Dialog z INNYM w dyskursie religijnym 2. połowy XIX w. (na przykładzie kazań). O relacji katolicy – protestanci

Abstrakt

Dyskurs religijny 2. połowy XIX w. prowadzony przez polski Kościół katolicki różnił się w swoich aspektach poznawczych od dyskursu, jaki rozwinął się wiek później po II Soborze Watykańskim. O jego cechach decydowało wiele czynników kontekstowych, związanych między innymi z rozwojem doktryny religijnej. Jednym z istotnych aspektów poznawczych tego dyskursu, przejawiającego się w tekstach kaznodziejskich, które stały się w niniejszym artykule obiektem badawczym, jest relacja My – Inni służąca w dużej mierze konstruowaniu wspólnotowej tożsamości. Inny kategoryzowany jest przed wszystkim na podstawie kryterium wyznaniowego, w dalszej kolejności etnicznego. W pracy przedstawia się wyodrębniane w kazaniach kategorie Innych wraz z przyporządkowanym do nich sposobem ich postrzegania z punktu widzenia wspólnoty katolickiej. W dalszej części omówiona została relacja między katolikami a protestantami na podstawie językowo-tekstowych sposobów jej kształtowania. Mechanizmy wartościowania uświadamiają, że w kazaniach dochodzi do zmiany w językowym obrazie protestantów, co jest konsekwencją osłabiania strategii negatywnej waloryzacji tej społeczności. Wyjściowy dla tego okresu profil protestanta jako złego chrześcijanina ulega przekształceniu w profil gorszego, błądzącego chrześcijanina, którego zgodnie z założeniami ówczesnego ekumenizmu należy przywrócić na łono Kościoła katolickiego. Ten aspekt relacji międzyreligijnych ujęty jest w pracy w perspektywie kategorii dialogu. Istotnym elementem pracy jest wskazanie na różnice regionalne w podejściu do Innych (niekatolików) w różnych regionach dawnej Polski, znajdującej się w XIX w. pod zaborami.