Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweRokokowe rzeźby z ogrodzenia pałacu Mniszchów w Gdańsku. Autorstwo – styl – program ikonograficzny
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2021.20.02Słowa kluczowe:
rzeźba rokokowa, cztery pory roku – ikonografia, architektura rezydencjonalna, Johann Heinrich Meissner, XVIII w., Gdańsk – Długie Ogrody, Pierre Ricaud de Tirregaille, MniszchowieAbstrakt
In 1751, Jerzy August Mniszech purchased a plot in Długie Ogrody Street: the area where a large -scale residence was erected. Its designer was most probably Pierre Ricaud de Tirregaille. An important element in shaping the spatial composition of the entire palace and garden ensemble was formed by the main gate, characterized by an extremely dynamic, sculptural form, typical of Rococo art. At the top of the gate and on the fence posts there were figures: personifications of Minerva and Ceres, four putti representing the seasons and vases. At the beginning, the article presents the history and style of the sculptures. Then the question of attribution is discussed. In literature, Johann Heinrich Meissner is the most frequently indicated creator of the entire sculptural ensemble. This attribution, in view of the shortage of sources, requires confrontation with other, preserved works of the artist. Johann Heinrich Meissner (1701–1770) was born in Królewiec. He was present in Gdańsk, where from 1726 he owned a valued workshop. Having lived in the Old Town, near the Church of St Catherine, in 1755 he moved to Długie Ogrody where he located his studio, so he was a direct witness to the project carried out for Jerzy August Mniszech. Meissner’s workshop created, among other things, garden sculptures and elements of temple decorations. Among the sacred implementations, mention should be made of the decoration of the main altar in the Cathedral in Frombork, which includes four full -figure angelic figures, vases, flames and garlands made of pine wood. Meissner was also responsible for the statues of angels from the organ front in Gdańsk’s Church of St Mary, expanded in 1757–60. The soft modelling of forms precisely emphasizes the anatomy. Figures’ gestures are naturalistic. The sculptures in front of the Mniszech Palace are stylistically different from them: strongly stylized, exaggerated, they feature vibrating surface characteristic of the Rococo. Their authorship should therefore be associated with another sculpture workshop operating in Gdańsk in the mid -18th century. Another thread is the symbolic diagram of the fence decoration. In order to understand the ideological meaning of the figures in question, it is necessary to juxtapose them with the iconography found in Gdańsk’s art (e.g. Minerva decorated the façade of the Great Armory and the hall of the Main Town Hall, while the statues of Ceres were placed at the tops of tenement houses) and with European trends.
Downloads
Bibliografia
Badach Artur, Rzeźba gdańska czasów nowożytnych na ziemiach Rzeczypospolitej [w:] Gdańsk dla Rzeczypospolitej. W służbie Króla i Kościoła, red. Jolanta Talbierska, Warszawa 2004, s. 59–76.
Bader Walter, Aus Schloss Augustusburg zu Brühl und Falkenlust, Köln 1961.
Barczyk Alina, Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich. Historia i treści ideowe architektury, Łódź 2021.
Barylewska-Szymańska Ewa, Przyczynek do sytuacji materialnej gdańskich rzeźbiarzy w XVIII w., „Porta Aurea” 2014, t. 13, s. 199–215.
Barylewska-Szymańska Ewa, Maciakowska Zofia, Szlachcic mieszczaninem? Miejsca zamieszkania polskiej szlachty w osiemnastowiecznym Gdańsku, „Klio” 2017, t. 41, nr 2, s. 101–127.
Bäumel Jutta, Balthasar Permoser hats gemacht. Der Hofbildhauer in Sachsen, Dresden 2001.
Berger Eva, Historische Gärten Österreichs. Garten- und Parkanlagen von der Renaissance bis um 1930. Band 2, Wien 2003.
Błaszczyk-Biały Aneta, Temat Pór Roku w kulturze doby baroku: w kręgu idei przemijania, „Ikonotheka” 1990, t. 1, s. 7–47.
Chodowiecki Daniel, Daniela Chodowieckiego dziennik z podróży do Gdańska z 1773 roku, oprac. Małgorzata Paszylka, Gdańsk 2002.
Christiansen Keith, The Fiery Poetic Fantasy of Giambattista Tiepolo [w:] Giambattista Tiepolo, 1696–1770, ed. Keith Christiansen, New York 1996, s. 275–369.
Cieślak Edmund, Historia Gdańska, Gdańsk 1993.
Duffy Christopher, Frederick the Great. A Military Life, London 1985.
Friedrich Jacek, Gdańskie zabytki architektury do końca XVIII w., Gdańsk 1997.
Fulco Daniel, Exuberant Apotheoses – Italian Frescoes in the Holy Roman Empire. Visual Culture and Princely Power in the Age of Enlightenment, Leiden–Boston 2016.
Gruenter Rainer, Das Reich der Jahreszeiten, Zürich 1989.
Grzybkowska Teresa, Artyści i patrycjusze Gdańska, Warszawa 1996.
Grzybkowska Teresa, Między sztuką a polityką. Sala Czerwona Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku, Warszawa 2003.
Hansmann Wilfried, Das Treppenhaus und das Grosse Neue Appartement des Brühler Schlosses. Studien zur Gestaltung der Hauptraumfolge, Düsseldorf 1972.
Hentschel Walter, Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, t. 1, Berlin 1967.
Hornung Zbigniew, Na śladach działalności artystów francuskich w Polsce, „Teka Komisji Historii Sztuki” 1959, t. 1, s. 239–291.
Hölscher Petra, Schnitzer Claudia, Eine gute Figur machen. Kostüm und Fest am Dresdner Hof, Dresden 2000.
Hyde Elizabeth, Cultivated Power: Flowers, Culture, and Politics in the Reign of Louis XIV, Philadelphia 2005.
Iwicki Zygmunt, Bedeker Oliwski. Część I: Osoby i intytucje, Gdańsk 2018.
Iwicki Zygmunt, Bedeker Oliwski. Część II: Zabytki, Gdańsk 2018.
Jakubowska Bogna, Meissner Johann Heinrich [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, Warszawa 1983, s. 476–478.
Kaleciński Marcin, Między sferą prywatną a publiczną. Ars „mythologica” i antykizacja we wnętrzach domów i w ogrodach Gdańszczan [w:] Gdańsk nowożytny a świat antyczny, red. Maria Otto, Jacek Pokrzywnicki, Gdańsk 2017, s. 115–149.
Kaleciński Marcin, Mity Gdańska: antyk w publicznej sztuce protestanckiej res publiki, Gdańsk 2011.
Karpowicz Mariusz, Ołtarz główny katedry we Fromborku. [Francesco] Placidi czy [Antonio] Solari? [w:] Praxis atque theoria. Studia ofiarowane profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, red. Jan K. Ostrowski, Kraków 2006, s. 189–196.
Knobelsdorf Tobias, Friedrich August Krubsacius und sein Wirken im „öffentlichen” Bauwesen Dresdens [w:] Friedrich August Krubsacius 1718–1789. Der sächsische Hof- und Oberlandbaumeister und seine Beziehungen ins Zwickauer Muldenland, Hg. Gerd -Helge Vogel, Berlin 2021, s. 41–108.
Kordek Krystyna, Mecenat artystyczny biskupa Adama Stanisława Grabowskiego, „Rocznik Olsztyński” 1975, t. 11, s. 119–175.
Korduba Piotr, Patrycjuszowski dom gdański w czasach nowożytnych, Warszawa 2005.
Koska Irmgard, Johann Heinrich Meissner. Ein Danziger Bildhauer des 18. Jahrhunderts, Danzig 1936.
Kostkiewiczowa Teresa, Oświeceniowe wiersze o porach roku wobec dziedzictwa Jana Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej” 1980, t. 71, z. 4, s. 105–114.
Kowalczyk Jerzy, Pierre Ricaud de Tirregaille – architekt ogrodów i pałaców, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1988, nr 4, s. 299–318.
Kozaryn Dorota, Świat przyrody w Rejowym opisywaniu faz życia ludzkiego, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2010, nr 16, s. 111–123.
Kreisel Heinrich, Würzburg, München 1969. Lorentz Stanisław, Efraim Szreger. Architekt polski XVIII wieku, Warszawa 1986.
Maciakowska Zofia, Pałac Jerzego Wandalina Mniszcha w Gdańsku u schyłku XVIII wieku [w:] Studia i materiały do dziejów domu gdańskiego. Cz. 3, red. Edmund Kizik, Gdańsk–Warszawa 2015, s. 53–75.
Mamuszka Franciszek, Droga Królewska w Gdańsku, Wrocław–Gdańsk 1972.
Mellinghoff Tilman, Watkin David, German Architecture and the Classical Ideal, Cambridge 1987.
Mistewicz Marek, Mosty XVII-wiecznego Gdańska na podstawie rycin, „Drogownictwo” 2011, nr 10, s. 326–332.
Moisan-Jablonski Christine, W duchu „concordia discors”, czyli o niezmiennej zmienności pór roku. Garść uwag na kanwie nowożytnych sztuk pięknych, „Ethos” 2012, nr 99 (lipiec–wrzesień), s. 137–157.
Möller Karin Annette, Meissener Porzellanplastik des 18. Jahrhunderts, Schwerin 2006.
Nieciecki Jan, Alegoryczne rzeźby w parterach salonu Ogrodu Branickich w Białymstoku, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego” 2015, z. 21, s. 40–55.
Nieciecki Jan, Kamienne rzeźby zamawiane przez Jana Klemensa Branickiego w Gdańsku [w:] Europa, Rzeczpospolita, Prusy Królewskie. Nowożytność, red. Danuta Dettlaff, Bydgoszcz–Puck 2018, s. 135–164.
Obłąk Jan, Kontrakty między kapitułą warmińską a rzeźbiarzami w Dębniku w sprawie ołtarza marmurowego, „Biuletyn Historii Sztuki” 1956, nr 2, s. 295–296.
Oleńska Anna, Jan Klemens Branicki. Sarmata nowoczesny. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa 2011.
Pałubicki Janusz, Artyści i rzemieślnicy artystyczni Gdańska, Prus Królewskich oraz Warmii epoki nowożytnej, Gdańsk 2019.
Pfeiff Ruprecht, Minerva in der Sphäre des Herrscherbildes. Von der Antike bis zur Französischen Revolution, Münster 1990.
Posselt-Kuhli Christina, Kunstheld versus Kriegsheld? Heroisierung durch Kunst im Kontext von Krieg und Frieden in der Frühen Neuzeit, Baden -Baden 2017.
Rembowska Irena, Dom bogatego mieszczanina gdańskiego w II poł. XVII i w XVIII wieku, Gdańsk 1979.
Rembowska Irena, Jan Henryk Meissner [w:] Wybitni Pomorzanie XVIII wieku. Szkice biograficzne, red. Józef Borzyszkowski, Wrocław 1983, s. 109–111.
Ripa Cesare, Ikonologia, przeł. Ireneusz Kania, Kraków 2012.
Ruiz Annabelle, The Gorgon Medusa Metamorphoses: From a Declining Pictorial Motif to Rebirth into a Cinematographic Motif [w:] Art and its Responses to Changes in Society, ed. Martina Malešič, Martin Germ, Ines Unetič, Newcastle upon Tyne 2016, s. 1–15.
Sito Jakub, Zespół rzeźb ogrodowych w rezydencji Walewskich (Grabińskich) w Walewicach. Nieznane dzieła rzeźbiarzy warszawskiego rokoka – Pierre’a Coudray’a i Johanna Chrisostoma Redtlera [w:] Historia–Konserwacja–Rewitalizacja. Funkcjonowanie rezydencji regionu łódzkiego w kontekście doświadczeń europejskich. Prace dedykowane pamięci Profesora Leszka Kajzera, red. Tadeusz Bernatowicz, Piotr Gryglewski, Krzysztof Stefański, Łódź 2016, s. 341–360.
Smoliński Mariusz, Rzeźby Jana Henryka Meissnera we Fromborku i ich oddziaływanie [w:] Mowa i moc obrazów: prace dedykowane profesor Marii Poprzęckiej, red. Waldemar Baraniewski, Warszawa 2005, s. 123–127.
Spaeth Barbette Stanley, The Roman Goddess Ceres, Austin 1996.
Staszewski Jacek, August III Sas, Wrocław 1989.
Sulerzyska Teresa, Architekt Piotr Hiż. Problem autorstwa, „Biuletyn Historii Sztuki” 1970, nr 3/4, s. 377–378.
Sulewska Renata, Dłutem wycięte. Snycerstwo północnych ziem Polski w czasach Zygmunta III Wazy, Warszawa 2004.
Śledź Edward, Dwór Artusa w Gdańsku. Etapy odbudowy i konserwacji po II wojnie światowej [w:] Dwór Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa Grzybkowska, Jolanta Talbierska, Gdańsk 2004, s. 175–187.
The Splendor of Dresden. Five Centuries of Art Collecting, ed. Joachim Menzhausen, New York 1978.
Wagner Arkadiusz, Rokokowa rzeźba na Warmii. Próba syntezy [w:] Splendor i fantazja. Studia nad rzeźbą rokokową w dawnej Rzeczypospolitej i na Śląsku, red. Paweł Migasiewicz, Warszawa 2012, s. 229–249.
Wardzyński Michał, Marmur i alabaster w rzeźbie i małej architekturze Rzeczypospolitej, Warszawa 2015.
Wątroba Przemysław, Pierre’a Ricauda de Tirregaille’a nieznany plan założenia pałacowo-parkowego księżnej Eleonory Michałowej Czartoryskiej w Wołczynie, „Ikonotheka” 2000, t. 14, s. 35–48.
Witkowski Rafał, Jerzy Schwengel (1697–1766). Przeor kartuzji kaszubskiej i dziejopis Kościoła, Poznań 2004.
Zick Gisela, Berliner Porzellan der Manufaktur von Wilhelm Caspar Wegely 1751–1757, Berlin 1978.
