Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePrawa osób niepełnosprawnych w konstytucjach Polski XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.26881/ndps.2023.49.03Słowa kluczowe:
konstytucje, prawa człowieka, niepełnosprawność, osoby niepełnosprawne, prawa osób niepełnosprawnychAbstrakt
Prawa osób niepełnosprawnych są uwzględniane w licznych dokumentach międzynarodowych w ramach systemu ochrony praw człowieka, a także w prawie wewnętrznym wielu współczesnych państw. Szczególne miejsce w systemie prawa wewnętrznego zajmuje konstytucja. Jako ustawa zasadnicza określa najważniejsze zasady funkcjonowania państwa. Bardzo często zawiera również katalog praw, wolności oraz obowiązków obywatelskich. Artykuł ukazuje ewolucję w zakresie praw osób niepełnosprawnych w konstytucjach polskich w XX wieku. W konstytucjach okresu II Rzeczypospolitej (1921, 1935) oraz w Konstytucji PRL (1952) prawa osób niepełnosprawnych były na ogół pomijane, będą odnosiły się do nich pośrednio jedynie niektóre ich postanowienia. Po upadku systemu komunistycznego w Polsce (1989) i rozpoczęciu procesu transformacji ustrojowej zmieniło się postrzeganie koncepcji praw człowieka, w tym także praw osób niepełnosprawnych. Są one wywodzone bezpośrednio z godności osoby ludzkiej. Katalog praw człowieka zawarty w rozdziale II Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku jest zdecydowanie najszerszy w porównaniu z wcześniejszymi aktami konstytucyjnymi. Zawarto w nim również bezpośrednie odniesienia do praw osób niepełnosprawnych, w tym prawa do ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego czy też edukacji.
Downloads
Bibliografia
Banaszak B. (2004), Prawo konstytucyjne, C.H. Beck.
Banaszak B., Bisztyga A., Complak K., Jabłoński M., Wieruszewski R., Wójtowicz K. (2003), System ochrony praw człowieka, Zakamycze.
Borski M. (2017), Obowiązki państwa w kontekście zatrudniania osób niepełnosprawnych – kilka refleksji na tle wybranych regulacji konstytucyjnych, Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej, 2(24): 125–141.
Brenk M. (2017), System opieki społecznej w okresie Polski Ludowej (lata 1944–1989). Zarys problematyki, Biuletyn Historii Wychowania, 37: 79–92.
Grata P. (2015), Niepełnosprawni w polityce społecznej drugiej Rzeczypospolitej [w:] P. Grata (red.), Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej. Studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, t. III (s. 13–43), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Hołda J., Hołda Z., Ostrowska D., Rybczyńska J.A. (2014), Prawa człowieka. Zarys wykładu, LEX a Wolters Kluwer business.
Jankowska M. (201–2012), Prawa osób niepełnosprawnych w międzynarodowych aktach prawnych, Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, 1: 24–45.
Klimek M. (2009), Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1944–1950, Przegląd Prawno-Ekonomiczny, 6: 30–39.
Mazurek F.J. (1980), Godność człowieka a prawa człowieka, Roczniki Nauk Społecznych, VIII: 19–48.
Slany K. (2014), Osoby niepełnosprawne w świetle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r. – wybrane aspekty, Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, II(11): 44–62.
Szczupał B. (2012), Godność osoby z niepełnosprawnością jako wyznacznik koncepcji praw człowieka, Człowiek – Niepeïnosprawność – Społeczeństwo, 3(17): 29–49.
Akty prawne
Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych uchwałą 2856 (XXVI) w dniu 9 grudnia 1975 r.
Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2021 r. na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r.
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. (Dz. U. z 1921 r. Nr 44, poz. 267).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 r. (Dz. U. z 1935 r. Nr 30, poz. 227).
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483).
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (M.P. z 13.08.1997 r. Nr 50, poz. 475).
Ustawa z 10 lutego 1976 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1976 r. Nr 5, poz. 29).
Ustawa konstytucyjna z 19 lutego 1947r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1947 r. Nr 18, poz. 71).
Ustawa z 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1989 r. Nr 75, poz. 444).
Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1992 r. Nr 84, poz. 426).
Ustawa z 16 sierpnia 1923 r. o opiece społecznej (Dz. U. z 1923 r. Nr 92, poz. 726 z późn. zm.).
Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1991 r. Nr 95, poz. 425).
Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535).
Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.).
Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z poźn. zm.).
Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135).
Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r., poz. 1148).
Źródła internetowe
https://www.gov.pl/web/popcwsparcie/ile-jest-osob-z-niepelnosprawnosciami-w-polsce [dostęp: 21.01.2024].
Sierpowska I. (2023), Konstytucja RP a prawa osób z niepełnosprawnością, https://web.swps. pl/strefa-prawa/artykuly/17061-konstytucja-rp-a-prawa-osob-niepelnosprawnych?dt =1700499614323 [dostęp: 03.12.2023].
