Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweReakcje duchowieństwa w Trójmieście na zapowiedzi normalizacji stosunków między państwem a Kościołem rzymskokatolickim po Grudniu ’70
DOI:
https://doi.org/10.26881/rgtn.2020.04Słowa kluczowe:
Grudzień ’70, Kościół rzymskokatolicki, budownictwo sakralne, normalizacja, episkopat polski, relacje państwo–KościółAbstrakt
Zmiany personalne na najwyższych stanowiskach państwowych wywołane brutalnym stłumieniem protestów w Grudniu ’70 spotkały się z pozytywną reakcją większości społeczeństwa, również duchownych Kościoła katolickiego. Jednak władze zdawały sobie sprawę, że nie wystarczy to do szybkiego uspokojenia nastrojów. Jednym z narzędzi służących legitymizacji nowej ekipy rządzącej stała się deklaracja gotowości do dialogu i normalizacji stosunków z Kościołem. Była ona sygnałem skierowanym zarówno do duchowieństwa, jak i do wiernych. Proces rozpoczęła wymiana korespondencji prymasa Stefana Wyszyńskiego z premierem Piotrem Jaroszewiczem, co otworzyło drogę do spotkań przedstawicieli Episkopatu Polski z przedstawicielami władz PRL. Rozmowy te przeniosły się również na poziom lokalny.
Deklaracje współpracy oraz towarzyszące im kurtuazyjne gesty zasadniczo spotykały się z zadowoleniem księży. Liczyli oni, że dzięki temu uda się pozytywnie zakończyć wiele nierozwiązanych dotychczas spraw i postulatów zgłaszanych władzom. Efektem rozmów było uregulowanie kwestii własności na Ziemiach Zachodnich i Północnych, uchylenie urzędowego obowiązku prowadzenia ksiąg inwentarzowych przez duchowieństwo czy realizacja części kościelnych postulatów dotyczących budownictwa sakralnego. Symbolem złagodzenia polityki władz była zgoda na budowę kościoła na gdańskim Przymorzu – dynamicznie rozwijającej się dzielnicy, której mieszkańcy od lat zabiegali o swoją świątynię. Znamienny był również zwrot kościoła św. Stanisława w Gdańsku‑Wrzeszczu na cele sakralne, o co bezskutecznie starano się od zakończenia wojny. Komuniści nie byli chętni do zbyt dużych ustępstw i stopniowo odzyskiwali kontrolę nad procesem normalizacji. Jednak nawet sam prymas Wyszyński dostrzegał pozytywne strony tego procesu.
Artykuł przedstawia pierwsze reakcje duchowieństwa w Trójmieście na normalizację stosunków między państwem a Kościołem rzymskokatolickim po rewolcie grudniowej 1970 r. Jest rozwinięciem i uzupełnieniem tez zawartych w książce Grudniowa kolęda. Kościół katolicki w Trójmieście wobec Grudnia ’70 (Gdańsk–Warszawa 2020).
Downloads
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Urząd do spraw Wyznań: 125/104, 125/304, 125/46.
Archiwum Archidiecezji Gdańskiej: Kuria Metropolitalna Gdańska: XIII-G4, XVI–C1b, XVI–C3b.
Archiwum Archidiecezji Warszawskiej: S. Wyszyński, Pro memoria 1971.
Archiwum Diecezji Pelplińskiej: Kuria Biskupia Chełmińska (1945–1992): 256.
Archiwum Domu Zakonnego Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów w Gdańsku: Kronika klasztoru (1971–1978).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku: Urząd Wojewódzki w Gdańsku: 299/34, 299/91.
Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Gdańsku: 466/1, 466/10, 466/11, 466/12; 003/14, t. 18, 21, 22; 0046/26, t. 1, 0046/225, t. 3, 0046/350, t. 19.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych: 1585/4661, 0639/234, 0639/237, 0713/20, 01041/56, 01041/103, 01041/104.
Archiwum Kolegium Księży Jezuitów i parafii św. Stanisław Kostki w Gdyni: Kronika domu zakonnego (1945–1979).
Archiwum parafii NMP Różańca Świętego w Gdańsku¬¬ Przymorzu: Akta budowy kościoła w Oliwie.
Archiwum Państwowe w Gdańsku: Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gdańsku: 1862.
Urząd Wojewódzki w Gdańsku: 1791, 1809, 3094.
Archiwum Urzędu Miasta w Gdyni: Sprawy wewnętrzne i wyznaniowe: 11/2.
Źródła publikowane
Główne kierunki prac rządu. Przemówienie Prezesa Rady Ministrów P. Jaroszewicza, „Trybuna Ludu” 24 grudnia 1970 r., s. 2.
Grudzień 1970 na Wybrzeżu Gdańskim w świetle akt Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, wybór, wstęp i oprac. Lidia Potykanowicz-Suda, Archiwum Państwowe, Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego, Gdańsk 2011.
Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000, wstęp i oprac. Jan Żaryn, Pallottinum, Poznań 2006. Krok Józef, Igranie z Lewiatanem. Początki Stella Maris w Gdyni, Bernardinum, Pelplin 2001.
Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–1974, Éditions du Dialogue, Paryż 1975. Ojciec Przymorza. Wspomnienia o księdzu prałacie Janie Majderze (1940–1999), red. Mirosław Gawron, Gdańsk 2007.
Raina Peter, Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu. Rozmowy z władzami PRL, t. 1: 1970–1981, Książka Polska, Warszawa 1995.
Raina Peter, Kardynał Wyszyński, t. 10: Czasy prymasowskie 1971, von borowiecky, Warszawa 2003.
Tajne dokumenty Państwo–Kościół 1960–1980, Aneks, Londyn 1996.
Opracowania
Abryszeński Piotr, Normalizacja stosunków z Kościołem katolickim jako próba odbudowy społecznego zaufania przez władze komunistyczne w pierwszych miesiącach po Grudniu ’70 [w:] Poczucie bezpieczeństwa Polaków w dekadzie gierkowskiej. Bezsilność i zmęczenie. Antropologia codzienności w latach 70., red. Joanna Farysej, Henryk Lisiak, Karol Siemaszko, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2014, s. 101–112.
Abryszeński Piotr, Stanowisko duchownych Pomorza Gdańskiego wobec Grudnia 1970 w świetle dokumentów SB. Próba charakterystyki, „Dzieje Najnowsze”, 2015, nr 1, s. 137–153.
Abryszeński Piotr, Gucewicz Daniel, Grudniowa kolęda. Kościół katolicki w Trójmieście wobec Grudnia ’70, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Gdańsk–Warszawa 2020.
Bogdanowicz Stanisław, Edmund Nowicki. Biskup gdański, Stella Maris, Gdańsk 1998.
Brzeziński Piotr, Wicenty Daniel, Pogrzeb w cieniu bezpieki, „Pastores” 2011, nr 4, s. 159–165.
Danowska Bogumiła, Grudzień 1970 roku na Wybrzeżu Gdańskim. Przyczyny – przebieg – reperkusje, Bernardinum, Pelplin 2000.
Dudek Antoni, Problem normalizacji stosunków między PRL a Stolicą Apostolską w latach 1971–1977, „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 1999, nr 2, s. 63–75.
Dudek Antoni, Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.
Eisler Jerzy, Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2012.
Eisler Jerzy, „Polskie miesiące” czyli kryzys(y) w PRL, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2008.
Friszke Andrzej, PRL wobec Kościoła. Akta Urzędu do Spraw Wyznań 1970–1978 (Biblioteka „Więzi”), Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2010.
Gryz Ryszard, „Na masowe budownictwo sakralne nie pójdziemy”. Ekipa Gierka wobec budowy kato lickich świątyń (1970–1980), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 1, s. 123–153.
Gryz Ryszard, Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971–1980, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2007.
Gucewicz Daniel, Petycje wiernych do władz państwowych w sprawach budownictwa sakralnego w Gdańsku 1945–1989 [w:] Epistolografia w Polsce Ludowej (1945–1989). List i jego pochodne w systemie państwa komunistycznego, red. Anna Maria Adamus, Bartłomiej Noszczak, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Warszawie„ Warszawa 2020, s. 449–500.
Gucewicz Daniel, Próba sił? Rok 1966 w Gdańsku. Milenium kontra Tysiąclecie, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Gdańsku, Gdańsk 2014.
Kula Henryk Mieczysław, Grudzień 1970. „Oficjalny” i rzeczywisty, L&L, Gdańsk 2006. Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno politycznej, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2019.
Łatka Rafał, Episkopat wobec złudnej normalizacji relacji państwo–Kościół w latach 1971–1978 [w:] Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 3: 1972–1978, red. Michał Siedziako, Zbigniew Stanuch, Grzegorz Wejman, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział Szczecin, Szczecin 2018, s. 57–85.
Łatka Rafał, „Normalizacja” relacji państwo – Kościół w latach siedemdziesiątych XX wieku z perspek tywy prymasa Stefana Wyszyńskiego – nieznany dokument z Sekretariatu Prymasa Polski, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 2, s. 530–545.
Łatka Rafał, Prymas Stefan Wyszyński wobec pozornej normalizacji relacji państwo–Kościół pierw szych lat rządów Edwarda Gierka (1971–1974), „Politeja” 2019, nr 3, s. 349–371.
Mażewski Lech, Prymas Stefan kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. Elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA–JR, Warszawa 2020.
Molendowski Leszek, Zakony i zgromadzenia męskie w Gdyni w latach 1945–1989 [w:] Wędrówki po dziejach Gdyni, red. Dagmara Opacka-Płaza, Tadeusz Stegner, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 2015, s. 184–209.
Ostapowicz Dariusz, Mała ojczyzna Stogi. Historia i współczesność. W 50 lecie parafii Św. Rodziny w Gdańsku Stogach 1948–1998, Społeczny Komitet Parafialny przy kościele rzym-kat. pw. Świętej Rodziny w Gdańsku-Stogach, Gdańsk 1998.
Pawlicka Katarzyna, Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970 – październik 1978), Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2004.
Paziewski Michał, Grudzień 1970 w Szczecinie, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Szczecinie, Szczecin 2013.
Przybylska Lucyna, Franciszkanie w Gdyni 1936–2016, Bernardinum, Pelplin 2016. Skibiński Paweł, Prymas Stefan Wyszyński a wydarzenia grudnia 1970 roku [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. Ewa K. Czaczkowska, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2018, s. 157–175.
Szczudłowski Piotr, Zmagania Redemptorystów o prawo do istnienia i prowadzenia duszpasterstwa parafialnego w Gdyni (1956–1963), „Teki Gdańskie” 2006/2007, t. 8/9, s. 85–102.
To nie na darmo… Grudzień ’70 w Gdańsku i Gdyni, red. Małgorzata Sokołowska, Bernardinum, Pelplin 2006. Trąba Mariusz, „Kościół nie da się zagrodzić łańcuchami…”, Uroczystości milenijne w Sosnowcu (20–21 maja 1967), Parafia Katedralna Wniebowzięcia NMP, Drukarnia Archidiecezjalna, Sosnowiec, Katowice 2007.
Zaremba Marcin, Bigosowy socjalizm dekady Gierka, „Więź” 2003, nr 5, s. 106–119.
Zaremba Marcin, Społeczeństwo polskie lat sześćdziesiątych – między „małą stabilizacją” a „małą destabilizacją” [w:] Oblicza Marca 1968, red. Konrad Rokicki, Sławomir Stępień, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2004, s. 24–51.
