Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePrzekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się myśli konserwatorskiej
Abstrakt
The article discusses modifications in antique structures of Gdańsk in the first half of the 19th century. The exact time frame for the phenomenon explored is marked by the seizure of the city by the Kingdom of Prussia as a result of the Second Partition of Poland in 1793, and the early 1860s. It was a highly difficult period in the history of Gdańsk. Terrible economic situation resulted in an extremely small number of new, important architectonic projects being implemented. Instead, the authorities began adapting old buildings to new needs, often not without significant alterations. Other major modifications to historic structures were introduced in the course of repairs and reconstructions of deteriorated and war-damaged buildings.
The first half of the 19th century is a time which saw a substantial change in the perception of historic sites and their value. The article highlights the occurrence of this process in Gdańsk. Reconstructions involving classicist stylistic forms, which gave way to the coexistence of old and new formal marks, as well as later ones, introduced in the course of regothicisation, characterised by aiming at stylistic cohesion are examined.
The modifications extended to many of Gdańsk’s most important historic buildings. Architects such as Karl Friedrich Schinkel or Friedrich August Stüler were involved in the discussed process. The number and extent of undertaken redevelopments indicates that they constitute a significant aspect of the 19th-century Gdańsk architecture.
Downloads
Bibliografia
Arszyński Marian, Działalność Karola Fryderyka Schinkla na ziemiach Pomorza i Wielkopolski, „Zapiski Historyczne” 1984, t. 49, nr 3, s. 51–106.
Arszyński Marian, Idea – pamięć – troska. Rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX wieku, Malbork 2007.
Barton-Piórkowska Jolanta, Zielona Brama w Gdańsku. Dzieje i funkcja [w:] Zielona Brama w Gdańsku. Materiały z sesji z 12 maja 2003 w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, red. Janusz Pałubicki, Gdańsk 2004, s. 15–36.
Barylewska-Szymańska Ewa, Gdańskie i lubeckie stowarzyszenia na rzecz ochrony zabytków w XIX i XX wieku [w:] Studia z historii sztuki i kultury Gdańska i Europy Północnej. Prace poświęcone pamięci Doktor Katarzyny Cieślak, red. Jacek Friedrich, Edmund Kizik, Gdańsk 2003, s. 395–416.
Barylewska-Szymańska Ewa, Historia ochrony zabytków architektury w XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX w. (do 1945 r.). Zarys problematyki [w:] Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo od średniowiecza po współczesność. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Stowarzyszenie Rajcy Gdańska w dniach 24 października 2014 r., 29–30 maja 2015 r., red. Sylwia Bykowska, Edmund Kizik, Piotr Paluchowski, Gdańsk 2015, s. 123–146.
Barylewska-Szymańska Ewa, Johann Carl Schultz i ochrona zabytków w Gdańsku [w:] Portret artysty na nowo odkryty. Johann Carl Schultz (1801–1873) znany i nieznany [katalog wystawy], 7 sierpnia – 11 października 2009, red. Justyna Lijka, Malbork 2009, s. 121–142.
Barylewska-Szymańska Ewa, Maciakowska Zofia, Miasto i ludzie u progu nowoczesności. Socjotopografia Gdańska pierwszej połowy XIX wieku (Studia i materiały do dziejów domu gdańskiego, cz. 4), red. Edmund Kizik, Gdańsk–Warszawa 2016.
Bielak Jacek, Budowniczy Miejski Carl Samuel Held i próby modernizacji Gdańska na przełomie XVIII/XIX wieku [w:] Gdańsk i okolice 1793–1914. Miasto – ludzie – wydarzenia w rysunku i grafice, red. Wojciech Bonisławski, Aleksander Baliński, Gdańsk 2014, s. 56–63.
Börsch-Supan Eva, Müller-Stüler Dietrich, Friedrich August Stüler 1800–1865, München– Berlin 1997.
Börsch-Supan Eva, Ostrowska-Kębłowska Zofia, Karl Friedrich Schinkel. Die Provinzen Ost- und Westpreußen und Großherzogtum Posen, München 2003.
Brandstäter August, Chronologische Übersicht der Geschichte Danzigs, Danzig 1879.
Brandt Paul, Das rechtstädtische Rathaus zu Danzig. Eine baugeschichtliche Studie, Danzig 1909.
Bukal Grzegorz, Konserwacja zamku w Malborku jako przykład kształtowania się doktryny konserwatorskiej, „Ochrona Zabytków” 2008, nr 3, s. 9–92.
Deurer Wolfgang Günter, Danzig. Die Dokumentation 52 historischer Kirchen, Wesel 1996.
Falkenstein Eduard Vogel von, Beschreibung des von Seiner Majestät dem Könige im Jahre 1843 gestifeten Haupt-fensters in der Ober-Pfarrkirche in Danzig (Zernecke), „Notizblatt des Architektenvereins zu Berlin” 1844, Jg. 12, Nr. 23–24, s. 130–134.
Friedrich Jacek, Walka obrazów. Przedstawienia wobec idei w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 2018.
Frycz Jerzy, Neogotyk i restauracja zabytków w Polsce [w:] Sztuka 2 połowy XIX wieku, Warszawa 1973, s. 173–182.
Frycz Jerzy, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795–1918, Warszawa 1975.
Groth Kubicka Anna, Neogotyckie wielonawowe kościoły Gdańska [w:] Studia nad architekturą Gdańska i Pomorza, red. Andrzej Grzybkowski, Warszawa 2004, s. 159–213.
Gruber Karl, Der Artushof. Eine baugeschichtliche Studie, „Ostdeutsche Monatshefe” 1926, Jg, 7, H. 6, s. 517–532.
Grzybkowski Andrzej, Schinkla projekt rozbudowy Dworu Artusa w Gdańsku [w:] Artifex doctus. Studia ofarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak, Kraków 2007, s. 313–319.
Habela Jadwiga, Ratusz Staromiejski w Gdańsku, Gdańsk 1984.
Habermann Ernst, Westpreußischer Architekten- und Ingenieur-Verein zu Danzig 1860–1910: Chronik des Vereins zur Feier des 50-jährigen Bestehens, Danzig 1910.
Harnoch Agathon, Chronik und Statistik der evangelishen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg 1890.
Herrmann Christofer, Rzempołuch Andrzej, Ermländische Ansichten: Ferdinand von Quast und die Anfänge der Denkmalpfege in Preußen und Ermland [Ausstellungskatalog], Potsdam 27.04.–2.07.2006, Olsztyn 6. 09.–31.10. 2006 = Widoki z Warmii: Ferdynand von Quast i początki konserwatorstwa zabytków w Prusach i na Warmii [katalog wystawy], Potsdam 27.04.–2.07.2006, Olsztyn 6.09.–31.10.2006, Olsztyn 2006.
Hoburg Karl, Geschichte und Beschreibung des Rathhauses d. Rechtstadt Danzigs, Danzig 1857.
Keyser Erich, Denkmalpfege in Danzig vor hundert Jahren, „Denkmalpfege und Heimatschutz” 1926, Nr. 28, s. 54–57.
Keyser Erich, Die Baugeschichte der Stadt Danzig, Köln–Wien 1972.
Kizik Edmund, Omilanowska Małgorzata, Wędrująca kamienica. Kilka uwag o translokacji i skopiowaniu kamienicy gotyckiej przy ulicy Chlebnickiej w Gdańsku w świetle źródeł archiwalnych, „Porta Aurea” 2011, t. 10, s. 80–114.
Krause Waldemar, Das Danziger Teather und sein Erbauer Carl Samuel Held, Danzig 1936.
Kukliński Jerzy, Das Rechtstädtische Rathaus in Danzig, Gdańsk 1995.
Lewicki Jakub, Fasady Dworu Artusa w Gdańsku [w:] Dwór Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa Grzybkowska, Jolanta Talbierska, Warszawa 2004, s. 53–66.
Licht Julius Albert Gottlieb, Die Wiederherstellung des ehemaligen Franziskaner-Klosters in Danzig, „Notizhef des Westpreussiβchen Architekten- und Ingenieur- Verein” 1877, Nr. 1, s. 23–28.
Lorck Carl von, Schinkels Anbau für den DanzigerArtushof, „Ostdeutsche Monatshefe” 1936, Jg. 16, H. 11, s. 647–653.
Löschin Matthias Gotthilf, Danzig und seine Umgebungen, Danzig 1836.
Makała Rafał, „Neorenesans północny” jako niemiecki styl narodowy na przełomie XIX i XX w. [w:] Recepcja renesansu w XIX i XX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 2002, red. Małgorzata Wróblewska-Markiewicz, Łódź 2003, s. 307–314.
Małachowicz Edmund, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w zespołach i krajobrazie, Wrocław 1994.
Meyer Hans Bernhard, Hundert Jahre Kunstverein zu Danzig 1835–1935, Danzig 1935.
Opaska Janusz, U źródeł ochrony zabytków: rozwój systemowego konserwatorstwa w Niemczech w początkach XIX w., „Ochrona Zabytków” 2010, nr 1–4, s. 199–210.
Pawlowski Josef Nikodemus, Populäre Geschichte Danzig’s. Zweiter Teil Beschreibung der hervorragendsten öfentlichen Gebäude Danzigs. Zweiter Abschnitt, Danzig 1883.
Pelczar Maria, Kościół św. Jakuba – Biblioteką Miejską [w:] Szpital i kościół św. Jakuba. 600 lat fundacji gildii szyprów w Gdańsku, red. Adam Sroka, Toruń 2009, s. 241–259.
Piwek Aleksander, Architektura i kościół św. Jakuba w Gdańsku [w:] Szpital i kościół św. Jakuba. 600 lat fundacji gildii szyprów w Gdańsku, s. 125–166.
Staniszewski Arkadiusz, Fara gdańskiego przedmieścia. Przegląd ikonografi i spojrzenie na architektoniczne dzieje kościoła św. św. Piotra i Pawła w Gdańsku, Gdańsk 2015.
Stankiewicz Jerzy, Szermer Bohdan, Gdańsk. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny oraz powstanie zespołu Gdańsk–Sopot–Gdynia, Warszawa 1959.
Schmid Bernhard, Die Denkmalpfege in der Provinz Westpreußen im Jahre 1914, Danzig 1915.
Schmid Bernhard, Die Denkmalpfege in Westpreussen 1804–1910, Danzig 1910.
Schmid Bernhard, Oberpräsident von Schön und die Marienburg, Halle 1940.
Schmidt Arno, Führer durch das Rechtstädtische Rathaus, Danzig 1924.
Szarszewski Adam, Szpital i kościół św. Jakuba w Gdańsku, Zarys historyczny, Toruń 2000.
Volmar Erich, Danzigs Bauwerke und ihre Wiederherstellung, Danzig 1940.
Zernecke Wilhelm Ferdinand, Cały Gdańsk za dwadzieścia srebrnych groszy. Najnowszy przewodnik po Gdańsku i jego okolicy. Alfabetycznie ułożony opis wszystkiego, co w Gdańsku i okolicy jest godne uwagi lub w jakikolwiek sposób interesujące, tłum. Roman Kowald i Aleksander Masłowski, Gdańsk 2010 (oryg. Danzig 1843).
Żydowicz Marek, Przebudowa średniowiecznego klasztoru pofranciszkańskiego w Gdańsku jako przyczynek do XIX-wiecznej problematyki konserwatorskiej Prus, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1989, t. 13, s. 93–119.
