Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweTorcular Christi w literaturze polskiego baroku. Wybrane przykłady
DOI:
https://doi.org/10.26881/jsr.2021.16.05Słowa kluczowe:
Torcular Christi (mistyczna prasa), Pasja Chrystusa, Viae Dolorosae, poezja barokowa, motywy dolorystyczne, sensualizm, makabraAbstrakt
W artykule omówiono motyw torcular Christi występujący w poezji barokowej. Mistyczna tłocznia ma proweniencję starotestamentową, a w tradycji chrześcijańskiej łączy się z Viae Dolorosae. W poezji religijnej XVII w. ujawnia się w porównaniu krwi Chrystusa do soku wyciśniętego w prasie z owocu winorośli i jest wykorzystywana w kreowaniu barokowego obrazu makabrycznej Męki Chrystusa. Obecność i symbolika tego motywu została przedstawiona na podstawie wybranych tekstów A. Rożniatowskiego, W. Potockiego, J.A. Morsztyna, W. Kochowskiego, W. Bartoszewskiego, K. Bolesławiusza, A. Wieszczyckiego i K. Miaskowskiego. Zwrócono też uwagę na motywy dolorystyczne – integralnie związane z Pasją – i na ich paralelną relację z męką Matki Bożej: udręczeniu Jezusa towarzyszą duchowe męczarnie Maryi. Ustalono, że kontemplacja zmaltretowanego i krwią zbroczonego ciała Zbawiciela i dramatu Jego Matki dostarcza sensualnych wrażeń, które przez wiarę umożliwiają przekroczenie granic zmysłowej percepcji i „przebóstwienie” ludzkiej zmysłowości oraz edukują człowieka baroku.
Downloads
Bibliografia
Literatura podmiotu
Bartoszewski W. (1630), Cień pogrzebu P[ana] Jezusowego, który mu sprawili dwa przezacni uczniowie, Józef z Arymetyjej, szlachetny senator etc., i Nikodem z faruzów, książę żydowskie. Wystawiony gwoli uroczystości wielgopiątkowej Bractwa pod tytułem tychże świętych, na poratowanie ubogich założonego, Wilno.
Bolesławiusz K. (2002), Rzewnosłodki głos łabęcia umierającego, w: L. Teusz, Bolesna Muza nie Parnasu Góry, ale Golgoty… Mesjady polskie XVII stulecia, Warszawa.
Kochowski W. (1859), Chrystus cierpiący, według textu Ewangielii świętej wierszem polskim wystawiony, Kraków.
Miaskowski K. (1995), Historyja na godziny kościelne rozdzielona, Gorzkiej Męki i okrutnej śmierci Boga Wcielonego Jezusa Pana, w: tegoż, Zbiór rytmów, wyd. A. Nowicka-Jeżowa, BPS, t. 3, Warszawa.
Morsztyn J.A. (1971), Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski, Warszawa.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (2009), najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła, St. Michel Print – Finlandia.
Potocki W. (1911), Pieśń IV, w: J.T. Trembecki, Wirydarz poetycki, wyd. A. Brückner, t. 2, Lwów.
Potocki W. (2002), Nowy Zaciąg pod Chorągiew Starą Tryumfuiącego Jezusa Syna bożego nad Swiatem, Czartem, Smiercią, y Piekłem…., w: L. Teusz, Bolesna Muza nie Parnasu Góry, ale Golgoty. Mesjady polskie XVII stulecia, Warszawa.
Rożniatowski A. (2003), Pamiątka krwawej ofiary Pana Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa, wyd. J.S. Gruchała, BPS, t. 27, Warszawa.
Wieszczycki A. (2001), Ogród rozkoszny Miłości Bożej, w: tegoż, Utwory poetyckie, wyd. A. Gurowska, BPS, t. 22, Warszawa.
Literatura przedmiotu
Delumeau J. (1994), Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII–XVIII w., przeł. A. Szymanowski, Warszawa.
Forstner D. (1990), Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa.
Graciotti S. (1995), „Lament świętokrzyski” a średniowieczna tradycja „Planctus Beatae Virginis”, w: Od „Lamentu świętokrzyskiego” do „Adona”. Włoskie studia o literaturze staropolskiej, red. G.B. Bercoff , T. Michałowska, Warszawa.
Graff -Höfgen G., Graff D. (1990), Maria in den Reben. Brauchtum und Bekenntnis, Saarbrücken.
Hanusiewicz M. (1998), Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Lublin.
Jung H. (1964), Traubenmadonnen und Weinheilige, Carl Lange Verlag, Duisburg.
Jurkowlaniec G. (2001), Chrystus Umęczony, Warszawa.
Krawiec A. (2019), Traubenmadonna w kulturze winiarskiej nad Mozelą w Niemczech (wybrane przykłady), „In Gremium. Studia nad historią, kulturą i polityką” nr 13.
Krawiec-Złotkowska K. (2017), Na początku był ogród… Wirydarze w polskiej poezji barokowej na tle kultury dawnej Europy, Słupsk – Wejherowo.
Krawiec-Złotkowska K. (2020), „Ten nasz dom ciało…”. Ontyczne i aksjologiczne dylematy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, w: Podkarpacie Literackie, t. 1 (red. M. Nalepa): Wirydarz staropolski i oświeceniowy, red. R. Magryś, J. Kowal, G. Trościński, Rzeszów.
Krzysztofi k M. (2013), Ciało ludzkie – między sacrum a profanum. Literatura XVII wieku wobec ontologii cielesności, w: Kultura staropolska – poszukiwanie sacrum, odnajdywanie profanum, red. B. Rok, F. Wolański, Toruń.
Künstler-Langner D. (1993), Idea vanitas, jej tradycje i toposy w poezji polskiego baroku, Toruń.
Künstler-Langner D. (2000), Człowiek i cierpienie w poezji polskiego baroku, Toruń.
Künstler-Langner D. (2010), Przedmowa, w: Angelus Silesius, Święta uciecha duszy albo Duchowne pieśni pasterskie, przekł. i objaśnienia A. Lam, przedmowa D. Künstler-Langner, Warszawa.
Kuran M. (2012), Pasyjny wymiar duchowości franciszkańskiej na przykładzie Kazania na Wielki Piątek o męce Pana Jezusowej reformata Antoniego Węgrzynowicza, w: Piśmiennictwo sakralne w dziejach Polski do końca XVIII wieku na tle powszechnym, red. S. Bułajewski, J. Gancewski, A. Wałkówski, Józefów.
Lurker M. (1989), Słownik obrazów i symboli biblijnych, przeł. K. Romaniuk, Poznań.
Małkiewiczówna H. (1972), Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w Tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie, „Folia Historiae Artium t. 8.
Michałowska T. (1995), Średniowiecze, Warszawa.
Nieznanowski S. (1959), Matka Boska w poezji baroku i czasów saskich, w: Matka Boska w poezji polskiej, t. 1: Szkice o dziejach motywu, red. M. Jasińska-Wojtkowska, Lublin.
Nowicka-Jeżowa A. (1995), Wprowadzenie do lektury. K. Miaskowski, „Historyja na godziny kościelne rozdzielona, Gorzkiej Męki i okrutnej śmierci Boga Wcielonego Jezusa Pana”, w: tejże, Zbiór rytmów, wyd. A. Nowicka-Jeżowa, BPS, t. 3, Warszawa.
Nowicka-Jeżowa A. (2000), Jan Andrzej Morsztyn i Giambattista Marino. Dialog poetów europejskiego baroku, Warszawa.
Packer J.I., Tenney M.C. (red.) (2007), Słownik tła Biblii, przeł. Z. Kościuk, red. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa.
Pasek M. (2018), Strategie obrazowania ciała Chrystusa w wybranych barokowych utworach pasyjnych, „Meluzyna” nr 2 (9): Konteksty i nawiązania.
Pelc J. (2004), Barok – epoka przeciwieństw, Kraków.
Sęp Szarzyński M. (2004), Sonet IV, w: tegoż, Rytmy polskie, wybór J. Koryl, Warszawa – Rzeszów.
Sokołowska J. (1971), Spory o barok – w poszukiwaniu modelu epoki, Warszawa.
Szczukowski I. (2012), Między odrzuceniem a zbawieniem. Problematyka ciała w piśmiennictwie religijnym polskiego baroku, Bydgoszcz.
Świadkowie Jehowy (online), Dlaczego Świadkowie Jehowy obchodzą Wieczerzę Pańską inaczej niż pozostałe religie?, https://www.jw.org/pl/%C5%9Bwiadkowie-jehowy/faq/wieczerza-panska.
Świadkowie Jehowy (online), Wieczerza Pańska – uroczystość, która przysparza chwały Bogu, https://www.jw.org/pl/biblioteka/ksi%C4%85%C5%BCki/czego-uczy-biblia/wieczerza-pa%C5%84ska-uroczysto%C5%9B%C4%87-kt%C3%B3ra-przysparza-chwa%C5%82y-bogu.
Teusz L. (2002), Bolesna Muza nie Parnasu Góry, ale Golgoty… Mesjady polskie XVII stulecia, Warszawa.
Trościński G. (2015), Pieśń o Krzyżu i jej nieznany późnośredniowieczny przekaz. Z zagadnień polskojęzycznego zasobu literackich pozdrowień Krzyża, „Pamiętnik Literacki” nr 106 (1).
Wichowa M. (2010), Dzieło Diego de Estella „O wzgardzie świata i próżności jego” w przekładzie ks. Augustyna Kochańskiego jako poradnik medytacji. Problemy komunikacji literackiej, Łódź.
Woronczak J. (1952), Tropy i sekwencje w literaturze polskiej do poł. XVI wieku, „Pamiętnik Literacki” z. 1/2.
