Space and Beholder in Nineteenth‑Century Sacred Architecture

Autor

  • Wojciech Bałus Uniwersytet Jagielloński

Abstrakt

Na idealne doświadczanie gotyckiej i neogotyckiej świątyni w XIX w. składają się dwa różne elementy. Z jednej strony wymagało ono fizycznego ruchu po wnętrzu kościoła (doświadczenie kinestetyczne), a z drugiej – niemal całkowitego pozbycia się ciała, aby człowiek wchodzący do świątyni mógł się duchowo wznieść do niebios (doświadczenie „ekstatyczne”). Ruch fizyczny oraz zmysłowe doświadczanie służyły przede wszystkim rozszyfrowaniu symbolizmu tkwiącego w przestrzennej strukturze kościoła, jego architekturze, dekoracji i wyposażeniu jako chrześcijańskiej drogi życia (chrzcielnica – początek życia, nawa główna – ziemia, Ecclesia militans, chór – niebo, Ecclesia triumphans). „Wzloty”, choć rozpoczynały się od kinestezji i efektów odbieranych w ciele, miały się sublimować w czysto duchowe doświadczenie – na granicy wręcz całkowitego wyswobodzenia się z ciała, ponieważ rodziły się na skutek pionowego ukierunkowania wręcz eterycznych wnętrz przenikniętych światłem, w których faktyczny układ przestrzenny w tym momencie nie miał znaczenia. Pierwszy zatem z tych elementów łączył doświadczenie z konkretną przestrzenią architektoniczną, podczas gdy drugi – pozbawiając budowle ich materialności oraz wyraźnie wydzielonych przestrzeni, przekształcał je w metaforyczne wstępowanie na niebiosa. Obie formy odbioru świątyni opierały się na wierze w „chrześcijańską rzeczywistość”. Ten szczególny typ rzeczywistości wymagał nie tylko wiedzy na temat zasad symbolizmu, lecz także metafor, które wynikały z odkrywania w architekturze odniesień do tego, co stanowi nadprzyrodzoną niebiańską rzeczywistość. Właśnie dzięki symbolice świątynia mogła być postrzegana jako „chrześcijańska droga życia”, a dzięki włączeniu pierwiastka zakorzenionego w religijności – być doświadczana jako „alegoria życia mistycznego” czy „petryfikacja naszej religii” – „rodzaj kościoła duchowego”, jak to nazwał w swoim sonecie Wordsworth.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Arnheim Rudolf, The Dynamics of Architectural Form, Berkeley–Los Angeles–London 1977.

Aurenhammer Hans, Raumprobleme. Alois Riegl und die Interpretation der altchristlichen Basilica um 1900 [in:] Angekommen auf Ithaka. Festgabe für Jürgen Borchhardt zum 80. Geburtstag, ed. Fritz Blakolmer, Martin Seyer, Hubert D. Szemethy, Wien 2016, s. 281–295.

Bałus Wojciech, Gotik ohne Gott? Die Symbolik des Kirchengebäudes im 19. Jahrhundert, trans. Ewa Górbiel, Tomasz Szybisty, Frankfurt am Main 2016.

Bonnefoit Régine, Der ‘Spaziergang des Auges’ im Bilde. Reflexionen zur Wahrnehmung von Kunstwerken bei William Hogarth, Adolf von Hildebrand und Paul Klee, “Kritische Berichte” 2004, vol. 32, no. 4, s. 6–18.

Brooks Chris, Signs for the Times: Symbolic Realism in the Mid-Victorian World, London 1984.

Chateaubriand François-René de, Génie du christianisme—Nouvelle edition augmentée, Arvensa Editions 2014.

Crary Jonathan, Techniques of the Observer. On Vision and Modernity in the Nineteenth Century, Cambridge-Mass.–London 1996.

Diemer Peter and Dorothea, Christliche Hieroglyphen. Vorgotische Bauplastik als Bilderrätsel, “Zeitschrift für Schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte” 1997, Bd. 54, s. 235–242.

Faber Frederick William, The Mourner’s Dream, part 2, The Voyage’ [in:] idem, The Cherwell Water-Lily and Other Poem, London 1840, s. 224–231.

Goethe Johann Wolfgang, ‘Baukunst 1795’ [in:] Goethe Werke—Hamburger Ausgabe, Bd. 12, München 1994, s. 35–37.

Deleuze Gilles, Spinoza: Practical Philosophy, trans. Robert Hurley, San Francisco 1988.

Huysmans Joris Karl, The Cathedral, trans. Clara Bell [1898], https://www.goodreads.com/ebooks/download/478794.The_Cathedral.

Jöchner Cornelia, “Wie kommt Bewegung” in die Architekturtheorie? Zum Raum-Debatte am Beginn der Moderne, “Wolkenkuckucksheim” 2004, vol. 9, no. 1, http://www.cloud-cuckoo.net/openarchive/wolke/deu/Themen/041/Joechner/joechner.htm.

Łepkowski [Józef], Kościół katolicki zewnątrz i wewnątrz oraz nieco o krzyżach [in:] Juliusza Wildta Kalendarz powszechny na rok 1861, Kraków 1860, s. 20–21.

Malgrave Harry Francis, Eleftherios Ikonomou, Introduction [in:] Empathy, Form, and Space: Problems in German Aesthetics 1873–1893, ed. Harry Francis Malgrave, Ikonomou Eleftherios, Santa Monica 1994, s. 1–85.

Muthesius Stefan, Przestrzeń architektoniczna około 1900. Czy odkrycie przez historyków sztuki „Raumstile“ wpłynęło na formę pruskich neorokokowych klatek schodowych?, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1991, nr 36, s. 27–33.

Neale John Mason, Webb Benjamin, Introductory Essay [in:] The Symbolism of Churches and Church Ornaments. A Translation of the First Book of the Rationale Divinorum Officiorum Written by William Durandus, New York 1893, s. XIX–CXXXII.

Patmore Coventry, Churches and Preaching-Halls [in:] idem, Courage in Politics and Other Essays 1885–1896, Oxford, 1921, s. 193–198.

Poole George Aylisse, The Appropriate Character of Church Architecture, London, 1842.

Schmarsow August, Barock und Rokoko. Das Malerische in der Architektur, Berlin, 2001.

Schmarsow August, The Essence of Architectural Creation, trans. Harry Francis Malgrave, Eleftherios Ikonomou [in:] Empathy, Form, and Space: Problems in German Aesthetics 1873–1893, ed. Harry Francis Malgrave, Eleftherios Ikonomou, Santa Monica 1994, s. 281–297.

Schnaase Karl, Niederländische Briefe, Stuttgart, 1834.

Schwartz Frederic J., Cathedrals and Shoes: Concept of Style in Wölfflin and Adorno, “New German Critique” 1999, no. 76, s. 3–47.

Schwarzer Mitchell W., The Emergence of Architectural Space: August Schmarsow’s Theory of “Raumgestaltung, “Assemblage” 1991, vol. 15, s. 48–61.

White James F., The Cambridge Movement. The Ecclesiologists and the Gothic Revival, Cambridge 1962.

Wordsworth William, Cathedrals, etc. [in:] idem, The Complete Poetical Works, ed. Henry Reed, Philadelphia 1848, s. 309.

Zubrzycki Jan Sas, Filozofia architektury. Jej teoria i estetyka, Kraków, 1894.

Opublikowane

2020-12-22

Jak cytować

Bałus, W. . (2020). Space and Beholder in Nineteenth‑Century Sacred Architecture. Porta Aurea, (19), 221–230. Pobrano z https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/portaaurea/article/view/5179