency unequal citizenships after two years into full scale war of Ukraine. Newsletter of Center of Migration Research, 3(60). migracje.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/03/Spotlight-MARCH-2024-1.pdf [dostęp: 30.04.2024].
Ficowski, J. (1953). Cyganie polscy. Szkice historyczno-obyczajowe, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Ficowski, J. (1985). Cyganie na polskich drogach. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Fischer, A. (2017). Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. Sandomierz: Wydawnictwo Armoryka.
GUS. (n.d.). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp: 30.04.2024] https://stat.gov.pl/stat.gov.pl [dostęp: 30.04.2024].
Hara, T. (2016). The ghosts of tsunami dead and kokoro no kea in Japan’s religious landscape. Journal of Religion in Japan, 5(2), 176–198.
Janusz, B. (2015). Niewypowiedziane cierpienia. Międzypokoleniowy przekaz traumy. Miesięcznik Znak. miesiecznik.znak.com.pl/7202015bernadetta-januszniewypowiedziane-cierpienia-miedzypokoleniowy-przekaz-traumy [dostęp: 30.04.2024].
JM, KT. (2014). Konflikt między Polakami a Romami. Będą patrole obywatelskie. Onet. wiadomosci.onet.pl/krakow/konflikt-miedzy-polakami-a-romami-w-andrychowie-beda-patrole-obywatelskie/w1z5n8h [dostęp: 30.04.2024].
Jóźwiak, I., Mirga-Wójtowicz, E., Styrkacz, S., Szewczyk, M. (2020). Keep calm and beshen khere. Internet i transnarodowa intensyfikacja życia polskich Romów w czasie pandemii COVID-19. Lud, 104, 235–257.
Kielak, O. (2019). Zwiastuni śmierci, żałobnicy i ostatni towarzysze podróży. Zachowania zwierząt domowych w obliczu śmierci człowieka w polszczyźnie ludowej. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, 5, 35–45.
Kościańska, A., Petryk, M. (2022). Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Kowarska, A.J. (2005). Polska Roma. Tradycja a nowoczesność. Warszawa: Wydawnictwo DIG.
Kwadrans, Ł. (2004). Niechciani. Sytuacja mniejszości romskiej w Polsce, Czechach i Słowacji, Dialog Pheniben, 3, 28–34.
Malicka, A. (2017). Status prawny mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym. W: J.B. Banach-Gutierrez, M. Jabłoński (red.), Aktualne problemy ochrony wolności i praw mniejszości w Polsce i na świecie (s. 55–78). Wrocław: E-Wydawnictwo – Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa – Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Marushiakova, E., Popov, V. (2011). Between exoticization and marginalization: Current problem of Gypsy studies. Behemoth: A Journal on Civilisation, 4(1), 86–105.
Meyer, I.H. (2003). Prejudice, social stress, and mental health in lesbian, gay, and bisexual populations: Conceptual issues and research evidence. Psychological Bulletin, 129(5), 674–697.
Mirga, A. (1997). Romowie w historii najnowszej Polski. W: Z. Kurcz (red.), Mniejszości narodowe w Polsce (s. 153–179). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Mirga, A., Gheorghe, N. (1997). Romowie w XXI wieku. Studium polityczne. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Mirga-Wójtowicz, E., Fiałkowska, K. (2022). „Uważajcie tam, w tej cygańskiej dzielnicy”. Antycyganizm w warunkach wojny. pl.boell.org/pl/2022/05/16/uwazajcie-tam-w-tej-cyganskiej-dzielnicy-antycyganizm-w-warunkach-wojny [dostęp: 30.04.2024].
Mróz, L. (1971). Cyganie. Warszawa: Książka i Wiedza.
Mróz, L., Mirga, A. (1994). Cyganie. Odmienność i nietolerancja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mróz, L. (1996). Kulturowe skutki akcji osiedleńczej. W: A. Bartosz (red.), Stanęły wozy kolorowe (s. 9–22). Tarnów: Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
Mróz, L. (2001). Poland: The clash of tradition and modernity. W: W. Guy (red.), Between past and future: The Roma of Central and Eastern Europe (s. 252–268 ). Hatfield: University of Hertfordshire Press.
Mróz, L. (2007). Od Cyganów do Romów. Z Indii do Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo DIG.
Ochrona mniejszości w Polsce. Program monitoringu akcesji do UE: Ochrona mniejszości. (2002). Open Society Foundations. [dostęp 30.04.2024], https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep27149.7.pdfOkely, J. (1999). Anthropology and autobiography: Participatory experience and embodied knowledge. W: J. Okely, H. Callaway (red.), Anthropology and autobiography (s. 1–28). London – New York: Routledge.
Orton, L., Anderson de Cuevas, R., Stojanovski, K., Gammella, J.F., Greenfields, M., La Parra, D., Marcu, O., Matras, Y., Donert, C., Frost, D., Robinson, J., Rosenhaft, E., Salway, S., Sheard, S., Such, E., Taylor-Robinson, D., Whitehead, M. (2019). Roma populations and health inequalities: A new perspective. International Journal of Human Rights in Healthcare, 12(5), 319–327.
OSF. (2002). Ochrona mniejszości w Polsce. Program monitoringu akcesji do UE. Open Society Foundations. jstor.org/stable/pdf/resrep27149.7.pdf [dostęp: 30.04.2024].
Polsat News. (2021). Konflikt między Polakami a Romami w Mielcu. „Pobicia, strzały z wiatrówki, groźby”. polsatnews.pl/wiadomosc/2021-07-02/konflikt-miedzy-polakami-i-romami-w-mielcu-pobicia-strzaly-z-wiatrowki-grozby [dostęp: 30.04.2024].
RCM. (2024). b/mniejszosci-narodowe-i-etniczne/tresc-programu-na-rzecz-spolecznosci-romskiej-w-polsce-na-lata-2004-2013[dostęp: 30.04.2024]Roma Civil Monitor Poland. romacivilmonitoring.eu/countries/Poland [dostęp: 30.04.2024].
RM. (2001). Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w Małopolsce na lata 2001–2003. Rada Ministrów RP. gov.pl/web/mniejszosci-narodowe-i-etniczne/pilotazowy-program-rzadowy-na-rzecz-spolecznosci-romskiej-w-wojewodztwie-malopolskim-na-lata-2001-03 [dostęp: 30.04.2024].
RM. (2004). Program rządowy na rzecz społeczności romskiej na lata 2004–2013. Rada Ministrów RP. gov.pl/web/mniejszosci-narodowe-i-etniczne/tresc-programu-na-rzecz-spolecznosci-romskiej-w-polsce-na-lata-2004-2013 [dostęp: 30.04.2024].
Sarafian, I. (2022). Key considerations: Tackling structural discrimination and COVID-19 vaccine barriers for Roma communities in Italy. Social Science in Humanitarian Action Platform. socialscienceinaction.org/resources/key-considerations-tackling-structural-discrimination-and-covid-19-vaccine-barriers-for-roma-communities-in-italy [dostęp: 30.04.2024].
Strzelczyk, K. (2015). Rzecz o paraliżu sennym. Wszechświat, 116(7–9), 201–204.
Talewicz-Kwiatkowska, J. (2013). Wpływ aktywności Unii Europejskiej na położenie społeczne Romów w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Talewicz-Kwiatkowska, J. (2019). Romowie w wirtualnym świecie. W: B. Machul-Telus (red). Romowie (s. 227–243). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Talewicz, J., Kołaczek, M. (2022). U nas tego nie ma… Postrzeganie homoseksualizmu przez romskich millenialsów. Studia Romologica, 13, 53–80.
Tokarska, J., Wasilewski, J.S., Zmysłowska, M. (1982). Śmierć jako organizator kultury. Etnografia Polska, 26(1), 79–114.
Sejm RP. (2005). Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20050170141 [dostęp: 30.04.2024].
Winiewski, M., Witkowska, M., Bilewicz, M. (2015). Uprzedzenia wobec Romów w Polsce. W: A. Stefaniak, M. Bilewicz, M. Winiewski (red), Uprzedzenia w Polsce (s. 66–87). Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Filomatów – Wydawnictwo Liberi Libri.
Yehuda, R., Lehrner, A. (2018). Intergenerational transmission of trauma effects: Putative role of epigenetic mechanism. World Psychiatry, 17(3), 243–257.
Żerkowski, M. (2022). Antropologia psychologiczna. Wprowadzenie. Etnografia. Praktyki. Teorie. Doświadczenia, 8, 7–47.
Żyndul J. (2000). Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo DIG.
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Czasopismo wydawane jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe
