Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe
Istnieje nowsza wersja tego artykułu opublikowanego 2015-10-01. Przeczytaj wersję najnowszą.
Historia tubylcza. Szamani Kiczua i mitopraktyka
DOI:
https://doi.org/10.4467/254395379EPT.15.005.6470Słowa kluczowe:
Ecuador, Quichua, anthropology of history, folk history, shamanismAbstrakt
The article discusses issues of reproducing history, that is, indigenous strategies and mechanisms of constructing historical narrative among the Quichua in the Ecuadorian Andes. The indigenous historical practices are based on Inca myths and local tales transmitted orally (mythopractice). The background for this practices is constituted by contemporary political and social transformations in Ecuador – indigenous movements, obtaining legal personhood, multicultural policy, all of which offer the indigenous groups new opportunities to redefine themselves. Quichua shamans are also involved in these processes, and their activities have bottom-up and local character. In this paper, the following questions are addressed: how Quichua shamans reproduce history, why they do it, and what mechanisms they use. The responses to these questions allow to disclose and analyse the bottom-up attempts of building an identity and indigenous subjectivity in the postcolonial context of South America. This process is presented against the historical background of colonial policy about indigenous shamans and their involvement in colonial policy. The phenomenon of mythopractice is also explained through fundamental elements of Quichua worldview related to local understanding of time and change. This paper is based on field research on shamanistic practices conducted among the Ecuadoran Quichua in 2010 and 2012.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Albert, B., Ramos, A.R. (org.). (2002). Pacificando o branco: cosmologias do contato no Norte-Amazônico. São Paulo: UNESP.
Axel, B.K. (2002). From the Margins: Historical Anthropology and Its Futures. Durham: Duke University Press.
Beck, S.H., Mijeski, K.J. (2011). Pachakutik and the Rise and Decline of the Ecuadorian Indigenous Movement. Ohio: Ohio University Press.
Bhabha, H. (1994). The Location of Culture. London: Routledge. Bruner, E.M. (2011).
Etnografia jako narracja. Przeł. E. Klekot, A. Szurek. W: V.W. Turner, E.M. Bruner (red.), Antropologia doświadczenia (s. 150–168). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Buchowski, M. (2010). Polskie dyskursy o krwi, ziemi i narodzie. W: M. Drozd-Piasecka, A. Posern-Zieliński (red.), Antropologia polityki i polityka w antropologii (s. 41–64). Warszawa: Komitet Nauk Etnologicznych PAN, IAE PAN.
Bynum, C.W. (2001). Metamorphosis and Identity. New York: Zone Books.
Clifford, J. (2000). Kłopoty z kulturą: dwudziestowieczna etnografi a, literatura i sztuka. Przeł. E. Dżurak, J. Iracka, E. Klekot, M. Krupa, Sł. Sikora, M. Sznajderman. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Clifford, J., Marcus, G. (1986). Writing Culture: the Poetics and Politics of Ethnography. Berkeley: University of California Press.
Cordero, L. (2006). Diccionario Quichua-Castellano y Castellano-Quichua. Quito: Corporación Editora Nacional.
Coronado, J. (2009). The Andes Imagined: Indigenismo, Society, and Modernity. Pittsburgh: Univeristy of Pittsburgh Press.
Domańska, E. (2010). Historia antropologiczna. Mikrohistoria. W: N.Z. Davis, Powrót Martina Guerre’a (s. 195–234). Poznań: Zysk i S-ka.
Fausto, C., Heckenberger, M. (2007). Time and memory in indigenous Amazonia. Anthropological perspectives. Gainesville: University Press of Florida.
Galo, R.V. (1987). La resistencia andina. Cayambe, 1500–1800. Quito: Centro Andino de Acción Popular.
Gandhi, L. (2008). Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne. Przeł. J. Serwański. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Geertz, C. (2005). Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej. Przeł. D. Wolska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gow, P. (2001). An Amazonian myth and its history. Oxford: Oxford University Press.
K. Hastrup (2008: 22), antropologia winna nadać tej deklaracji kontekst teoretyczny, a nie tylko sentymentalny charakter.
Handler, R., Linnekin, J. (1984). Tradition, Genuine or Spurious. The Journal of American Folklore, 97(385), 273–290.
Hanson, A. (1999). Kreowanie Maorysa: wynalazek kultury i jego logika. Przeł. J. Schmidt. W: M. Buchowski (red.), Amerykańska antropologia postmodernistyczna (s. 183–201). Warszawa: Instytut Kultury.
Hastrup, K. (2008). Droga do antropologii. Między doświadczeniem a teorią. Przeł. E. Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Hobsbawm, E. (2008). Wprowadzenie. Wynajdowanie tradycji. Przeł. M. Godyń, F. Godyń.
W: E. Hobsbawm, T. Ranger (red.), Tradycja wynaleziona (s. 9–23). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Klumpp, K. (1974). El retorno de Inga: una expresión ecuatoriana de la ideología mesiánica andina. Cuadernos de Historia y Arqueología, 24(41), 99–135.
Lévi-Strauss, C. (1969). Myśl nieoswojona. Przeł. A. Zajączkowski. Warszawa: PWN.
Lindstrom, L. (1982). Leftamap Kastom: The Political History of Tradition on Tanna, Vanuatu. Mankind, 13, 316–329.
Monachesi, M. (2008). Profecias Incas/Inca Prophecies: Asombro y sabiduría en tiempos de cambio. Buenos Aires: Kier.
Moreno Yánez, S.E. (1985). Sublevaciones indígenas en la Audiencia de Quito, desde comienzos del siglo XVIII hasta fi nales de la Colonia. Quito: EDIPUCE.
Moreno Yánez, S.E. (1994). La etnohistoria y el protagonismo de los pueblos colonizados: contribución en el Ecuador. Revista Ecuatoriana de la Historia, 5, 53–73.
Müller T. i H. (1984). Mito de Inkarri-Qollari (cuatro narraciones). Allpanchis, 23, 125–143.
Oberem, U. (1971). Los Quijos: Historia de la transculturación de un grupo indígena en el Oriente Ecuatoriano, 1538–1956. Madryt: Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Madrid.
O’Connor, E. (2003). Etnohistoria e historia nacional en el Ecuador: peonazgo, cultura de hacienda y estado nacional. W: J. Fisher, D. Cahill (eds.), De la Etnohistoria a la Historia en Los Andes (s. 233–268). Quito: Abya-Yala.
Ossio Acuña, J.M. (1973). Ideología Mesiánica del Mundo Andino. Lima: Ignacio Pastor.
Ossio Acuña, J.M. (2000). Inkarrí y el mesianismo andino. W: F. Navarrete Linares, G. Olivier (coord.), El héroe entre el mito y la historia (s. 181–212). México: Centro Francés de Estudios Mexicanos y Centroamericanos.
Poma de Ayala, F.G. (1936). El primer nueva corónica y buen gobierno. Paryż: Instituto Etnográfico.
Posern-Zieliński, A. (1987). Folk history, W: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Warszawa–Poznań: PWN.
Posern-Zieliński, A. (2005). Między indygenizmem a indianizmem. Andyjscy Indianie na drodze do etnorozwoju. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Przytomska, A. (2014a). Reproduction and aggression. Shamanistic practices of Quichua Indians in the Ecuadorian Andes. W: D. Niezgoda, M.J. Kozłowski, (red.), Imagined America. The Humanities Refl ections about New World. Kraków: Wydawnictwo Alter (w druku).
Przytomska, A. (2014b) Szamani a szkoła. Przeobrażenia modelu szkoły państwowej w kontekście kosmowizji współczesnych Indian Kiczua. W: T. Buliński, M. Rakoczy (red.), Communicare: almanach antropologiczny. Szkoła/pismo (t. V). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego (w druku).
Sahlins, M. (1997). O ‘pessimismo sentimental’ e a experiência etnográfi ca: por que a cultura não é um ‘objeto’ em via de extinção (parte I). Mana, 3(1), 41–74.
Sahlins, M. (2003). Inne czasy, inne zwyczaje. Antropologia historii. Przeł. E. Dżurak. W: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej (s. 117– 145). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sahlins, M. (2006). Wyspy historii. Przeł. I. Kołbon. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Salomon, F. (1983). Shamanism and politics in the late-colonial Ecuador. American Ethnologist, 10, 413–428.
Salomon, F. (1999) Testimonies: The Making and Reading of Native South American Historical Source, Cambridge: Cambridge University Press.
Steckbauer, S.M. (1998). Versiones escritas de tradiciones orales: el mito del Inkarrí. W: H.-J. König (ed.), El indio como sujeto y objeto de la historia latinoamericana. Pasado y presente (s. 53–67). Frankfurt n. M.: Vervuert.
De la Vega, I.G. (2013). Comentarios Reales de los Incas. Lima: Vitruvian.
Wallace, A.F.C. (1956). Revitalization Movements. American Anthropologist, New Series, 58(2), 264–281.
Webster, S. (1974). Factores de Posición Social en una Comunidad Nativa Quechua. Estudios Andinos, 11, 131–159.
Whitten, N.E. (1976). Sacha Runa: Ethnicity and Adaptation of Ecuadorian Jungle Quichua. Urbana: University of Illinois Press.
Whitten, N.E. (2003). Millennial Ecuador. Critical essays. Iowa: University of Iowa Press.
Young, R.J.C. (2012). Postkolonializm. Wprowadzenie. Przeł. M. Król. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Axel, B.K. (2002). From the Margins: Historical Anthropology and Its Futures. Durham: Duke University Press.
Beck, S.H., Mijeski, K.J. (2011). Pachakutik and the Rise and Decline of the Ecuadorian Indigenous Movement. Ohio: Ohio University Press.
Bhabha, H. (1994). The Location of Culture. London: Routledge. Bruner, E.M. (2011).
Etnografia jako narracja. Przeł. E. Klekot, A. Szurek. W: V.W. Turner, E.M. Bruner (red.), Antropologia doświadczenia (s. 150–168). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Buchowski, M. (2010). Polskie dyskursy o krwi, ziemi i narodzie. W: M. Drozd-Piasecka, A. Posern-Zieliński (red.), Antropologia polityki i polityka w antropologii (s. 41–64). Warszawa: Komitet Nauk Etnologicznych PAN, IAE PAN.
Bynum, C.W. (2001). Metamorphosis and Identity. New York: Zone Books.
Clifford, J. (2000). Kłopoty z kulturą: dwudziestowieczna etnografi a, literatura i sztuka. Przeł. E. Dżurak, J. Iracka, E. Klekot, M. Krupa, Sł. Sikora, M. Sznajderman. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Clifford, J., Marcus, G. (1986). Writing Culture: the Poetics and Politics of Ethnography. Berkeley: University of California Press.
Cordero, L. (2006). Diccionario Quichua-Castellano y Castellano-Quichua. Quito: Corporación Editora Nacional.
Coronado, J. (2009). The Andes Imagined: Indigenismo, Society, and Modernity. Pittsburgh: Univeristy of Pittsburgh Press.
Domańska, E. (2010). Historia antropologiczna. Mikrohistoria. W: N.Z. Davis, Powrót Martina Guerre’a (s. 195–234). Poznań: Zysk i S-ka.
Fausto, C., Heckenberger, M. (2007). Time and memory in indigenous Amazonia. Anthropological perspectives. Gainesville: University Press of Florida.
Galo, R.V. (1987). La resistencia andina. Cayambe, 1500–1800. Quito: Centro Andino de Acción Popular.
Gandhi, L. (2008). Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne. Przeł. J. Serwański. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Geertz, C. (2005). Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej. Przeł. D. Wolska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gow, P. (2001). An Amazonian myth and its history. Oxford: Oxford University Press.
K. Hastrup (2008: 22), antropologia winna nadać tej deklaracji kontekst teoretyczny, a nie tylko sentymentalny charakter.
Handler, R., Linnekin, J. (1984). Tradition, Genuine or Spurious. The Journal of American Folklore, 97(385), 273–290.
Hanson, A. (1999). Kreowanie Maorysa: wynalazek kultury i jego logika. Przeł. J. Schmidt. W: M. Buchowski (red.), Amerykańska antropologia postmodernistyczna (s. 183–201). Warszawa: Instytut Kultury.
Hastrup, K. (2008). Droga do antropologii. Między doświadczeniem a teorią. Przeł. E. Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Hobsbawm, E. (2008). Wprowadzenie. Wynajdowanie tradycji. Przeł. M. Godyń, F. Godyń.
W: E. Hobsbawm, T. Ranger (red.), Tradycja wynaleziona (s. 9–23). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Klumpp, K. (1974). El retorno de Inga: una expresión ecuatoriana de la ideología mesiánica andina. Cuadernos de Historia y Arqueología, 24(41), 99–135.
Lévi-Strauss, C. (1969). Myśl nieoswojona. Przeł. A. Zajączkowski. Warszawa: PWN.
Lindstrom, L. (1982). Leftamap Kastom: The Political History of Tradition on Tanna, Vanuatu. Mankind, 13, 316–329.
Monachesi, M. (2008). Profecias Incas/Inca Prophecies: Asombro y sabiduría en tiempos de cambio. Buenos Aires: Kier.
Moreno Yánez, S.E. (1985). Sublevaciones indígenas en la Audiencia de Quito, desde comienzos del siglo XVIII hasta fi nales de la Colonia. Quito: EDIPUCE.
Moreno Yánez, S.E. (1994). La etnohistoria y el protagonismo de los pueblos colonizados: contribución en el Ecuador. Revista Ecuatoriana de la Historia, 5, 53–73.
Müller T. i H. (1984). Mito de Inkarri-Qollari (cuatro narraciones). Allpanchis, 23, 125–143.
Oberem, U. (1971). Los Quijos: Historia de la transculturación de un grupo indígena en el Oriente Ecuatoriano, 1538–1956. Madryt: Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Madrid.
O’Connor, E. (2003). Etnohistoria e historia nacional en el Ecuador: peonazgo, cultura de hacienda y estado nacional. W: J. Fisher, D. Cahill (eds.), De la Etnohistoria a la Historia en Los Andes (s. 233–268). Quito: Abya-Yala.
Ossio Acuña, J.M. (1973). Ideología Mesiánica del Mundo Andino. Lima: Ignacio Pastor.
Ossio Acuña, J.M. (2000). Inkarrí y el mesianismo andino. W: F. Navarrete Linares, G. Olivier (coord.), El héroe entre el mito y la historia (s. 181–212). México: Centro Francés de Estudios Mexicanos y Centroamericanos.
Poma de Ayala, F.G. (1936). El primer nueva corónica y buen gobierno. Paryż: Instituto Etnográfico.
Posern-Zieliński, A. (1987). Folk history, W: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Warszawa–Poznań: PWN.
Posern-Zieliński, A. (2005). Między indygenizmem a indianizmem. Andyjscy Indianie na drodze do etnorozwoju. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Przytomska, A. (2014a). Reproduction and aggression. Shamanistic practices of Quichua Indians in the Ecuadorian Andes. W: D. Niezgoda, M.J. Kozłowski, (red.), Imagined America. The Humanities Refl ections about New World. Kraków: Wydawnictwo Alter (w druku).
Przytomska, A. (2014b) Szamani a szkoła. Przeobrażenia modelu szkoły państwowej w kontekście kosmowizji współczesnych Indian Kiczua. W: T. Buliński, M. Rakoczy (red.), Communicare: almanach antropologiczny. Szkoła/pismo (t. V). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego (w druku).
Sahlins, M. (1997). O ‘pessimismo sentimental’ e a experiência etnográfi ca: por que a cultura não é um ‘objeto’ em via de extinção (parte I). Mana, 3(1), 41–74.
Sahlins, M. (2003). Inne czasy, inne zwyczaje. Antropologia historii. Przeł. E. Dżurak. W: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej (s. 117– 145). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sahlins, M. (2006). Wyspy historii. Przeł. I. Kołbon. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Salomon, F. (1983). Shamanism and politics in the late-colonial Ecuador. American Ethnologist, 10, 413–428.
Salomon, F. (1999) Testimonies: The Making and Reading of Native South American Historical Source, Cambridge: Cambridge University Press.
Steckbauer, S.M. (1998). Versiones escritas de tradiciones orales: el mito del Inkarrí. W: H.-J. König (ed.), El indio como sujeto y objeto de la historia latinoamericana. Pasado y presente (s. 53–67). Frankfurt n. M.: Vervuert.
De la Vega, I.G. (2013). Comentarios Reales de los Incas. Lima: Vitruvian.
Wallace, A.F.C. (1956). Revitalization Movements. American Anthropologist, New Series, 58(2), 264–281.
Webster, S. (1974). Factores de Posición Social en una Comunidad Nativa Quechua. Estudios Andinos, 11, 131–159.
Whitten, N.E. (1976). Sacha Runa: Ethnicity and Adaptation of Ecuadorian Jungle Quichua. Urbana: University of Illinois Press.
Whitten, N.E. (2003). Millennial Ecuador. Critical essays. Iowa: University of Iowa Press.
Young, R.J.C. (2012). Postkolonializm. Wprowadzenie. Przeł. M. Król. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pobrania
Opublikowane
2015-10-01
Wersje
- 2023-10-17 - (2)
- 2015-10-01 - (1)
Jak cytować
Przytomska, A. (2015). Historia tubylcza. Szamani Kiczua i mitopraktyka. Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia, 1(1), 84–107. https://doi.org/10.4467/254395379EPT.15.005.6470
Numer
Dział
Studia i rozprawy
