Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweFigura wroga w ideologii i propagandzie XX-wiecznych totalitaryzmów – przyczynek do dyskusji
Słowa kluczowe:
propaganda, figura wroga, systemy totalitarne, XX wiekAbstrakt
Bez względu na rodzaj reżimu totalitarnego, ani jego „brunatna”, ani „czerwona” odmiana nie mogłaby zdobyć władzy, a na pewno tej władzy utrzymać w krótszym lub dłuższym czasie bez wykreowania w przestrzeni publicznej przysłowiowej figury wroga. „Wróg i wrogowie” stanowili niezbędną pożywkę dla systemu politycznego, opartego w znacznym stopniu na obronie i walce z mniej lub bardziej konkretnymi przeciwnikami nowego ustroju. Dlatego też „produkowanie” obrazów wroga należy zaliczyć do jednego z podstawowych zadań propagandy w systemach niedemokratycznych XX wieku. Kategoryzacja wrogów, mimo że przy różnych okazjach jej dokonywano, w praktyce polityczno-propagandowej, jak się wydaje, nie odgrywała aż tak ważnej roli w obu odmianach reżimów totalitarnych. Liczył się zawsze bieżący interes polityczny, który potrafił prowadzić do nagłej zamiany „przyjaciół” na „wrogów” i odwrotnie.
Downloads
Bibliografia
Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, Świat Książki, Warszawa 2014.
Baczko B., Wyobraźnia społeczna, wyobrażenia społeczne [w:] idem, Wyobrażenia społeczne. Szkice o pamięci zbiorowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
Bocheński J., Po co nam „Dzienniki” zbrodniarza, szefa propagandy Trzeciej Rzeszy, „Gazeta Wyborcza”, 5–6 VII 2014, s. 24–26.
Bralczyk J., O języku polskiej polityki lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Trio, Warszawa 2003.
Bralczyk J., O języku polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesiątych, Trio, Warszawa 2001.
Das Jahrhundert der Bilder 1900 bis 1949, Herausgegeben von Gerhard Paul, Gottingen 2009.
Davies N., Europa. Rozprawa historyka z historią, Znak, Kraków 1998.
Eliade M., Religia, literatura i komunizm. Dziennik emigranta, Puls Publications, Londyn 1990.
Głowiński M., Figura wroga (O propagandzie marcowej) [w:] idem, Nowomowa po polsku, PEN, Warszawa 1991.
Głowiński M., „Nie puszczać przeszłości na żywioł”, „Krótki kurs WKP(b)” jako opowiadanie mityczne [w:] M. Głowiński, Rytuał i demagogia. Trzynaście szkiców o sztuce zdegradowanej, Open, Warszawa 1992.
Głowiński M., Język siecze (rozmowa prowadzona przez Katarzynę Czarnecką), „Polityka”, 14 IX 2016, s. 24–25.
Głowiński M., Zła mowa. Jak nie dać się propagandzie, Wielka Litera, Warszawa 2016.
Grabski A.F., Święta księga stalinizmu [w:] Pochwała historii powszechnej. Studia ofiarowane prof. A. Bartnickiemu, OSA UW, Warszawa 1996.
Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Krótki kurs, Książka i Wiedza Warszawa 1949.
Kajtoch W., Bracia Strugaccy (zarys twórczości), TAiWPN Universitas, Kraków 1993.
Kersten K., Wstęp do polskiego wydania [w:] S. Courtois, N. Werth, J.-L. Panne, A. Paczkowski, K. Bartosek, J.-L. Margolin, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
Kershaw I., Hitler 1889–1936. Hybris, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2001.
Kershaw I., Hitler 1941–1945. Nemezis, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2003.
Klemperer V., Chcę dawać świadectwo aż do końca. Dzienniki 1933–1938, 1939–1942, 1943–1945, t. 1–3, TAiWPN Universitas, Kraków 2000.
Klemperer V., LTI. Notatnik filologa, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2014.
Kołakowski L., Główne nurty marksizmu, Wydawnictwo Aneks, Londyn 1988.
Kołakowski L., Zapiski podczłowieka z żółtą łatą [w:] V. Klemperer, Chcę dawać świadectwo aż do końca. Dzienniki 1933–1938, t. 1, TAiWPN Universitas, Kraków 2000, s. XXIX–XXXVI.
Król E.C., Formuła wroga w polskim filmie socrealistycznym (1947–1956), „Przegląd Historyczny” 2007, z. 2.
Król E.C., Joseph Goebbels i jego „Dzienniki” [w:] Joseph Goebbels. Dzienniki, t. 1: 1923–1939, Warszawa 2013.
Król, E.C., Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 1919–1945, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006.
Król E.C., Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919–1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziaływania, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk–Rytm, Warszawa 1999.
Król E.C., Słowo do tomu trzeciego „Dzienników” Josepha Goebbelsa [w:] Joseph Goebbels. Dzienniki, t. 3: 1943–1945, Świat Książki, Warszawa 2014.
Król E.C., W poszukiwaniu modelu propagandy totalnej [w:] Propaganda w systemach demokratycznych i niedemokratycznych, red. J.W. Wołoszyn, Wydawnictwo KUL, Lublin 2015.
Marek Ł., „Kler to nasz wróg”: polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956–1970, Studio NOA Ireneusz Olsza, Katowice 2009.
Stobiecki R., Bolszewizm a historia. Próba rekonstrukcji bolszewickiej filozofii dziejów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.
Ten straszny rok 1939. Z Prof. Włodzimierzem Borodziejem rozmawia Paweł Wroński, „Gazeta Wyborcza”, 3 IX 2009, s. 10.
Ullrich V., Hitler. Narodziny zła 1989 – 1939, Prószyński Media Sp. z o.o., Warszawa 2015.
Wachsmann N., KL. Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych, Świat Książki, Warszawa 2016.
Wojsław J., Ideologizacja przekazów ikonograficznych o tematyce zdrowotnej w czasach PRL: w poszukiwaniu wizualnego stereotypu, „Zeszyty Prasoznawcze” 2015, nr 2 (222), s. 405–422.
Wojsław J., Obraz teraźniejszości w propagandzie komunistycznej Polski lat 1949–1954. Zarys problematyki, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2009.
Wojsław J., „Polityka” Mieczysława Rakowskiego wobec „marcowej” (1968) mowy nienawiści [w:] Media, Biznes, Kultura. Społeczna i polityczna rola mediów, red. M. Łosiewicz, A. Ryłko-Kurpiewska, TrueSign–Novae Res, Kinvara Co. Galway–Gdynia 2015.
