Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweKomunistyczne pomniki: dziedzictwo kultury czy kulturowa uciążliwość?
DOI:
https://doi.org/10.26881/gsm.2020.18.15Słowa kluczowe:
dziedzictwo kultury, dekomunizacja, pomniki komunistyczne, przestrzeń publicznaAbstrakt
Pomniki Lenina, Dzierżyńskiego czy też te gloryfikujące Armię Czerwoną stoją w wielu miejscowościach w Europie. Są spontanicznie niszczone i usuwane z placów i ulic, przenoszone w neutralne miejsca. Zdarza się, że mają wartość artystyczną ratującą je przed zniszczeniem. Polska wprowadziła regulacje prawne nakazujące usunięcie symboli komunistycznych i wszelkich innych totalitarnych z przestrzeni publicznej. Przepisy te budzą dużo emocji w społeczeństwie. Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, czy narody mają prawo do usunięcia niechcianego i kłopotliwego dziedzictwa. Aktualny kontekst historyczny, polityczny i kulturowy pomników gloryfikujących komunizm nie pozwala na pozostawienie ich w pierwotnej lokalizacji. Czasem pomnik należy trwale usunąć z przestrzeni publicznej, a tym samym ze świadomości społecznej.
Downloads
Bibliografia
Bandarzewski K., “Nadawanie nazw ulicom a samodzielność samorządu gminnego (uwagi na tle regulacji tzw. ustawy dekomunizacyjnej)” [in:] Konstytucyjne umocowanie samorządu terytorialnego, eds. M. Stec, K. Małysa-Sulińska, Warszawa 2018.
Blake J., “On Defining the Cultural Heritage”, International and Comparative Law Quarterly 2000, no. 49.
Bruggemann K., Kasekamp A., “The Politics of History and the “War of Monuments” in Estonia”, Nationalities Papers 2008, no. 36(3).
Czarnecka D., “Pomniki wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej”, Dzieje Najnowsze 2013, no. 4.
Czepczyński M., “Interpreting Post-Socialist Icons: From Pride and Hate Towards Disappearance and/or Assimilation”, Human Geographies 2010, no. 4(1).
Domański M., Ferenc T. (ed.), Pomniki wojenne. Formy Miejsca Pamięci, Łódź 2016.
Fedor J., Lewis S., Zhurzhenko T., “Introduction: War and Memory in Russia, Ukraine, and Belarus” [in:] War and Memory in Russia, Ukraine and Belarus, eds. J. Fedor, M. Kangaspuro, J. Lassila, T. Zhurzhenko, Palgrave Macmillan, Cham 2017.
Ferfecki W., “W Polsce wciąż stoją komunistyczne pomniki. Nie wiadomo ile”, Rzeczpospolita, 30 December 2019.
Forrest C.J.S., “Defining ‘Underwater Cultural Heritage’”, International Journal of Nautical Archaeology 2002, no. 31(1).
Heinich N., “The making of cultural heritage”, Nordic Journal of Aesthetics 2010–2011, no. 22(40–41).
Kącka K., “Upamiętnianie jako zadanie i wyzwanie władz administracyjnych. Sprawa pomnika wdzięczności Armii Czerwonej w Toruniu” [in:] Współczesne wyzwania administracji rządowej i samorządowej, ed. D. Plecka, Toruń 2013.
Krupa-Dąbrowska R., “Pomnik na cześć Armii Czerwonej nie narusza przepisów – wyrok WSA”, Rzeczpospolita, 22 May 2019.
Kulicki T., “Ustawa dekomunizacyjna w orzecznictwie sądów administracyjnych (part 1)”, Prawo i Praktyka Temidium, March 2019.
Kwiatkowski B., “Regulacja ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego na tle procesów zmian nazewnictwa ulic Krakowa, Kwartalnik Prawo – Społeczeństwo – Ekonomia 2018, no. 2(1–2).
Łach W.B., “Generał armii Iwan Czerniachowski – bohater czy zbrodniarz wojenny?”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 2019, no. 11(103).
Macdonald S., Difficult heritage. Negotiating the Nazi Past in Nuremberg and Beyond, Routledge, London – New York 2009.
“Między ideologią, Putinem i sztuką wysoką, Wywiad z W. Baraniewskim”, Rzeczpospolita, 29 December 2019.
Mytych J., “Pionki na biało-czerwonej szachownicy: polityczny i medialny dyskurs o pomnikach na przykładzie ‘Czterech śpiących’, ‘Organów’ Hasiora oraz rzeszowskiego Pomnika Walk Rewolucyjnych, Naukowy Przegląd Dziennikarski 2018, no. 2.
Ochman E., “Soviet war memorials and the re-construction of national and local identities in post-communist Poland”, Nationalities Papers 2010, no. 38(4).
Piotrowska-Nosek K., “Komentarz do art. 1” [in:] Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz, ed. K. Zalasińska, Warszawa 2014.
“Pomniki, które depczą pamięć – Andrzej Paterek von Sperling o ustawie dekomunizacyjnej”, Rzeczpospolita, 11 August 2018.
Sakson A., “Konflikt o pomnik generała Armii Czerwonej Iwana Czerniachowskiego w Pieniężnie na Warmii, czyli spór o domenę symboliczną na pograniczu polsko-kaliningradzkim. Studium przypadku”, Pogranicze. Studia Społeczne 2016, no. 27(2).
Schreiber H., “Komentarz do art. 1” [in:] Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz, ed. K. Zalasińska, Warszawa 2014.
Słownik języka polskiego, vol. 2, L–P, eds. H. Szkiłądź, S. Bik, C. Szkiłądź, Warszawa 1994.
Słownik języka polskiego, vol. 3, R–Z, eds. H. Szkiłądź, S. Bik, C. Szkiłądź, Warszawa 1994.
Szlachetko K., “Instrumentalizacja nadzoru nad samorządem terytorialnym na przykładzie regulacji zarządzenia zastępczego wojewody w sprawach związanych z dekomunizacją przestrzeni publicznej”, Samorząd Terytorialny 2018, no. 6.
Tunbridge J.E., Ahworth G.J., Dissonant heritage – The management of the past as a resource in conflict, Chichester, England 1996.
Sources of law
Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict with Regulations for the Execution of the Convention, signed in Hague on 15 May 1954.
Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage adopted in Paris on 16 November 1972.
Act of 7 July 1994 – Construction Law (consolidated text: Journal of Laws of 2020, item 1333, as amended).
Constitution of the Republic of Poland of 2 April 1997 (Journal of Laws of 1997, no. 78, item 483, as amended).
Act of 23 July 2003 on the protection and preservation of monuments (consolidated text: Journal of Laws of 2020, item 282, as amended).
Act of 1 April 2016 on the prohibition to propagate communism or another totalitarian ideology in public space through proper names of organisations, public authorities, buildings, public facilities and monuments (consolidated text: Journal of Laws of 2018, item 1103).
Senate draft act on the prohibition to propagate communism or another totalitarian ideology in public space, Senate Draft No 302 of 19 February 2016.
Cases Judgment of the Supreme Administrative Court of 20 March 2019, II OSK 3391/18.
Judgment of the Supreme Administrative Court of 3 April 2019, II OSK 3079/18.
Judgment of the Supreme Administrative Court of 11 June 2019, II OSK 1200/19, LEX no. 2753956.
Judgment of the Regional Administrative Court in Warsaw of 22 January 2020, VII SA/Wa 1677/19.
