Academic Scientific JournalsReactions of the clergy in Tricity to the announcement of normalization of the State and the Roman Catholic Church relations after December ’70 protests
DOI:
https://doi.org/10.26881/rgtn.2020.04Keywords:
December 1970 Protests, Roman Catholic Church, sacral buildings, normalization, Polish Episcopate, state – Church relationsAbstract
Personal changes in the highest state offices caused by the brutal suppression of the protests in December ’70 met with a positive reaction from the Polish people, including clergy of the Catholic Church. However, the authorities realized that it would not be enough to quickly calm the mood. One of the instruments used to legitimize the new authorities was declaration of readiness for dialogue and normalization of relations with the Church. It was a signal addressed to both the clergy and the faithful. The process began with an exchange of correspondence between Primate Stefan Wyszyński and Prime Minister Piotr Jaroszewicz, which opened the way for meetings of representatives of the Polish Episcopate and the authorities of the People’s Republic of Poland. These discussions also moved to the local level.
Declarations of cooperation and the accompanying polite gestures were generally welcomed by priests. They hoped that thanks to this, it would be possible to positively end many unresolved cases and demands submitted to the authorities. The talks resulted in the regulation of the ownership of the so‑called Recovered Territories, the repeal of the official obligation to keep inventory books by the clergy or the implementation of some of the Church’s demands regarding sacral buildings. A symbol of mitigate the government’s policy was permission to build a church in Gdańsk‑Przymorze – a dynamically developing district, whose inhabitants had been striving for their temple for years; also the return of the Church of St. Stanisław in Gdańsk‑Wrzeszcz for sacred purposes, which had been unsuccessfully tried since the end of world war II. The communists were reluctant to make too much concession and gradually regained control of the normalization. However, even Primate Wyszyński himself noticed the positive aspects of this process.
The article describes the firsts reaction of the clergy in Tricity to the normalization of relations between the state and the Roman Catholic Church after the 1970 December Protests. It is an extension and supplementation of the theses contained in the book Grudniowa kolęda. Kościół katolicki w Trójmieście wobec Grudnia ’70 [The December Carol. The Catholic Church in the Tricity towards December ’70] (Gdańsk–Warsaw 2020).
Downloads
References
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Urząd do spraw Wyznań: 125/104, 125/304, 125/46.
Archiwum Archidiecezji Gdańskiej: Kuria Metropolitalna Gdańska: XIII-G4, XVI–C1b, XVI–C3b.
Archiwum Archidiecezji Warszawskiej: S. Wyszyński, Pro memoria 1971.
Archiwum Diecezji Pelplińskiej: Kuria Biskupia Chełmińska (1945–1992): 256.
Archiwum Domu Zakonnego Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów w Gdańsku: Kronika klasztoru (1971–1978).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku: Urząd Wojewódzki w Gdańsku: 299/34, 299/91.
Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Gdańsku: 466/1, 466/10, 466/11, 466/12; 003/14, t. 18, 21, 22; 0046/26, t. 1, 0046/225, t. 3, 0046/350, t. 19.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych: 1585/4661, 0639/234, 0639/237, 0713/20, 01041/56, 01041/103, 01041/104.
Archiwum Kolegium Księży Jezuitów i parafii św. Stanisław Kostki w Gdyni: Kronika domu zakonnego (1945–1979).
Archiwum parafii NMP Różańca Świętego w Gdańsku¬¬ Przymorzu: Akta budowy kościoła w Oliwie.
Archiwum Państwowe w Gdańsku: Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gdańsku: 1862.
Urząd Wojewódzki w Gdańsku: 1791, 1809, 3094.
Archiwum Urzędu Miasta w Gdyni: Sprawy wewnętrzne i wyznaniowe: 11/2.
Źródła publikowane
Główne kierunki prac rządu. Przemówienie Prezesa Rady Ministrów P. Jaroszewicza, „Trybuna Ludu” 24 grudnia 1970 r., s. 2.
Grudzień 1970 na Wybrzeżu Gdańskim w świetle akt Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, wybór, wstęp i oprac. Lidia Potykanowicz-Suda, Archiwum Państwowe, Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego, Gdańsk 2011.
Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000, wstęp i oprac. Jan Żaryn, Pallottinum, Poznań 2006. Krok Józef, Igranie z Lewiatanem. Początki Stella Maris w Gdyni, Bernardinum, Pelplin 2001.
Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–1974, Éditions du Dialogue, Paryż 1975. Ojciec Przymorza. Wspomnienia o księdzu prałacie Janie Majderze (1940–1999), red. Mirosław Gawron, Gdańsk 2007.
Raina Peter, Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu. Rozmowy z władzami PRL, t. 1: 1970–1981, Książka Polska, Warszawa 1995.
Raina Peter, Kardynał Wyszyński, t. 10: Czasy prymasowskie 1971, von borowiecky, Warszawa 2003.
Tajne dokumenty Państwo–Kościół 1960–1980, Aneks, Londyn 1996.
Opracowania
Abryszeński Piotr, Normalizacja stosunków z Kościołem katolickim jako próba odbudowy społecznego zaufania przez władze komunistyczne w pierwszych miesiącach po Grudniu ’70 [w:] Poczucie bezpieczeństwa Polaków w dekadzie gierkowskiej. Bezsilność i zmęczenie. Antropologia codzienności w latach 70., red. Joanna Farysej, Henryk Lisiak, Karol Siemaszko, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2014, s. 101–112.
Abryszeński Piotr, Stanowisko duchownych Pomorza Gdańskiego wobec Grudnia 1970 w świetle dokumentów SB. Próba charakterystyki, „Dzieje Najnowsze”, 2015, nr 1, s. 137–153.
Abryszeński Piotr, Gucewicz Daniel, Grudniowa kolęda. Kościół katolicki w Trójmieście wobec Grudnia ’70, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Gdańsk–Warszawa 2020.
Bogdanowicz Stanisław, Edmund Nowicki. Biskup gdański, Stella Maris, Gdańsk 1998.
Brzeziński Piotr, Wicenty Daniel, Pogrzeb w cieniu bezpieki, „Pastores” 2011, nr 4, s. 159–165.
Danowska Bogumiła, Grudzień 1970 roku na Wybrzeżu Gdańskim. Przyczyny – przebieg – reperkusje, Bernardinum, Pelplin 2000.
Dudek Antoni, Problem normalizacji stosunków między PRL a Stolicą Apostolską w latach 1971–1977, „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 1999, nr 2, s. 63–75.
Dudek Antoni, Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.
Eisler Jerzy, Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2012.
Eisler Jerzy, „Polskie miesiące” czyli kryzys(y) w PRL, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2008.
Friszke Andrzej, PRL wobec Kościoła. Akta Urzędu do Spraw Wyznań 1970–1978 (Biblioteka „Więzi”), Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2010.
Gryz Ryszard, „Na masowe budownictwo sakralne nie pójdziemy”. Ekipa Gierka wobec budowy kato lickich świątyń (1970–1980), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 1, s. 123–153.
Gryz Ryszard, Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971–1980, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2007.
Gucewicz Daniel, Petycje wiernych do władz państwowych w sprawach budownictwa sakralnego w Gdańsku 1945–1989 [w:] Epistolografia w Polsce Ludowej (1945–1989). List i jego pochodne w systemie państwa komunistycznego, red. Anna Maria Adamus, Bartłomiej Noszczak, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Warszawie„ Warszawa 2020, s. 449–500.
Gucewicz Daniel, Próba sił? Rok 1966 w Gdańsku. Milenium kontra Tysiąclecie, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Gdańsku, Gdańsk 2014.
Kula Henryk Mieczysław, Grudzień 1970. „Oficjalny” i rzeczywisty, L&L, Gdańsk 2006. Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno politycznej, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2019.
Łatka Rafał, Episkopat wobec złudnej normalizacji relacji państwo–Kościół w latach 1971–1978 [w:] Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 3: 1972–1978, red. Michał Siedziako, Zbigniew Stanuch, Grzegorz Wejman, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział Szczecin, Szczecin 2018, s. 57–85.
Łatka Rafał, „Normalizacja” relacji państwo – Kościół w latach siedemdziesiątych XX wieku z perspek tywy prymasa Stefana Wyszyńskiego – nieznany dokument z Sekretariatu Prymasa Polski, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 2, s. 530–545.
Łatka Rafał, Prymas Stefan Wyszyński wobec pozornej normalizacji relacji państwo–Kościół pierw szych lat rządów Edwarda Gierka (1971–1974), „Politeja” 2019, nr 3, s. 349–371.
Mażewski Lech, Prymas Stefan kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. Elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA–JR, Warszawa 2020.
Molendowski Leszek, Zakony i zgromadzenia męskie w Gdyni w latach 1945–1989 [w:] Wędrówki po dziejach Gdyni, red. Dagmara Opacka-Płaza, Tadeusz Stegner, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 2015, s. 184–209.
Ostapowicz Dariusz, Mała ojczyzna Stogi. Historia i współczesność. W 50 lecie parafii Św. Rodziny w Gdańsku Stogach 1948–1998, Społeczny Komitet Parafialny przy kościele rzym-kat. pw. Świętej Rodziny w Gdańsku-Stogach, Gdańsk 1998.
Pawlicka Katarzyna, Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970 – październik 1978), Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2004.
Paziewski Michał, Grudzień 1970 w Szczecinie, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Szczecinie, Szczecin 2013.
Przybylska Lucyna, Franciszkanie w Gdyni 1936–2016, Bernardinum, Pelplin 2016. Skibiński Paweł, Prymas Stefan Wyszyński a wydarzenia grudnia 1970 roku [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. Ewa K. Czaczkowska, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2018, s. 157–175.
Szczudłowski Piotr, Zmagania Redemptorystów o prawo do istnienia i prowadzenia duszpasterstwa parafialnego w Gdyni (1956–1963), „Teki Gdańskie” 2006/2007, t. 8/9, s. 85–102.
To nie na darmo… Grudzień ’70 w Gdańsku i Gdyni, red. Małgorzata Sokołowska, Bernardinum, Pelplin 2006. Trąba Mariusz, „Kościół nie da się zagrodzić łańcuchami…”, Uroczystości milenijne w Sosnowcu (20–21 maja 1967), Parafia Katedralna Wniebowzięcia NMP, Drukarnia Archidiecezjalna, Sosnowiec, Katowice 2007.
Zaremba Marcin, Bigosowy socjalizm dekady Gierka, „Więź” 2003, nr 5, s. 106–119.
Zaremba Marcin, Społeczeństwo polskie lat sześćdziesiątych – między „małą stabilizacją” a „małą destabilizacją” [w:] Oblicza Marca 1968, red. Konrad Rokicki, Sławomir Stępień, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2004, s. 24–51.
