Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe„...ex succino flavo artificiose excupita...” Siedemnastowiczne skarby z bursztynu w zbiorach Muzeum Sztuk Użytkowych w Budapeszcie
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2024.23.06Słowa kluczowe:
bursztynowe artefakty, Jacob Heise, Skarb Esterházy, kolekcjoner Miklós Jankovics, Muzeum Sztuk Użytkowych w BudapeszcieAbstrakt
W artykule są zaprezentowane siedemnastowieczne dzieła z bursztynu pochodzące z dawnych arystokratycznych kolekcji, obecnie przechowywane w Muzeum Sztuk Użytkowych w Budapeszcie.
Ta niewielka, lecz znacząca grupa prac – do tej pory w dużej mierze niepublikowana – składa się z pięciu obiektów. Jeden z nich związany jest z Miklósem Jankovichem, być może najbardziej znaną postacią węgierskiego kolekcjonerstwa sztuki XIX wieku. Fragmenty bursztynowego pucharu z pokrywą z muzeum w Budapeszcie zidentyfikowano niedawno jako przedmioty pochodzące z tej bogatej i zróżnicowanej kolekcji, która na przestrzeni lat uległa rozproszeniu. Eksponatem najbardziej podobnym pod względem formy do tego uszkodzonego dzieła jest puchar przypisywany warsztatowi Jacoba Heise z Królewca, przechowywany w Muzeum Brytyjskim.
Pozostałe cztery bursztynowe dzieła pochodzą ze skarbca książąt Esterházy we Forchtenstein (Fraknó). Wybrane z niego zabytki z końca XVII wieku zostały przetransportowane z zamku Forchtenstein do Muzeum Sztuki Użytkowej w Budapeszcie w 1919 roku, gdzie były wystawiane w oddzielnych pomieszczeniach jako depozyty między dwiema wojnami światowymi. Były to: ołtarzyk z krucyfiksem, kufel z pokrywą i dwa eksponaty związane z warsztatem mistrzów z Królewca. Tazza na nóżce wiązana była z Johannesem Kohnem. Wyjątkową rzadkością natomiast była rzeźbiona czarka nosząca sygnaturę Jacoba Heise i datowana na 1663 rok.
Podczas oblężenia Budapesztu w czasie II wojny światowej skarbiec doznał poważnych uszkodzeń na skutek bombardowań. Krucyfiks został całkowicie zniszczony i można go podziwiać jedynie na archiwalnych fotografiach. Pozostałe przedmioty zostały rozbite na wiele kawałków, z których niektóre zaginęły. Współautorem tego artykułu jest Gábor Juhász, główny konserwator Muzeum Sztuki Użytkowej, od długiego czasu uczestniczący w renowacji, która rozpoczęła się ponad 70 lat temu. Podjął się on szczególnie trudnego zadania, jakim jest uporządkowanie i odnowienie tych delikatnych fragmentów bursztynu przy użyciu nowoczesnych, nowatorskich metod (3D).
Downloads
Bibliografia
Archival Sources
Magyar Nemzeti Levéltár, az Esterházy család hercegi ágának levéltára [National Archives of Hungary, the archives of the Princely branch of the Esterházy family]:
INVENTARIUM: THESAURI: CELS: S: R: I: PRINC: PAULI: ESTERAS: R: HUNGAR: PALATINI: IN: ARCE: SVA: FRAKNO: EXISTENTIS: ANNO: DOM: M: DC: XCVI: MNL O P 108 Rep. 8, fasc. C. Nr. 38+NB/1.
Inventarium rerum omnium illustrissimi Domini Comitis Pauli Eszterházi in arce Fraknó existentium, anno 1654, die 16. Novembris juxta Cathalogum infra scriptum, MNL OL P 108. rep. 8. Fasc. C. № 33NB/.
Inventarium Thesaurari Cels[issimi] S[acri] R[omani] Princ[ipis] Pauli Esteras…in Arce sua Frakno exitentis, Anno 1696, MNL O P 108 Rep. 8, fasc. C. № 37NB.
A fraknói vár kincstárának leltára és becsüje (Melléklete: Az Országos Magyar Iparművészeti Múzeumnak […] herceg Esterházy Miklós […] által megőrzés végett 1919. szeptember 30 án átadott műtárgyak jegyzéke [Inventory and appraisal of the treasury of the Frakno castle (Annex: List of works of art handed over to the National Hungarian Museum of Applied Arts by Prince Miklós Esterházy for safekeeping on 30 September 1919)], MNL O P 112 Rep. 8, fasc. C. № 118.
Other
Az Országos Magyar Iparművészeti Múzeum gyűjteményeinek leíró lajstroma, ed. Károly Layer, Budapest 1927.
Bernstein für Thron und Altar. Das Gold des Meeres in fürstlichen Kunst - und Schatzkammern [Exhibition at the Kunsthistorisches Museum Wien, Alte Geistliche Schatz kammer, 5 October 2005 – 29 January 2006], ed. Wilfred Seipel, Vienna 2005: Kunsthistorisches Museum.
Enyészetnek örvénnyéből ki ragadtam. Jankovich Miklós és kora, ed. István Csörsz Rumen, Budapest 2023.
Horváth Hilda, Nemzeti kincstárunk, az Esterházy hercegi kincstár 20. századi története, Budapest 2014: Iparművészeti Múzeum. Juhász Gábor: “…Collapsed, though we have all the parts.” A previously unknown 17th -century amber tankard from the collection of Miklós Jankovich in the Museum of Applied Arts, “Ars Decorativa” 2022, no. 36, pp. 23–43.
Kalauz a régiségtárban [Guide to the Antiques Collection], ed. Elemér Varju, Budapest 1912: Hungarian National Museum.
Kiss Erika, Jankovich Miklós gyűjteményeinek leltárkönyvei a Magyar Nemzeti Múzeumban. 1. Kora újkori ezüstművek, “Folia Historica, a Magyar Nemzeti Múzeum Történeti Évkönyve” 2010–2011 [2011], no. 27, pp. 5–38.
Mikó Árpád et al., Jankovich Miklós (1772–1846) gyűjteményei, ed. Árpád Mikó, Buda pest 2002: Hungarian National Gallery.
Mikó Árpád, Jankovich Miklós (1772–1846) és gyűjteményei. Variációk egy nagy témára, “Ars Hungarica” 2017, no. 45, pp. 33–44.
“Magyar Gazdaságtörténeti Szemle” [“Hungarian Economic History Review”] 1903, vol. 10, pp. 166–179.
Műtárgyak a fraknói Esterházy -kincstárból az Iparművészeti Múzeum gyűjteményében [Works of art from the Esterházy treasury, Burg Forchtenstein in the collection of the Museum of Applied Arts, Budapest], ed. by András Szilágyi, Budapest 2014: Iparművészeti Múzeum.
Pandur Ildikó, Restoration of Metalwork from the Esterházy Treasury in the Museum of Applied Arts: Past, Present and Future, “Ars Decorativa” 2017, no. 31, pp. 69–92.
Pelka Otto, Bernstein, Bibliothek für Kunst und Antiquitätensammler, Bd. 18, Berlin 1920.
Pelka Otto, Beiträge zum Werk der Königsberger Bernsteinmeister. II. Ein Beitrag zum Werk des Königsberger Bernsteinschnitzers Johann Kohn, “Zeitschrift de Deutschen Vereins für Kunstwissenschaft” 1936, Bd. 3, H. 4/5, pp. 338–341.
Rohde Alfred, Bernstein. Ein Deutscher Werkstoff. Seine künstlerische Verarbeitung vom Mittelalter bis zum 18. Jahrhundert, Berlin 1937.
Rohde Alfred, Königsberger Bernsteinarbeiten der 16. u. 17. Jahrh. “Zeitschrift des Deutschen Vereins für Kunstwissenschaft” 1934, Bd. 1, H. 4, pp. 205–224.
Sotheby’s Catalogue of European Sculpture & Works of Art (London, 8 December 2006), Cat. no. 80.
Thesaurus Domus Esterhazyanae I – Műtárgyak a fraknói Esterházy -kincstárból az Iparművészeti Múzeum gyűjteményében [Works of art from the Esterházy treasury, Burg Forchtenstein in the collection of the Museum of Applied Arts, Budapest], ed. András Szilágyi, Budapest 2014: Iparművészeti Múzeum.
Thesaurus Domus Esterhazyanae II – Az Esterházy -kincstár textíliái az Iparművészeti Múzeum gyűjteményében [Textiles from the Esterházy Treasury in the collection of the Museum of Applied Arts, Budapest], ed. Emese Pásztor, Budapest 2010: Iparművészeti Múzeum.
