Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePomyślne starzenie się kobiet z uszkodzeniem rdzenia kręgowego
Słowa kluczowe:
pomyślne starzenie się, kobiety z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, kobiety z niepełnosprawnością ruchową, starzejące się kobiety z niepełnosprawnością ruchową, kobiety, starośćAbstrakt
Artykuł podejmuje kwestię pozytywnego starzenia się kobiet z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Pomyślne starzenie się z uwagi na jego wielowymiarowość jest różnorodnie ujmowane w literaturze przedmiotu. Jest to pojęcie złożone i wymaga odwołania się do wielu procesów psychologicznych, społecznych czy biologicznych, jako wzajemnie się warunkujących. W kontekście osób z niepełnosprawnością ruchu termin ten funkcjonuje od dość niedawna, a obejmuje wykorzystywanie zasobów psychologicznych, opieki zdrowotnej i wsparcia społecznego do życia zgodnego z posiadanymi wartościami w kontekście własnej niepełnosprawności. Dokonując charakterystyki funkcjonowania starzejących się kobiet z uszkodzeniem rdzenia kręgowego zwrócono uwagę na zmiany, trudności i wyzwania jakich doświadczają one w aspekcie posiadanej płci i niepełnosprawności. Zasygnalizowano działania usprawniające funkcjonowanie tych kobiet w kontekście osiągnięcia pomyślnego przebiegu starzenia się. Nieliczne badania dotyczące funkcjonowania starzejących się kobiet z uszkodzeniem rdzenia kręgowego pozwoliły jedynie zasygnalizować pewne aspekty.
Downloads
Bibliografia
Adriaansen J.J., Post M.W., de Groot S., van Asbeck F.W., Stolwijk-Swüste J.M., Tepper M., Lindeman E. (2013), Secondary health conditions in persons with spinal cord injury: a longitudinal study from one to five years post-discharge, Journal of Rehabilitation Medicine, 45(10): 1016–1022. https://doi.org/10.2340/16501977-1207.
Barker R., Kendall M., Amsters D., Pershouse K.J., Haines T.P., Kuipers P. (2008), The relationship between quality of life and disability across the lifespan for people with spinal cord injury, Spinal Cord, 47: 149–155, https://doi.org/10.1038/sc.2008.82.
Boczkowska M. (2020), Resilience a poczucie stresu i samoskuteczności u małżonków/partnerów osób z nabytą niepełnosprawnością ruchową, Szkoła Specjalna, 5(306): 325–338.
Bonanno G.A., Kennedy P., Galatzer-Levy I.R., Lude P., Elfstrom M.L. (2012), Trajectories of resilience, depression, and anxiety following spinal cord injury, Rehabilitation Psychology, 57: 236–247.
Boyes M. (2013), Outdoor adventure and successful ageing, Ageing & Society, 33: 644–665, http://doi.org/10.1017/S0144686X12000165.
Byra S. (2014a), Konstytutywne cechy starzenia się osób z długotrwałą niepełnosprawnością ruchową [w:] Współczesne oblicza pomocy społecznej i pracy socjalnej, M. Czechowska-Bieluga, A. Kanios (red.), Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Byra S. (2014b), Paradoks niepełnosprawności: w kręgu tezy i antytezy, Niepełnosprawność, 15: 11–28.
Byra S. (2016), Czy paradoks niepełnosprawności rzeczywiście istnieje? Wybrane konteksty i wątki dyskusyjne, Kwartalnik Pedagogiczny, 1 (239): 120–138.
Byra S. (2019), Niepełnosprawność ruchowa w paradygmacie pozytywnie ukierunkowanym, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Byra S. (2021), Associations between post-traumatic growth and wisdom in people with long-term paraplegia – the role of disability appraisals and participation, Disability and Rehabilitation, 8: 1–8. http://doi.org10.1080/09638288.2020.1867903-42.
Byra S., Gabryś A. (2022), Coping strategies of women with long-term spinal cord injury – the role of beliefs about the world, self-efficacy, and disability, Rehabilitation Counselling Bulletin. https://doi.org/10.1177/00343552211063649.
Calasanti T. (2016), Combating ageism: How successful is successful aging?, The Gerontologist, 56: 1093–1101. http://doi.org/10.1093/geront/gnv076.
Campbell M.L., Putnam M. (2017), Reducing the shared burden of chronic conditions among persons aging with disability and older adults in the United States through Bridging aging and disability, Health Care, 5 (56): 1–12.
Coyle C.P., Santiago M.C., Shank J.W., Ma G.X., Boyd R. (2000), Secondary conditions and women with physical disabilities: a descriptive study, Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 81 (10): 1380–1387, https://doi.org/10.1053/apmr.2000.9169. PMID: 11030504.
Craven B.C., Musselman K.E. (2019), Improving the care of women with spinal cord injury: Rehabilitation professionals as agents of change, The Journal of Spinal Cord Medicine, 42 (1), 1–2. https://doi.org/10.1080/10790268.2019.1656951.
Dirlikov B., Lavoie S., Shem K. (2019), Correlation between thyroid function, testosterone levels, and depressive symptoms in females with spinal cord injury, Spinal Cord Series and Cases, 5 (61), https://doi.org/10.1038/s41394-019-0203-y.
Duda M. (2020), Wtórne komplikacje zdrowotne w badaniach nad niepełnosprawnością, Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 38: 52–63.
Gabryś A. (2018), Bariery w randkowaniu kobiet z niepełnosprawnością ruchową, Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 20: 181–198.
Gabryś A. (2020), Social relationship quality among women with spinal cord injury – the role of disability acceptance, Hrvatska revija za rehabilitacijska istraživanja, 56 (2): 121–131.
Giles H., Gasiorek J., Davis S.M., Giles J. (2021), Communication for successful aging. Empowering individuals across the lifespan [w:] Handbook on ageing with disability, M. Putnam Ch. Bigdy (red.), Routledge, New York.
Główny Urząd Statystyczny GUS (2021), Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2021 r. Stan w dniu 30 czerwca, https://stat.gov. pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalnyw-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-30-06-2021,6,30.html [dostęp: 31.01.2022].
Grodzicki T., Tobiasz-Adamczyk B. (2020), Nowe koncepcje w podejściu do zdrowego starzenia: rola wielowymiarowych modeli [w:] Trajektorie starzenia się związane ze zdrowiem: długofalowe możliwości i synergie (ATHLOS), B. Tobiasz-Adamczyk (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Guilcher S.J.T., Craven B.C., Lemieux-Charles L., Casciaro T., McColl M.A., Jaglal S.B. (2013), Secondary health conditions and spinal cord injury: an uphill battle in the journey of care, Disability and Rehabilitation, 35 (11): 894–906. https://doi.org/10.3109/09638288.2012. 721048.
Halicki J. (2008), Potoczne definicje pomyślnego starzenia się [w:] Pomyślne starzenie się w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych, J.T. Kowaleski, P. Szukalski (red.), Zakład Demografii i Gerontologii Społecznej Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Holicky R., Charlifue S. (1999), Ageing with spinal cord injury: the impact of spousal suport, Disability and Rehabilitation, 21 (5–6): 250–257.
Heikkinen E. (2003), What are the main risk factors for disability in old age and how can disability be prevented?, Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, http://www.euro.who. int/document/E82970.pdf [dostęp: 12.11.2021].
Hodge A.M., English D.R., Giles G.G., Flicker L. (2013), Social connectedness and predictors of successful ageing, Maturitas, 75 (4): 361–366. http://doi.org/10.1016/j.maturitas.2013.05.002.
Jensen M.P., Molton I.R., Groah S.L., Campbell M.L., Charlifue S., Chiodo A., Forchheimer M., Krause J.S., Tate D. (2012), Secondary health conditions in individuals aging with SCI: Terminology, concepts and analytic approaches, Spinal Cord, 50: 373–378, https://doi.org/10.1038/sc.2011.150.
Jensen M., Truitt A., Schomer K., Yorkston K.M., Baylor C., Molton I.R. (2013), Frequency and age effects of secondary health conditions in individuals with spinal cord injury: a scoping review, Spinal Cord, 51: 882–892, https://doi.org/10.1038/sc.2013.112.
Jörgensen S., Iwarsson S., Lexell J. (2017), Secondary Health Conditions, Activity Limitations, and Life Satisfaction in Older Adults With Long-Term Spinal Cord Injury, PM and R, 9 (4): 356–366, https://doi.org/10.1016/j.pmrj.2016.09.004.
Jörgensen S., Lennman E., Lexell J. (2021), Sense of coherence and changes over six years among older adults aging with long-term spinal cord injury, Spinal Cord, 59: 1278–1284, https://doi.org/10.1038/s41393-021-00713-6.
Kaczmarczyk M., Trafiałek E. (2007), Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie, Gerontologia Polska, 15 (4): 116–118.
Kalpakjian C.Z., Quint E.H., Bushnik T., Rodriguez G.M., Terrill M.S. (2010), Menopause Characteristics and Subjective Symptoms in Women with and without Spinal Cord Injury, Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 91: 262–269, https://doi.org/ 10.1016/j.apmr.2009.12.012.
Kirchengast S., Haslinger B. (2008), Gender Differences in Health-Related Quality of Life Among Healthy Aged and Old-Aged Austrians: Cross-Sectional Analysis, Gender Medicine, 5 (3): 270–278, https://doi.org/l0.1016/j.genm.2008.07.001.
Kleineidam L., Thoma M.V., Maercker A., Bickel H., Mösch E., Hajek A., König H.H., Eisele M., Mallon T., Luck T., Röhr S., Weyerer S.W. (2018), What is successful aging? A Psychometric validation study of different construct definitions, The Gerontologist, 20: 1–11, http://doi.org/10.1093/geront/gny083.
Kosiol M. (2015), Psychologiczne aspekty pomyślnego starzenia się [w:] Duchowość jako kategoria egzystencji i transcendencji w starości, A. Błachnio, A. Fabiś (red.), Wydział Pedagogiczny Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków.
Krause J.S., Kemp B., Coker J. (2000), Depression after spinal cord injury: relation to gender, ethnicity, aging, and socioeconomic indicators, Archives of Physical Medicine Rehabilitation, 81: 1099–1109.
Krause J., Broderick L. (2005), A 25-year longitudinal study of the natural course of aging after spinal cord injury, Spinal Cord, 43: 349–356, https://doi.org/10.1038/sj.sc.3101726.
Leśniak-Berek E. (2016), Aktywizacja i wspieranie pomyślnego starzenia się poprzez nowe sposoby działań w ramach senioralnej pracy socjalnej [w:] Znane i nieznane oblicza starości jako obszar wyzwań dla społeczeństw XXI wieku, M.H. Herudzińska, I. Błaszczak (red.), Wydawnictwo Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Warszawa.
Liem N.R., McColl M.A., King W., Smith K.M. (2004), Aging with a spinal cord injury: factors associated with the need for more help with activities of daily living, Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 85: 1567–1577.
McColl M.A. (2002), A house of cards: women, aging and spinal cord injury, Spinal Cord, 40: 371–373. https://doi.org/10.1038/sj.sc.3101332.
McColl M.A., , Charlifue S., Glass C., Lawson N., Savic G. (2004), Aging, Gender, and Spinal Cord Injury, Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 85: 363–367.
Mamak-Zdanecka M. (2015), „Pomyślne starzenie się” w wymiarze demograficznym, społecznym, gerontologicznym [w:] Inkluzja czy ekskluzja? Człowiek stary w społeczeństwie, M Synowiec-Piłat, B. Kwiatkowska, K. Borysławski (red.), Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław.
Martinson M., Berridge C. (2015). Successful aging and its discontents: A systematic review of the social gerontology literature, The Gerontologist, 55: 58–69, http://doi.org/10.1093/ geront/gnu037.
Molton I.R., Yorkston K.M. (2017), Growing Older With a Physical Disability: A Special Application of the Successful Aging Paradigm, Journals of Gerontology: Social Sciences, 72 (2): 290–299, http://doi.org/10.1093/geronb/gbw122.
Murtagh K.N., Hubert H.B. (2004), Gender Differences in Physical Disability Among an Elderly Cohort, American Journal of Public Health, 94 (8): 1406–1411.
Nevedal A., Kratz A.L., Tate D.G. (2015), Women’s experiences of living with neurogenic bladder and bowel after spinal cord injury: life controlled by bladder and bowel, Disability and Rehabilitation, 1–9, http://doi.org/10.3109/09638288.2015.1049378.
Ott S. (2001), Osteoporosis in Women with Spinal Cord Injurie, Physical Medicine and Rehabilitation Clinics of North America, 12 (1): 111–131, https://doi.org/10.1016/S1047- 9651(18)30086-X.
Pentland W., Walker J., Minnes P., Tremblay M., Brouwer B., Gould M. (2002), Women with spinal cord injury and the impact of aging, Spinal Cord, 40: 374–387. https://doi.org/10.1038/sj.sc.3101295
Phelan E.A., Larson E.B. (2002), “Successful aging”–Where next?, Journal of the American Geriatrics Society, 50: 1306–1308. http://doi.org/10.1046/j.1532-5415.2002.t01-1-50324.x.
Pili R., Gaviano L., Pili L., Petretto D.R. (2018), Ageing, Disability, and Spinal Cord Injury: Some Issues of Analysis, Current Gerontology and Geriatrics Research, 1–7, https://doi. org/10.1155/2018/4017858.
Pilusa S.I., Myezwa H., Potterton J. (2021), Experiences of secondary health conditions amongst people with spinal cord injury in South Africa: A qualitative study, South African Journal of Physiotherapy, 77 (1), 1530, https://doi.org/10.4102/sajp.v77i1.1530.
Post M.W., Reinhardt J.D. (2015), Participation and Life Satisfaction in Aged People with Spinal Cord Injury: Does Age at Onset Make a Difference?, Topics Spinal Cord Injury Rehabilitation, 21 (3): 233–40, https://doi.org/10.1310/sci2103-233.
Putnam M., Bigdy Ch. (2021), Handbook on ageing with disability, Routledge, New York. Rejter M. (2020), Potrzeby i marzenia seniorów jako czynniki pomyślnego starzenia się, Acta Universitatis Lodziensis, 6 (351): 45–60.
Rohn E.J., Nevedal A.L., Tate D.G. (2020), Narratives of long-term resilience: two cases of women aging with spinal cord injury, Spinal Cord Series and Cases, 6 (23), https://doi. org/10.1038/s41394-020-0267-8.
Rowe J.W., Kahn R.L. (1997), Successful aging, The Gerontologist, 37: 433–440. Sadler E., Biggs S. (2007), Exploring the links between spirituality and “successful ageing”, Journal of Social Work Practice, 20 (3): 267–280, https://doi.org/10.1080/02650530600931757.
Silverman A.M., Molton I.R., Alschuler K.N., Ehde D.M., Jensen M.P. (2015), Resilience predicts functional outcomes in people aging with disability: a longitudinal investigation, Archives of Physiology and Medicine Rehabilitation, 96: 1262–1268.
Smaill R., Schluter P.J., Barnett P., Keeling S. (2016), People ageing with spinal cord injury in New Zealand: a hidden population? The need for a spinal cord injury registry, New Zealand Medical Journal, 129 (1438): 50–9.
Urtamo A., Jyväkorpi S.K., Strandberg T.E. (2019), Definitions of successful ageing: A brief review of a multidimensional concept, Acta Bio Medica: Atenei Parmensis, 90 (2): 359– 363, http://doi.org/10.23750/abm.v90i2.837.
Verbrugge L.M., Yang L.-S. (2002), Aging with disability and disability with aging, Journal of Disability Policy Studies, 12 (4): 253–267.
Wawrzyniak J.K. (2017), Aktywność zawodowa seniorów [w:] Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej, A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Wołowicz-Ruszkowska A. (2013), Zanikanie? Trajektorie tożsamości kobiet z niepełnosprawnością, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa.
Young Y., Fan M.Y., Parrish J.M., Frick K.D. (2009), Validation of a novel successful aging construct, Journal of the American Medical Directors Association, 10: 314–322, http://doi.org/10.1016/j.jamda.2009.01.003.
Young Y., Frick K.D., Phelan, E. A. (2009), Can successful aging and chronic illness coexist in the same individual? A multidimensional concept of successful aging, Journal of the American Medical Directors Association, 10: 87–92, http://doi.org/10.1016/j.jamda.2008.11.003.
Zając-Gawlak I., Pośpiech D. (2014), Aktywność fizyczna sposobem na pomyślne starzenie się człowieka [w:] Osoby starsze w przestrzeni życia społecznego, praca zbiorowa, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego, Katowice.
