Obywatelstwo w tradycji Rzeczpospolitej

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest procesowi kształtowania idei i praktyki obywatelskości oraz procesowi formowania się w polskiej historii politycznej warstwy obywateli, czyli warstwy społecznej, której członkowie czują się zobowiązani do dbania o Rzecz Wspólną. Autor podkreśla różnicę między Rzecz pospolitą (wspólnotą obywateli) a państwem (instytucją, w której jest pan i jego panowanie). Według Autora wspomniany proces był długofalowy i jego początków można do patrzyć się już w połowie XII wieku. Przez długi czas dotyczył on tylko – wywodzącej się z rycerstwa – szlachty. Dopiero u kresu istnienia Rzeczpospolitej (Konstytucja 3 maja) objął on mieszczaństwo, a w końcu XIX wieku, zdaniem Autora dzięki kulturze, zaczął obejmować także chłopstwo. Proces kształtowania się poczucia współodpowiedzialności za Rzeczpospolitą był związany z ograniczeniem wszechwładzy książęcej/królewskiej i wzrostem zakresu wolności przysługującej szlachcie. Autor analizuje również, jak w obliczu zewnętrznego zagrożenia Rzeczpospolitej wykształciło się, m.in. za sprawą ks. Stanisława Konarskiego, pojęcie niepodległości, uzupełniają ce koncepcję obywatelstwa.