Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe„Et repercussit sibi domum ipsius violenter et potenter… et intulit ei wlnera”. Wybrane historie (o) przemocy w życiu kobiet z kręgu szlachty z ksiąg sądowych dawnych powiatów Wielkopolski drugiej połowy XV i początków XVI wieku
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2024.27.01Słowa kluczowe:
violence among the nobility, violence by and against women, historical criminal law, criminal litigationAbstrakt
This article is devoted to the issue of violence against women and by women in the milieu of the nobility in Poland in the late medieval and early modern times. It presents descriptions of selected cases involving acts of violence they experienced from or committed against members of their close family, relatives or inlaws, or people from outside the family circle. The aim is to confirm and illustrate the occurrence of such acts of violence in the social realities of the period under study and provide examples of their particular forms. Information about the acts in question comes from entries in court records (acta terrestria, acta castrensia) from Greater Poland from the second half of the fifteenth and the early sixteenth centuries. The article also indicates directions for further research on this issue, as well as related research difficulties.
Downloads
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Księgi grodzkie: gnieźnieńskie, ks. 8; kaliskie, ks. 21; kcyńskie, ks. 4, 7; konińskie, ks. 3, 5; kościańskie, ks. 2, 3, 5; poznańskie, ks. 57, 58, 59, 62, 66; pyzdrskie, ks. 7.
Księgi ziemskie: gnieźnieńskie, ks. 14; kościańskie, ks. 14; poznańskie, ks. 15, 21, 28.
Źródła drukowane
Correctura statutorum et consuetudinum Regni Poloniae…, wyd. M. Bobrzyński, Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 3, Kraków 1874.
Statuty Kazimierza Wielkiego w opracowaniu Oswalda Balzera, z rękopisu pośmiertnego, wyd. Z. Kaczmarczyk, M. Szczaniecki, St. Weymann, Poznań 1947.
Statuty Kazimierza Wielkiego, cz. 2: Statuty Wielkopolskie, oprac. i wyd. L. Łysiak, Warszawa–Poznań 1982.
Tymieniecki K., Akt hołdu w stosunkach dominialnych XV wieku, „Roczniki Historyczne” 1938, t. 14, z. 2, s. 319–333.
Wybór zapisek sądowych kaliskich z lat 1409–1416, wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Historycznej”, t. 3, Kraków 1886, s. 154–270.
Literatura przedmiotu
Biniaś-Szkopek M., Małżonkowie przed sądem biskupiego oficjała w pierwszej ćwierci XV wieku, Poznań 2018.
Brzeziński W., Koligacje małżeńskie możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku, Wrocław 2012.
Brzeziński W., Przypadki życia Doroty z Wrześni, żony wojewody poznańskiego Jana Ostroroga. Przyczynek do historii kobiet w późnośredniowiecznej Polsce, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2015, t. 7 (11), s. 204–227.
Brzeziński W., Z dziejów potomstwa i wdowy po zmarłym podkomorzym kaliskim Rafale z Gołuchowa (zm. 1442). Przyczynek do historii życia rodziny szlacheckiej w późnośredniowiecznej Polsce, „Studia z Dziejów Średniowiecza” 2019, t. 23, s. 65–82.
Brzeziński W., Zwyczajne i niezwyczajne doświadczenia życia szlachcianki w późnośredniowiecznej Polsce (na przykładzie losów Agnieszki Nieparckiej) [w:] Kobieta niepoznana na przestrzeni dziejów, red. A. ObaraPawłowska, A. Miączewska, D. Wróbel, Lublin 2017, s. 123–144.
Brzeziński W., Życie szlachcianki w późnośredniowiecznej Wielkopolsce „Magnificae et generosae” Zagadnienia demograficzne i majątkowe, Bydgoszcz 2021.
Drążkowska A., Ozdoby i nakrycia głowy na ziemiach polskich od X do końca XVIII wieku, Toruń 2012.
Gąsiorowski A., Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, Warszawa–Poznań 1981.
Grygiel R., Jurek T., Doliwowie z Nowego Miasta nad Wartą, Dębna i Biechowa. Dzieje rezydencji i ich właścicieli, Łódź 1996.
Handelsman M., Prawo karne w Statutach Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1909.
Hube R., Sądy, ich praktyka i stosunki prawne społeczeństwa w Polsce ku schyłkowi 14 wieku, Warszawa 1886.
Kamler M., Agresja szlachty na Mazowszu, w Małopolsce i Wielkopolsce w XVII w., „Przegląd Historyczny” 2020, t. 111, z. 3, s. 515–537.
Kamler M., Agresja szlachty płockiej na początku XVII wieku, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego” 2017, nr 9, s. 235–284.
Kamler M., Przemoc między szlachtą sieradzką w XVII wieku. Opis zjawiska, Warszawa 2011.
Kamler M., Przemoc między szlachtą w Polsce w XVII wieku – zjawisko masowe?, „Kwartalnik Historyczny” 2014, R. 121, nr 3, s. 541–569.
Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975.
Kołacz-Chmiel M., W konflikcie z prawem i obyczajem. Przestępczość kobiet chłopskich w świetle późnośredniowiecznych i wczesnonowożytnych źródeł sądowych z obszaru Małopolski, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2019, t. 11(15), s. 146–182.
Korczak-Siedlecka J., Przemoc i honor w życiu społecznym wsi na Mierzei Wiślanej w XVI–XVII wieku, Toruń 2021.
Kutrzeba S., Mężobójstwo w prawie polskim XVI stulecia, Kraków 1929 (odbitka).
Kutrzeba, Mężobójstwo w prawie polskim w XIV i XV w., Kraków 1907 (odbitka).
Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.
Moniuszko A., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu przed płockim sądem ziemskim pod koniec XVI stulecia [w:] Społeczeństwo a przestępczość, red. A. Karpiński et al., Warszawa 2009, s. 11–39.
Pawiński A., Jana Ostroroga żywot i pismo o naprawie Rzeczypospolitej. Studium z literatury politycznej XV wieku, Warszawa 1883.
Rafacz J., Dawne polskie prawo karne. Część ogólna, Warszawa 1932.
Słownik historyczno geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, oprac. S. Chmielowski et al., red. A. Gąsiorowski, następnie T. Jurek, cz. 1–5, Wrocław–Poznań 1982–2019.
Społeczeństwo a przestępczość, red. A. Karpiński et al., Warszawa 2009.
Szymczak A., Panny, mężatki i wdowy przed sądami ziemskimi i grodzkimi w Sieradzkiem w XV wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2002, t. 7, s. 81–99.
Szymczak A., Pozycja kobiety w średniowiecznej Polsce [w:] Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. W. Zawitkowska, Rzeszów 2010, s. 11–30.
Teki Dworzaczka, Materiały historyczno genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV–XX wieku, Kórnik–Poznań 1995–2019.
Truściński Ł., Kobieta w obliczu sądu w późnośredniowiecznym Krakowie – sprawy karne [w:] Per mulierem… Kobieta w dawnej Polsce – w średniowieczu i w dobie staropolskiej, Warszawa 2012.
Uruszczak W., Historia państwa i prawa polskiego, t. 1, Warszawa 2015.
Uruszczak W., Korektura praw z 1532 roku. Studium historyczno prawne, t. 2, Warszawa–Kraków 1991.
W kręgu rodziny epok dawnych. Przemoc, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikora, M. Gadocha, Kraków 2020.
