Academic Scientific JournalsThe position of the first Voivodes of Lublin in the Polish ruling elite (second half of the 15th century – early 16th century)
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2024.27.08Keywords:
land officials, office of voivode, Lublin Voivodship, Dobiesław Kmita of Wiśnicz, Stanisław Wątróbka of Strzelce, Jan Feliks of Tarnów, Dobiesław of Kurozwęki, Mikołaj of Ostrów called Minorek, Jan Feliks Szram of Tarnów, Mikołaj Kurozwęcki called WrzódAbstract
The first voivodes of Lublin (from 1474 to the beginning of the sixteenth century) were members of the ruling elite and active, although not leading, participants in political life in Poland. They achieved their position in the service of Polish kings. They gained access to them mainly owing to family connections with people who played or used to play an important political role. Appointments to the Lublin office were received by candidates who had previously held castellan offices. They were in their fifties or older, but by the categories of the day they were approaching old age and did not have much prospect for further career advancement. Although four of the discussed voivodes were promoted to the voivodship of Sandomierz, this was rather a gesture to honour them as people who were already leaving the political scene. Nevertheless, the elevation of the highest Lublin land office from castellan to voivode increased the importance of those who held it in the decisionmaking circles of the Kingdom of Poland. This happened at a time when a new political system developed, one in which the parliament played a key role.
Downloads
References
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
Dokumenty Pergaminowe, 2023.
Metryka Koronna, 12, 16.
Archiwum Państwowe w Lublinie:
Księgi Sądu Kasztelana i Wojewody Lubelskiego w Wąwolnicy, 1, 2. Księgi Sądu Ziemskiego Lubelskiego, 2, 4, 7, 8, 9, 10.
Źródła drukowane
Acta Aleksandri regis Poloniae, magni ducis Lithuaniae etc. (1501–1506), ed. F. Papée, Cracoviae 1927.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. bernardyńskiego we Lwowie, t. 2, 4, 6, 7, 9, wyd. O. Pietruski, X. Liske, Lwów 1870–1883.
Akta Unji Polski z Litwą 1385–1791, wyd. S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Kraków 1932.
Księgi sądowe miasta Wąwolnicy z lat 1476–1500, oprac. G. Jawor, A. Sochacka, red. R. Szczygieł, Lublin 1998.
Księgi wójtowsko ławnicze miasta Lublina z XV wieku, oprac. G. Jawor, M. Kołacz-Chmiel, A. Sochacka, wstęp P. Dymmel i wydawcy, Lublin 2012.
Matricularum Regni Poloniae summaria, wyd. T. Wierzbowski, t. 1–3, Warszawa 1905–1908.
Volumina legum, t. 1, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859.
Literatura przedmiotu
Baczkowski K., Kurozwęcki Mikołaj h. Róża (Poraj) zwany Lubelczyk, Wrzód (zm. 1507) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 16, Wrocław et al. 1971, s. 273–274.
Baczkowski K., Walka Jagiellonów z Maciejem Korwinem o koronę czeską w latach 1471–1479, Kraków 1980.
Baczkowski K., Walka o Węgry w latach 1490–1491. Z dziejów rywalizacji habsbursko jagiellońskiej w basenie środkowego Dunaju, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 1995, z. 116.
Bardach J., Historia państwa i prawa Polski do połowy XV wieku, Warszawa 1957.
Biskup M., Czasy Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka (1492–1506) [w:] Historia dyplomacji polskiej, t. 1, red. M. Biskup, Warszawa 1982, s. 531–586.
Brzeziński W., Koligacje małżeńskie możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku, Wrocław 2012.
Bubczyk R., Kariera rodziny Kurozwęckich w XIV wieku. Studium z dziejów powiązań polskiej elity politycznej z Andegawenami, Warszawa 2002.
Chachaj J., Archidiakoni lubelscy w XV wieku, „Nasza Przeszłość” 2009, t. 111, s. 55–83.
Chachaj J., Bliżej schizmatyków niż Krakowa… Archidiakonat lubelski w XV i XVI wieku, Lublin 2012.
Czamańska I., Mołdawia i Wołoszczyzna wobec Polski, Węgier i Turcji w XIV i XV wieku, Poznań 1996.
Czwojdrak B., Koligacje małżeńskie Dziersława i Jana Rytwiańskich herbu Jastrzębiec. Przyczynek do genealogii możnowładztwa małopolskiego w XV wieku, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 1999, t. 1, s. 190–203.
Dąbrowski J., Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, wyd. 2, Kraków 2009.
Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa mało polskiego. Wiek XIV–XV, Warszawa 1971.
Fałkowski W., Elita władzy w Polsce za panowanie Kazimierza Jagiellończyka (1447–1492), Warszawa 1992.
Gąsiorowski A., Rotacja elity władzy w średniowiecznej Polsce [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 1, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1981, s. 264–290.
Gąsiorowski A., Starszeństwo urzędów w Polsce późnośredniowiecznej, „Roczniki Historyczne” 1969, t. 35, s. 33–56.
Górski K., Dyplomacja polska czasów Kazimierza Jagiellończyka, cz. 2: Lata 1466–1492 [w:] M. Biskup, K. Górski, Kazimierz Jagiellończyk. Zbiór studiów o Polsce drugiej połowy XV wieku, Warszawa 1987, s. 230–284.
Grodziski S., Obywatelstwo w szlacheckiej Rzeczypospolitej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Prawnicze” 1963, z. 12.
Kiryk F., Kmita Dobiesław z Sobienia i Wiśnicza h. Szreniawa (zm. 1478) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 13, Wrocław et al. 1967–1968, s. 87–88.
Kiryk F., Kurozwęcki Dobiesław z Kurozwęk, zwany Lubelczyk, h. Róża (Poraj) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 16, Wrocław et al. 1971, s. 269–270.
Kiryk F., Kurozwęcki Piotr z Kurozwęk, zwany Lubelczyk, h. Róża [w:] Polski słownik biograficzny, t. 16, Wrocław et al. 1971, s. 274–275.
Koczerska M., Elita polityczna zjednoczonego Królestwa Polskiego w XIV–XV wieku i jej funkcja w państwie [w:] Od genealogii do historii społecznej, red. A. Jaworska, B. Trelińska, Warszawa 2011, s. 11–26.
Koczerska M., Rola związków rodzinnych i rodowych w działalności publicznej Zbigniewa Oleśnickiego [w:] Genealogia. Rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, red. A. Radzimiński, J. Wroniszewski, Toruń 1996, s. 67–92.
Korczak L., Wielkie Księstwo Litewskie wobec prób Królestwa Polskiego uformowania koalicji antytureckiej pod koniec XV wieku (aspekt dyplomatyczny) [w:] Polska wobec wielkich konfliktów w Europie nowożytnej. Z dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych w XV–XVIII wieku, red. R. Skowron, Kraków 2009, s. 13–22.
Kuraś S., Ostrowski Mikołaj h. Rawa [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław et al. 1979, s. 571–572.
Kurtyka J., Odrodzone królestwo Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań, Kraków 2001.
Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997. Kutrzeba S., Skład sejmu polskiego 1493–1793, „Przegląd Historyczny” 1906, t. 2, z. 1, s. 43–76.
Litwin H., W poszukiwaniu rodowodu demokracji szlacheckiej. Polska myśl polityczna w piśmiennictwie XV i początków XVI w. [w:] Między monarchią a demokracją. Studia z dziejów Polski XV–XVIII wieku, red. A. Sucheni-Grabowska, M. Żaryn, Warszawa 1994, s. 13–54.
Marzec A., Pod rządami nieobecnego monarchy. Królestwo Polskie 1370–1382, wyd. 2, Kraków 2021.
Marzec A., Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Kraków 2006.
Mazurkiewicz J., Jurysdykcja wojewody lubelskiego nad szlachtą w XVI w., „Rocznik Lubelski” 1958, t. 1, s. 57–68.
Myśliński K., Geneza dawnego województwa lubelskiego [w:] Spojrzenia w przeszłość Lubelszczyzny, red. K. Myśliński, A.A. Witusik, Lublin 1974, s. 9–25.
Myśliński K., Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317–1504, Lublin 1962.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, wyd. 2, Warszawa 2000.
Nowak B., Ród Porajów w Małopolsce w średniowieczu, Kraków 2009.
Nowakowska N., Królewski kardynał. Studium kariery Fryderyka Jagiellończyka (1468–1503), Kraków 2011.
Ożóg K., Kurozwęccy a spór o biskupstwo krakowskie w roku 1392, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 1997, z. 123., s. 57–74.
Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI w., Warszawa 1962.
Papée F., Jan Olbracht, Kraków 1999.
Piekosiński F., Wiece, sejmiki, sejmy i przywileje ziemskie w Polsce wieków średnich, Kraków 1900.
Reczek J., Klemens ze Strzelec Wątróbka (ok. 1388–1440) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 12, Wrocław et al. 1966–1967, s. 590–591.
Rutkowska G., Itinerarium króla Kazimierza Jagiellończyka 1440–1492, Warszawa 2014.
Rutkowski H., Głos w dyskusji [w:] Jan Długosz: w pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24–25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 206.
Sochacka A., Drobna szlachta w województwie lubelskim w średniowieczu [w:] A. Sochacka, Regimen – dominium – societas nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu, red. A. ObaraPawłowska, D. Wróbel, Lublin 2014, s. 129–155.
Sochacka A., Polityczne i administracyjne związki terytorium lubelskiego z Sandomierzem w średniowieczu [w:] A. Sochacka, Regimen – dominium – societas nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu, red. A. Obara-Pawłowska, D. Wróbel, Lublin 2014, s. 31–42.
Sochacka A., Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.
Sochacka A., Zjazdy szlachty lubelskiej w późnym średniowieczu [w:] A. Sochacka, Regimen – dominium – societas nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu, red. A. Obara-Pawłowska, D. Wróbel, Lublin 2014, s. 293–307.
Sperka J., Tarnowski (z Tarnowa) Jan Feliks h. Leliwa (zm. 1484) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 52/3, Warszawa–Kraków 2018, s. 404–411.
Sperka J., Władysław Jagiełło i Jadwiga oraz ich zaplecze polityczne wobec Władysława Opolczyka i jego zwolenników [w:] Książę Władysław Opolczyk. Fundator klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, red. M. Antoniewicz, J. Zbudniewek, Warszawa 2007, s. 325–369.
Spors J., Wojewodowie Polski dzielnicowej w XII i XIII wieku. Przegląd wojewodów w kontekście ewolucji urzędu od godności nadwornej do urzędu ziemskiego, cz. 1–2, „Przegląd Historyczny” 1991, t. 82, z. 3/4, s. 353–370; 1992, t. 83, z. 1, s. 17–48, 199.
Stankowa M., Sąd kasztelana lubelskiego w Wąwolnicy. Organizacja i działalność sądu kasztelańskiego, „Rocznik Lubelski” 1970, t. 13, s. 23–50.
Sucheni-Grabowska A., Przeobrażenia ustrojowe od Kazimierza Wielkiego do Henryka Walezego [w:] Tradycje polityczne dawnej Polski, red. A. Sucheni-Grabowska, A. Dybkowska, Warszawa 1994, s. 16–74.
Supruniuk A., Wpływ koligacji rodzinnych na przebieg karier urzędniczych w księstwie płockim na przełomie XIV i XV wieku [w:] Genea logia. Rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, red. A. Radzimiński, J. Wroniszewski, Toruń 1996, s. 153–170.
Szczygieł R., Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego rozwój do końca XVI wieku [w:] R. Szczygieł, H. Gmiterek, P. Dymmel, Lublin. Dzieje miasta, t. 1: Od VI do końca XVIII wieku, Lublin 2008, s. 23–97.
Szczygieł R., Lokacje miast w Polsce w XVI wieku, Lublin 1989.
Szybkowski S., Otoczenie króla Władysława Jagiełły w końcowym etapie Wielkiej Wojny (listopad 1410 – styczeń 1411), „Miscellanea Historico-Archivistica” 2012, t. 19, s. 43–68.
Szybkowski S., Udział możnowładztwa polskiego w wyprawie Władysława Jagiellończyka po koronę czeską w 1471 r. „Klio” 2023, t. 67, nr 3, s. 187–214.
Szymczakowa A., Powiązania genealogiczne elity sieradzkiej w XV wieku [w:] Genealogia. Polska elita polityczna w wiekach średnich na tle porównawczym, red. J. Wroniszewski, Toruń 1993, s. 93–107.
Teterycz-Puzio A., Geneza województwa sandomierskiego. Terytorium i miejsce w strukturze państwa polskiego w średniowieczu, Słupsk 2001.
Trawka R., Działalność polityczna wojewody lubelskiego Dobiesława Kmity z Wiśnicza, „Zeszyty Naukowe WSP w Rzeszowie. Historia. Seria Społeczno-Pedagogiczna i Historyczna” 1999, z. 8/36, s. 5–62.
Trawka R., Kmitowie. Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce, Kraków 2005.
Uruszczak W., Poselstwo sejmowe w dawnej Polsce. Posłaniec, mandatariusz, poseł narodu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2009, t. 61, nr 1, s. 47–63.
Uruszczak W., Sejm koronacyjny 1507 roku w Krakowie, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2002, t. 7, s. 111–121.
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, Kórnik 1992.
Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, A. Szymczakowa, Wrocław 1985.
Urzędnicy małopolscy XII–XV wieku. Spisy, oprac. J. Kurtyka, T. Nowakowski, F. Sikora, A. Sochacka, P.K. Wojciechowski, B. Wyrozumska, Wrocław 1990.
Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.
Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. W. Kłaczewski, W. Urban, Kórnik 1991.
Uzupełnienia do spisów urzędników małopolskich XII–XVIII wieku, oprac. W. Bukowski, A. FalniowskaGradowska, W. Kłaczewski, J. Kurtyka, F. Sikora [w:] Burgrabiowie zamku krakowskiego XIII– XV wieku. Spisy, oprac. W. Bukowski, Kórnik 1999.
Węcowski P., Mazowsze w Koronie. Propaganda i legitymizacja władzy Kazimierza Jagiellończyka na Mazowszu, Kraków 2004.
Wiesiołowski J., Ambroży Pampowski – starosta Jagiellonów. Z dziejów awansu społecznego na przełomie średniowiecza i odrodzenia, Wrocław et al. 1976.
Wilamowski M., Tarnowski (z Tarnowa) Jan Feliks zwany Szram (zm. 1507) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 52/3, Warszawa– Kraków 2018, s. 423–428.
Wroniszewski J., Ród Rawiczów. Warszowice i Grotowice, Toruń 1992.
Wroniszewski J., Związki krewniacze a terytorialne w Polsce średniowiecznej [w:] Genealogia. Stan i perspektywy badań nad społeczeństwem Polski średniowiecznej na tle porównawczym, red. J. Pakulski, J. Wroniszewski, Toruń 2003, s. 121–137.
Wróbel D., Elity polityczne Królestwa Polskiego wobec problemu krzyżackiego w czasach Władysława Jagiełły, Lublin 2016. Wróbel D., Geneza powstania województwa lubelskiego [w druku].
Wróbel D., Na pierwszym planie. Możni i szlachta polska wobec bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego, Lublin 2020.
Wyrozumski J., Ostrowski Krystyn h. Rawa (1352–1430) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław 1979, s. 564–566.
Zawitkowska W., W służbie pierwszych Jagiellonów Życie i działalność kanclerza Jana Taszki Koniecpolskiego, Kraków 2005.
Zins H., Grot z Ostrowa [w:] Polski słownik biograficzny, t. 9, Wrocław 1960–1961, s. 14–15.
Zyglewski Z., Polityczna i aktotwórcza działalność kanclerza Krzesława z Kurozwęk i podkanclerzego Grzegorza z Lubrańca w latach 1484–1485, Bydgoszcz 2007.
