Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweTechniki budowy zamków w ziemi chełmińskiej. Nowe dane w świetle badań archeologiczno‑architektonicznych z lat 2016–2018
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2023.26.11Słowa kluczowe:
castles, construction, construction technique, Teutonic Order, Chełmno LandAbstrakt
In the years 2016–2018, as part of the research project “Castra terrae culmensis – na rubieży chrześcijańskiego świata”, five castles at the Chełmno land were studied. They supplemented the existing knowledge concerning construction techniques. Castles in Starogród and Bierzgłowo represent the oldest period of brick construction in Prussia. They constituted a continuation of wood and earth fortifications. When building the walls, the older embankments were completely removed (Starogród) or lowered (Bierzgłowo). The curtains were set in narrow ditches, at different levels. The castle in Lipienek represents a type of castle, which was built around 1280. However, it was located in the place of a gord, which deviates from the rule when it comes to this type of castles. However, here the builders took advantage of designing methods, construction staging, and large embankment works typical for such type of castles. However, the presence of a rampart forced a modification of the standard technique. It was necessary to partially level it in order to be able to build the basement walls individually. The presence of earthworks – embankments, was also found in the fore court II in Papowo Biskupie. They were also characteristic for irregular castle zwingers erected during this period (Starogród, Bierzgłowo). Whereas, in Unisław it is possible to trace the technique of building an arcade foundation.
Downloads
Bibliografia
Literatura przedmiotu
Bojarski J., Lipieniek, gm. Lisewo [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń 1994, s. 99–102.
Durdík T., Großer Turmder Burg Křivoklát und seine genetischen zusammenhänge, „Castellologica Bohemica” 1989, t. 1, s. 15–34.
Horbacz T., Teoria a doświadczenia. Wokół kwestii związanych z produkcją cegły w średniowieczu, Materiały z II Międzynarodowej Sesji Naukowej Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności. Łódź 18–19 października 1993 roku, red. J. Olczak, Toruń 1996 („Archaeologia Historica Polona”, t. 3), s. 167–182.
Jóźwiak S., Trupinda J., Das Amt des „Bauleiters” („magister lapidum”; „magister laterum”; „steinmeister”; „czygelmeister”; „muwermeister”) im Deutschordensstaat im 14. Jh. und in der ersten Halfte des 15 Jh., „Ordines Militares. Colloquia Torunensia Historica” 2015, vol. 20, s. 239–268.
Jóźwiak S., Powstanie i rozwój struktury administracyjno terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń 1997.
Jóźwiak S., Trupinda J., Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń 2012.
Jóźwiak S., Trupinda J., Uwagi na temat sposobu wznoszenia murowanych zamków krzyżackich w państwie zakonnym w Prusach w końcu XIV–pierwszej połowie XV wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2011, nr 2, s. 201–229.
Kąsinowski A., Podstawowe zasady murarstwa gotyckiego na Pomorzu Zachodnim, „Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu” 1970, t. 10, s. 47–131.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości A–G), Wrocław 1995.
Momot A., Wasik B., Wiewióra M., Zamek krzyżacki w Papowie Biskupim. Nowe odkrycia i nowe interpretacje, „Rocznik Grudziądzki” 2014, t. 22, s. 65–98.
Nowiński K., Wyniki badań archeologiczno architektonicznych zamku pokrzyżackiego w Golubiu Dobrzyniu w latach 1967–1969 [w:] Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1968–1969, Bydgoszcz 1972 („Komunikaty Archeologiczne”), s. 140–149.
Sprawozdanie z badań archeologiczno architektonicznych na zamku krzyżackim w miejscowości Zamek Bierzgłowski, red. K. Cackowski, mps w archiwum WUOZ w Toruniu, Toruń 2017.
Wasik B., Aneks do sprawozdania z badań archeologicznych: wnioski z analizy architektonicznej zamku w Bierzgłowie [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno architektonicznych na zamku krzyżackim w miejscowości Zamek Bierzgłowski, red. K. Cackowski, mps w archiwum WUOZ w Toruniu, Toruń 2017.
Wasik B., Budownictwo i architektura zamków krzyżackich w Prusach [w:] Sapientia aedificavit sibi domum. Mądrość zbudowała sobie dom... – Wisdom has built her house..., Malbork 2019, s. 364–383.
Wasik B., Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku),Toruń 2014.
Wasik B., Dzieje budowy i architektura zamku w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej w świetle ostatnich badań, „Biuletyn Historii Sztuki” 2015, R. 77, nr 1, s. 83–101.
Wasik B., Początki krzyżackich zamków na ziemi chełmińskiej. Pierwsze warownie i obiekty murowane, „Archaeologia Historica Polona” 2016, t. 24, s. 233–260.
Wasik B., Prace budowlane na zamkach w Grudziądzu i Toruniu u progu XIV wieku. Przyczynek do badań nad średniowiecznymi warsztatami budowlanymi w Prusach, „Rocznik Grudziądzki” 2014, t. 22, s. 99–112.
Wasik B., Przekształcenia techniki budowy i architektury zamków krzyżackich w końcu XIII i początku XIV wieku w kontekście rozwoju państwa zakonnego w Prusach [w:] Życie społeczno kulturalne w państwie zakonu krzyżackiego (XIII–XVI w.), red. J. Gancewski, L. Lisowska, S. Skiendziul, J.E. Śliczyńska, Olsztyn 2016, s. 115–136.
Wasik B., Relikty architektury i technika budowy zamku [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2017 roku, red. B. Wasik, mps w archiwum WUOZ w Toruniu, Toruń 2017, s. 39–49.
Wasik B., Relikty architektury i technika budowy zamku [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Sztumie (stan. nr 4) przeprowadzonych w 2019 roku, red. B. Wasik, mps w archiwum WUOZ w Gdańsku i archiwum Muzeum Zamkowego w Malborku, Malbork 2019, s. 57–112.
Wasik B., Relikty architektury i technika budowy zamku [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. nr 6) przeprowadzonych w 2017 roku, red. B. Wasik, mps w archiwum WUOZ w Toruniu, Toruń 2017, s. 50–66.
Wasik B., Technika budowy zamku [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno architektonicznych zamku w Lipienku (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2018 roku, red. B. Wasik, mps w archiwum WUOZ w Toruniu, Toruń 2018, s. 37–43.
Wasik B., Techniki budowy zamków w typie kasztelu w państwie krzyżackim w Prusach, „Ochrona Zabytków” 2018, t. 71, nr 2 (273), s. 33–60.
Wasik B., The beginnings of castles in the Teutonic Knights’ state in Prussia,„Castellologica Bohemica” 2018, t. 18, s. 167–190.
Wasik B., Układ przestrzenny i fazy funkcjonowania zamku [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno architektonicznych zamku w Lipienku (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2018 roku, mps w archiwum WUOZ w Toruniu, Toruń 2018, s. 43–48.
Wasik B., Układ przestrzenny i fazy funkcjonowania zamku [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2017 roku, red. B. Wasik, mps w archiwum WUOZ w Toruniu, Toruń 2017, s. 50–55.
Wasik B., Zamek prokuratorski w Unisławiu. Układ przestrzenny i technika budowy w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, „Ochrona Zabytków” 2018, t. 71, nr 1 (272), s. 49–64.
B. Wasik, Zamek w Lipienku na ziemi chełmińskiej, „Rocznik Grudziądzki” 2013, t. 21, s. 51–74.
Wasik B., Zamki krzyżackie w Starogrodzie i Bierzgłowie na tle innych komturskich siedzib nieregularnych w świetle nowych badań,„Archaeologia Historica Polona” 2018, t. 26, s. 217–238.
Wasik B., Wiewióra M., „Castra terrae culmensis” – the results of new studies of castles in Chełmno Land (Starogród and Unisław), „Castellologica Bohemica” 2018, t. 18, s. 191–201.
Wiewióra M., Badania archeologiczno architektoniczne średniowiecznego zamku w Papowie Biskupim w ziemi chełmińskiej [w:] Studia z dziejów wojskowości, budownictwa, kultury, red. J. Olczak, Toruń 2007 („Archaeologia Historica Polona”, t. 17), s. 293–305.
Wiewióra M., Wyniki badań archeologiczno architektonicznych zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim w latach 2006–2008[w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner i M. Fudziński, Gdańsk 2013, s. 113–124.
