Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweProminenci i marionetki. Prozopografia egzekutywy KW PZPR w Gdańsku w latach 1975–1990
DOI:
https://doi.org/10.26881/rgtn.2020.05Słowa kluczowe:
Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL), Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), lokalne kierownictwo PZPR, Pomorze, GdańskAbstrakt
W artykule opisano portret zbiorowy członków egzekutywy i sekretariatu Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku w latach 1975–1990. Zanalizowano dane społeczne i demograficzne (płeć, wiek, miejsce urodzenia, pochodzenie społeczne, wykształcenie, zawód) oraz przebieg kariery politycznej 97 osób wchodzących w skład kierownictwa lokalnego ośrodka partii komunistycznej. Tekst zawiera też krótkie noty biograficzne wybranych dygnitarzy partyjnych. Przestawiony materiał jest wynikiem kilkuletnich badań i opiera się na bogatym materiałem źródłowym. Autor korzystał z dokumentów przechowywanych w: Archiwum Państwowym w Gdańsku, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, Katowicach, Rzeszowie i Warszawie, Archiwum Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku oraz Centralnego Archiwum Wojskowego w Rembertowie. Uzupełnieniem kwerend archiwalnych była lektura dostępnej literatury przedmiotu, analiza archiwalnej prasy i zebrane przez autora relacje świadków historii. Artykuł oparty jest na wybranych fragmentach książki Zwijanie sztandaru. Komitet Wojewódzki PZPR w Gdańsku w latach 1975–1990 (2019). Jest też kontynuacją książki Zapomniani dygnitarze. Pierwsi sekretarze Komitetu Wojewódzkiego PPR/ PZPR w Gdańsku w latach 1945–1990. Szkice biograficzne (2013). Obie książki są jednymi z pierwszych tego typu monografii wśród polskich publikacji historycznych.
Downloads
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych w Warszawie: KC PZPR.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku: WUSW.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach: WUSW.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: WUSW.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: MSW.
Archiwum Państwowe w Gdańsku: KW PZPR.
Archiwum Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego – Archiwum Zlikwidowanych Jednostek Organizacyjnych: Alfabetyczny spis rocznych kartotek zarobkowych pracowników KW PZPR.
Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie: Akta osobowe.
Źródła drukowane
Rakowski Mieczysław Franciszek, Dzienniki polityczne 1981–1983, Iskry, Warszawa 2004.
Statut Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej z uzupełnieniami i poprawkami uchwalonymi przez X Zjazd PZPR, Książka i Wiedza, Warszawa 1988.
Opracowania i publicystyka
Anatomia elit politycznych. Partie polityczne w postkomunistycznej Polsce 1991–1993, red. Mirosława Grabowska, Tadeusz Szawiel, Instytut Socjologii UW, Warszawa 1993.
Bartkowski Jerzy, Lokalne elity władzy w Polsce w latach 1966–1995. Zmiany składu społeczno demograficznego na tle przemian opinii publicznej w Polsce w ujęciu porównawczym, Interart, Warszawa 1996.
Brzeziński Piotr, Na rozdrożu. Gdańska PZPR na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku w świetle danych statystycznych i w ocenie własnej [w:] Szkice z życia codziennego w Gdańsku w latach 1945–1989, red. Grzegorz Berendt, Edmund Kizik, Instytut Pamięci Narodowej, Gdańsk 2012, s. 170–189.
Brzeziński Piotr, Pierwsi sekretarze. Próba portretu zbiorowego elity partyjnej na przykładzie Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku (1948–1990) [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, red. Dariusz Magier, Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, Archiwum Państwowe w Lublinie, Lublin – Radzyń Podlaski 2012, s. 337–357.
Brzeziński Piotr, Zapomniani dygnitarze. Pierwsi sekretarze Komitetu Wojewódzkiego PPR/ PZPR w Gdańsku w latach 1945–1990. Szkice biograficzne, Instytut Pamięci Narodowej, Gdańsk 2013.
Brzeziński Piotr, Zwijanie sztandaru. Komitet Wojewódzki PZPR w Gdańsku w latach 1975–1990, Instytut Pamięci Narodowej, Gdańsk–Warszawa 2019.
Brzeziński Zbigniew, Huntington Samuel P., Cincinnatus i aparatczik [w:] Zbigniew Brzeziński, Agonia komunizmu, oprac. Małgorzata Ptasińska, Instytut Literacki Kultura – Instytut Książki, Paryż–Kraków 2014, s. 81–111.
Bukowski Ludwik, Portret partii, „Życie Partii” 1975, nr 12, s. 3–5.
Drabik Sebastian, Członkowie wojewódzkiej organizacji PZPR w Krakowskiem w latach 1956–1975 [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, red. Dariusz Magier, Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, Archiwum Państwowe w Lublinie, Lublin – Radzyń Podlaski 2012, s. 359–380.
Dudek Antoni, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, wyd. 4, Arcana, Kraków 2004.
Duraczyński Eugeniusz, PZPR w kryzysie – kryzys w PZPR (lato 1980–lato 1981), „Dzieje Najnowsze” 1997, nr 4, s. 73–92.
Elity w Polsce, w Rosji i na Węgrzech. Wymiana czy reprodukcja?, red. Ivan Szelenyi, Don Treiman, Edmund Wnuk¬ Lipiński, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa, 1995.
Elity władzy w Polsce a struktura społeczna w latach 1956–1981, red. Przemysław Wójcik, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW, Warszawa 1994.
Encyklopedia Gdańska, red. Jarosław Mykowski, Błażej Śliwiński, Fundacja Gdańska, Gdańsk 2012. Friszke Andrzej, Próba portretu zbiorowego aparatu partyjnego [w:] PZPR jako machina władzy, red. Dariusz Stola, Krzysztof Persak, Instytut Studiów Politycznych PAN, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2012, s. 55–74.
Gasztold Przemysław, Towarzysze z betonu. Dogmatyzm w PZPR 1980–1990, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2019.
Hobsbawm Eric, Marksizm w odwrocie: 1983–2000 [w:] tenże, Jak zmienić świat. Marks i marksizm 1840–2011, tłum. Sebastian Szymański, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2013, s. 417–430.
Jarska Natalia, Perkowski Piotr, Droga do władzy? Kobiety w PZPR 1948–1989, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 1 (27), s. 231–246.
Korejwo Mariusz Tomasz, PZPR na Warmii i Mazurach. 1948–1990. Struktury, organiza cja, ludzie. Oddziaływanie na zinstytucjonalizowane formy życia społecznego, Fundacja Debata, Olsztyn [2013].
Kozłowski Tomasz, Spółki nomenklaturowe – patologia transformacji gospodarczej [w:] Brudne wspólnoty. Przestępczość zorganizowana w PRL w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, red. Karol Nawrocki, Daniel Wicenty, Instytut Pamięci Narodowej, Gdańsk‒Warszawa 2018, s. 98–111.
Leszczyński Adam, Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943–1980, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2013.
Lewis Paul G., Political authority and party secretaries in Poland 1975–1986, Cambridge University Press, Cambridge 1989.
Mason David S., Membership of the Polish United Worker’s Party, „The Polish Review” 1982, vol. XXVII, nr 3–4, s. 138–153.
Mołdawa Tadeusz, Ludzie władzy 1944–1991, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991.
Osęka Piotr, Elita „Solidarności”. Prozopografia Komisji Krajowej [w:] Solidarność od wewnątrz 1980–1981, red. Andrzej Friszke, Krzysztof Persak, Paweł Sowiński, Instytut Studiów Politycznych PAN, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2013, s. 186–201.
Pięta-Szawara Anna, Portret zbiorowy liderów Polskiej Partii Socjalistycznej (1944–1948), „Polityka i Społeczeństwo” 2012, nr 10, s. 119–128.
Pomian Krzysztof, Partia: aparat i członkowie [w:] tenże, Wymiary polskiego konfliktu 1956–1981, Aneks, Londyn 1985, s. 27–39.
Raciborski Jacek, Drogi do elity rządowej [w:] Elity rządowe III RP 1997–2004. Portret socjologiczny, red. Jacek Raciborski, Trio, Warszawa 2006, s. 73–138.
Róg Paweł, Komitet Wojewódzki PZPR w Tarnobrzegu 1975–1989. Studium o partyjnej elicie władzy [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, red. Dariusz Magier, Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, Archiwum Państwowe w Lublinie Lublin – Radzyń Podlaski 2012, s. 381–406.
Ruzikowski Tadeusz, Wstęp [w:] Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989), oprac. Tadeusz Ruzikowski, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2004, s. 4–17.
Skalski Ernest, Zasady kierowania ruchem, „Polityka” 1979, nr 48, s. 7.
„Solidarność” – rewolucja, powstanie czy reforma? Dyskusja panelowa [w:] Solidarność od wewnątrz 1980–1981, red. Andrzej Friszke, Krzysztof Persak, Paweł Sowiński, Instytut Studiów Politycznych PAN, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2013, s. 343–360.
Szeliga Zygmunt, Naprawdę nowa ekipa, „Polityka” 1981, nr 30, s. 7.
Szumiło Mirosław, Kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1956–1970. Portret zbiorowy, „Kwartalnik Historyczny” 2020, R. CXXVII, z. 2, s. 273–315.
Szumiło Mirosław, Kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1986–1990. Szkic do portretu, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 2 (18), s. 129–149.
Szumiło Mirosław, Pierwsi sekretarze komitetów wojewódzkich PZPR w latach 1948–1970 – portret socjologiczny [w:] Partia, państwo, społeczeństwo, red. Konrad Rokicki, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2016, s. 258–279.
Tittenbrun Jacek, Upadek socjalizmu realnego w Polsce, Rebis, Poznań 1992.
Walicki Andrzej, Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Wapiński Roman, Świadomość polityczna w Drugiej Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1989.
Wasilewski Jacek, Społeczne procesy rekrutacji regionalnej elity władzy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990.
Władza lokalna u progu kryzysu, red. Jerzy Wiatr, Instytut Socjologii UW, Warszawa 1983.
Władza lokalna w warunkach kryzysu, red. Jerzy Wiatr, Instytut Socjologii UW, Warszawa 1987.
Wiśniewski Wojciech, Dlaczego upadł socjalizm? Od straszności do śmieszności, Wydawnictwo Sprawy Polityczne, Warszawa 2006.
„Wojna o akta”. Studia i materiały źródłowe, red. Stanisław Flis, Instytut Pamięci Narodowej, Gdańsk 2011.
Żyromski Marek, Teorie elit a systemy polityczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2007.
Prasa i czasopisma
„Głos Wybrzeża” 1986.
„Tygodnik Solidarność” 1981.
Relacje:
Stanisława Bejgera, Jerzego Młynarczyka, Kazimierza Rynkowskiego, Bolesława Stąporka.
