Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweSocial Geography of COVID-19 Vaccinations and Inequalities in Access to Medical Services in Poland
Słowa kluczowe:
vaccination, COVID-19, social geography, health inequalities, access to health carAbstrakt
There is a need for a spatial analysis of COVID-19 vaccinations in Poland in order to assess the solutions taken to combat this epidemiological threat. Differences in vaccination rates highlight problems of inequality in access to health care. The analysis presented here aims to show inequalities in estimated vaccination rates and their predictors. The disparities were analysed at the NUTS-4 district level. The study uses spatial exploratory and statistical techniques in applying a model of the determinants of vaccination rates at the district level. The main dependent variable is the percentage level of full-scheme vaccination in a given district, and the independent variables were social, political, demographic, economic and epidemiological predictors. The results suggest a strong influence of systemic (organisational) barriers on vaccination rates. The proposed model using only a few key socio-epidemiological variables explains >75% of the variation in vaccination rates between districts (in particular, political preferences – specifically the choice of the party currently in power – explains as much as 30%). As a result of the analyses conducted, districts at risk of exclusion were selected, i.e., mainly rural and small-town districts of the eastern areas of Poland and districts potentially at risk, dispersed in clusters throughout Poland. Given that, peripheral regions with high support for the ruling party, fare less well in the vaccination campaign, the selected municipalities and districts should be strengthened in terms of personnel, information and medicine, with the aim of levelling out inequalities in access to health.
Downloads
Bibliografia
Bałandynowicz-Panfil K., 2021, Jak przekonać niezdecydowanych – komunikacja z osobami starszymi a postawy wobec szczepień przeciw COVID-19, “Media Biznes Kultura”, no. 10, DOI: 10.4467/25442554.MBK.21.010.13976.
Barry V., Dasgupta S., Weller D.L., Kriss J.L., Cadwell B.L., Rose C., … Black C.L., 2020, Patterns in COVID-19 Vaccination Coverage, by Social Vulnerability and Urbanicity – United States, December 14, 2020–May 1, 2021, “Morbidity and Mortality Weekly Report”, vol. 70, no. 22, DOI: 10.15585/mmwr.mm7022e1.
Bochenek B., Jankowski M., Gruszczyńska M., Nykiel G., Gruszczyński M., Jaczewski A., … Pinkas, J., 2021, Impact of Meteorological Conditions on the Dynamics of the COVID-19 Pandemic in Poland, “International Journal of Environmental Research and Public Health”, vol. 18, no. 8, DOI: 10.3390/ijerph18083951.
Bump F., 2021, The Complicated Geography of Vaccine Hesitancy, “The Washington Post”, Published online 2021, https://www.washingtonpost.com/politics/2021/03/31/complicated-geography-vaccine-hesitancy/ (accessed on: 20.07.2021).
Charzyńska-Gula M., Sygit K., Sygit M., Goździewska M., Dobrowolska B., Gałęziowska E., 2013, Problems of Health Education in Rural Areas in Poland, “The Annals of Agricultural and Environmental Medicine”, vol. 20, no. 3.
Chen Y., Zhang L., Li T., Li L., 2022, Amplified Effect of Social Vulnerability on Health Inequality Regarding COVID-19 Mortality in the USA: The Mediating Role of Vaccination Allocation, “BMC Public Health”, vol. 22, no. 1, DOI: 10.1186/s12889-022-14592-w.
Cianciara D., 2015, Przyczyny i przyczyny przyczyn nierówności w zdrowiu, “Hygeia Public Health”, vol. 50, no. 3, http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2015/hyg-2015-3-435.pdf.
Cichomski B., Jerzyński T., Zieliński M., 2009, Polskie Generalne Sondaże Społeczne: skumulowany komputerowy zbiór danych 1992–2008, http://www.ads.org.pl/opisszczeg. php?id=91 (accessed on: 22.06.2021).
Czekirda M.E., Jarosz M., 2020, Możliwości i ograniczenia dochodowe a stan zdrowia społeczeństwa, “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, vol. 26, no. 3, DOI: 10.26444/ monz/126689.
De Ridder D., Sandoval J., Vuilleumier N., Stringhini S., Spechbach H., Joost S., Kaiser L., Guessous I., 2020, Geospatial Digital Monitoring of COVID-19 Cases at High Spatiotemporal Resolution, “Lancet Digital Health”, vol. 2, issue 8, DOI: 10.1016/S2589-7500(20)30139-4.
Diesel J., Sterrett N., Dasgupta S., Kriss, J.L., Barry, V., Vanden Esschert K., … Barbour K.E., 2020, COVID-19 Vaccination Coverage Among Adults – United States, December 14, 2020–May 22, 2021, “Morbidity and Mortality Weekly Report”, vol. 70, no. 25, DOI: 10.15585/mmwr.mm7025e1.
Douthit N., Kiv S., Dwolatzky T., Biswas S., 2015, Exposing Some Important Barriers to Health Care Access in the Rural USA, “Public Health”, vol. 129, issue 6, DOI: 10.1016/j. puhe.2015.04.001.
Drożdżak Z., 2015, Advances and Challenges of Social Epidemiology – The Social Determinants of Health Revisited (Literature Review), “Studia Socjologiczne”, no. 4.
Duszyński J., Afelt A., Ochab-Marcinek A. Owczuk R., Pyrć K., Rosińska M., … Smiatacz, T., 2021, Stanowisko 17. zespołu ds. COVID-19 przy prezesie PAN: Apel w sprawie zbliżającego się roku szkolnego 2021/2022. Published online 20.07.2021, https://bip.pan.pl/artykul/209/717/apel-w-sprawie-zblizajacego-sie-roku-szkolnego2021-2022-stanowisko-nr-17-z-20-lipca-2021-r (accessed on: 22.07.2021).
Elmachtoub A.N., Grigas P., 2021, Smart “Predict, then Optimize”, “Management Science”, vol. 68, no. 1, DOI: 10.1287/mnsc.2020.3922.
Genowska A., Zalewska M., Kulesza M., 2017, Korzystanie z opieki zdrowotnej przez rodziny z dziećmi w Polsce, “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, vol. 23, no. 2, DOI: 10.26444/monz/74383.
Golinowska S., 2011, Przestrzenny wymiar nierówności zdrowia i polityka spójności, “Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, vol. 9, no. 2. GUS, Bank danych lokalnych. Aktualizowano online 2021, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start (accessed on: 20.07.2021).
Góra D., 2020, Pojęcie, przedmiot i zadania geografii medycznej ze szczególnym uwzględnie niem Polski i Ukrainy, “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Geographica”, vol. 15, DOI: 10.24917/20845456.15.9.
Halik R., Kuszewski K., 2007, Narodowy Program Zdrowia 2007–2015 jako narzędzie kształtujące politykę zdrowotną Polski, Warszawa: Państwowy Zakład Higieny.
Hornsey M.J., Finlayson M., Chatwood G., Begeny C.T., 2020, Donald Trump: The Effect of Political Identity, Conspiracist Ideation and Presidential Tweets on Vaccine Hesitancy, “Journal of Experimental Social Psychology”, vol. 88, DOI: 10.1016/j.jesp.2019.103947.
Islam M.S., Kamal A.-H.M., Kabir A., Southern D.L., Khan S.H., Hasan S.M.M., … Seale H., 2021, COVID-19 Vaccine Rumors and Conspiracy Theories: The Need for Cognitive Inoculation Against Misinformation to Improve Vaccine Adherence, “PLOS ONE”, vol. 16, no. 5, DOI: 10.1371/journal.pone.0251605.
Janota M., 2020, Ostatni etap luzowania obostrzeń w trakcie najdłuższej serii spadków wykrytych zakażeń. Published online 30.06.2020, https://www.getrevue.co/profile/matjanota/issues/autorski-raportpandemiczny-14-20-06-26-06-21-659442 (accessed on: 20.07.2021).
Jarynowski A., Buda A., Nyczka P., 2014, Obliczeniowe Nauki Społeczne w Praktyce, Głogów: WN.
Jarynowski A., Grabowski A., 2015, Modelowanie epidemiologiczne dedykowane Polsce. Portal Centrum Zastosowań Matematyki.
Jarynowski A., Stochmal M., Maciejewski J., 2020, Przegląd i charakterystyka prowadzonych w Polsce badań na temat społecznych uwarunkowań epidemii COVID-19 w jej początkowej fazie, “Bezpieczeństwo Obronność Socjologia”, no. 13/14.
Jarynowski A., Wójta-Kempa M., Krzowski Ł. 2020, An Attempt to Optimize Human Resources Allocation Based on Spatial Diversity of COVID-19 Cases in Poland. “E-methodology”, vol. 7, no. 7.
Jarynowski A., 2021, Phenomenon of Participatory “Guerilla” Epidemiology in Post-communist European Countries, “Baltic Rim Economies”, no. 3, https://sites.utu.fi/bre/ phenomenon-of-participatoryguerilla-epidemiology-in-post-communist-european-countries/ (accessed on: 20.07.2021).
Jarynowski A., Skawina I., 2021, Attempt at Profiling and Regionalisation of COVID-19 Vaccine Campaigns in Poland – Preliminary Results, “European Journal of Translational and Clinical Medicine”, vol. 4, no. 1, DOI: 10.31373/ejtcm/134674.
Jarynowski A., Belik V., 2022, Access to Healthcare as an Important Moderating Variable for Understanding the Geography of COVID-19 Outcomes – Preliminary Insights from Poland, “Eur J Transl Clin Med” 2022, vol. 5, no. 2.
Jarynowski A., 2023, Effectiveness of BNT162b2 (COMIRNATY) Vaccination in Protecting from Death Due to COVID-19 in Poland: Epidemiological Commentary and Limitations, “Polish Archives of Internal Medicine”, vol. 133, no. 9.
Kachurka R., Krawczyk M.W, Rachubik J., 2021, Persuasive Messages Will Not Raise COVID-19 Vaccine Acceptance. Evidence from a Nation-Wide Online Experiment, “Vaccines”, vol. 9, no. 10.
Kaczmarek T., Marcinkowski J.T., Zysnarska M., Maksymiuk T., Majewicz A., 2007, Nierówności społeczne w dostępie do zdrowia, “Problemy Higieny i Epidemiologii”, vol. 88, no. 3.
Kołłątaj B., Kołłątaj W., Karwat I., Sobieszczański J., Panasiuk L., 2020, Anti-vaccine Movements – Health Care, Ignorance or a Diversion Aimed at Destabilizing the Health Situation? Part 2. Contemporary Conditions for the Functioning and Development of Anti-vaccination Movements, “The Annals of Agricultural and Environmental Medicine”, vol. 27, no. 4, DOI: 10.26444/aaem/126014.
Kowalski M., 2021, Ponad 50% zaszczepionych pierwszą dawką mają jedynie wielkie metro polie (Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław, Trójmiasto, GOP, Bydgoszcz). Published online 2021, https://www.facebook.com/mariusz.kowalski.10485546/posts/10215553758795359 (accessed: 20.07.2021).
Kowalski P.A., Szwagrzyk M., Kielpinska J., Konior A., Kusy M., 2021, Numerical Analysis of Factors, Pace and Intensity of the Coronavirus (COVID-19) Epidemic in Poland, “Ecological Informatics”, vol. 63, DOI: 10.1016/j.ecoinf.2021.101284.
Lachowski S., Florek M., 2007, Nierówności w rozwoju dzieci wiejskich jako czynnik generujący wykluczenie społeczne, “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, vol. 13, no. 4.
Learmonth, A.T., 1979, Patterns of Disease and Hunger: A Study in Medical Geography, Newton Abbot: David and Charles. Libura M., 2020, COVID-19 a nierówności, “Menedżer Zdrowia”, no. 3, https://www.termedia.pl/COVID-19-a-nierownosci,12,40607,1,1.html.
Mastalerz-Migas A., Jankowska A.K., Barański J., Urban E., 2021, Komunikowanie się lekarza i pacjenta w medycynie rodzinnej, Wrocław: Edra Urban & Partner.
Murthy B.P., Sterrett N., Weller D., Zell E., Reynolds L., Toblin R.L., … Harris L.Q, 2020, Disparities in COVID-19 Vaccination Coverage Between Urban and Rural Counties – United States, December 14, 2020–April 10, “Morbidity and Mortality Weekly Report”, vol. 70, no. 20, DOI: 10.15585/mmwr.mm7020e3.
MZ, 2021, Punkty szczepień. Published online 2021, https://www.gov.pl/web/szczepimysie/mapapunktow-szczepien#/ (accessed on: 20.07.2021).
MZ, 2021, Szczepienia gmin. Published online 15.06.2021, https://www.gov.pl/web/szczepienia-gmin (accessed on: 20.07.2021).
Napierała T., 2020, Geografia koronawirusa w Polsce. Published online 5.06.2020, https://ptgeo.org.pl/2020/06/geografia-koronawirusa-w-polsce/ (accessed on: 20.07.2021).
NIA, 2021, Covid-19: Już ponad 240 tys. pacjentów zaszczepionych przez farmaceutów!, https://www.nia.org.pl/2021/10/20/covid-19-juz-ponad-240-tys-pacjentow-zaszczepionych-przez-farmaceutow/.
Nowakowska L., 2011, Kościelne bazy danych i możliwości ich wykorzystania w badaniach społecznych, “Studia i Materiały Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą”, vol. 49.
OECD/European Observatory on Health Systems and Policies, 2021, Polska: Profil systemu ochrony zdrowia, State of Health in the EU, OECD Publishing, Paris/European Observatory on Health Systems and Policies, Bruksela.
Omyła-Rudzka M. 2021, Polacy o szczepieniach przeciw COVID-19. “CBOS Komunikat z badań”, no. 75/2021. Published 28.06.2021, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2021/K_075_21.PDF (accessed on: 20.07.2021).
Pilczyk S., 2021, Dane o poziomie zaszczepienia na koronawirusa. Published online 2021, https://www.facebook.com/kartografiaekstremalna/photos/a.153692631483262 /1692009240984919/ (accessed on: 20.07.2021).
PKW, 2019, Wybory do Parlamentu Europejskiego 2019. Published online 2019, https://pe2019.pkw.gov.pl/pe2019/pl/dane_w_arkuszach (accessed on: 20.07.2021).
Rogalski M., 2020, Internetowa baza danych o zakażeniach COVID według województw i powiatów. Aktualizowano online 2021.
Rosenberg, M.W., 1998, Medical or Health Geography? Populations, Peoples and Places, “International Journal of Population Geography”, vol. 4, no. 3.
Rzymski P., Borkowski L., Drąg M., Flisiak R., Jemielity J., Krajewski J., … Fal A., 2021b, The Strategies to Support the COVID-19 Vaccination with Evidence-Based Communication and Tackling Misinformation, “Vaccines”, vol. 9, no. 2, DOI: 10.3390/vaccines9020109.
Rzymski P., Zeyland J., Poniedziałek B., Małecka I., Wysocki J., 2021a, The Perception and Attitudes toward COVID-19 Vaccines: A Cross-Sectional Study in Poland, “Vaccines”, vol. 9, no. 4, DOI: 10.3390/vaccines9040382.
Seń M., Jakubowska L., Grabowska B., 2019, Jakość życia a zachowania zdrowotne osób starszych zamieszkujących w mieście i na wsi, “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, vol. 25, no. 4, DOI: 10.26444/monz/113662.
Seweryn W., 2021, Mapa powiatowa immunizacji. Published online 2021, https://wieslawseweryn.github.io/hit__102.html (accessed on: 20.07.2021).
Siconolfi D., Shih R.A., Friedman E.M., Kotzias V.I, Ahluwalia S.C., Phillips J.L., Saliba D., 2019, Rural-Urban Disparities in Access to Home- and Community-Based Services and Supports: Stakeholder Perspectives From 14 States, “Journal of the American Medical Directors Association”, vol. 20, issue 4, DOI: 10.1016/j.jamda.2019.01.120.
Skawina I., Wróbel E., Wróbel M., Jabłońska Z., Piszczek R., Błaszczyk J., 2016, Edukacyjna działalność Uniwersytetów Trzeciego Wieku w kształtowaniu świadomości zdrowotnej seniorów, “Pedagogika Rodziny”, no. 1.
Śleszyński P. 2020, Geografia koronawirusa w Polsce. Published online 2020, https://ptgeo.org.pl/2020/06/geografia-koronawirusa-w-polsce/ (accessed on: 20.07.2021).
Sobkowicz P., Sobkowicz A., 2021, Agent Based Model of Anti-Vaccination Movements: Simulations and Comparison with Empirical Data, “Vaccines”, vol. 9, no. 8, DOI: 10.3390/vaccines9080809.
Szymczyk H., 2016, Szczepienia – najlepsza metoda zwalczania groźnych chorób zakaźnych, “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, vol. 22, no. 4, DOI: 10.5604/20834543.1227604.
Tarnowski P., 2021, Liczba dni do zaszczepienia 75% mieszkańców danej gminy. Published online 2021, https://tarnowski.info/covid/szczepienia/ (accessed on: 20.07.2021).
Trojanowska M., Wincewicz-Price A., Zyzik R., 2021, Od szczepionek do szczepień. Jak skutecznie włączać społeczeństwo w walkę z pandemią?, “Policy Paper”, no. 2, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa, https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/04/PIE-Raport-Szczepienia.pdf.
Tsai Y., Lindley M.C., Zhou F., Stokley S., 2020, Urban-Rural Disparities in Vaccination Service Use Among Low-Income Adolescents, “Journal of Adolescent Health”, vol. 69, issue 1, DOI: 10.1016/j.jadohealth.2020.10.021.
Utazi C.E., Thorley J., Alegana V.A., Ferrari M.J., Takahashi S., Metcalf C.J.E, … Tatem A.T., 2019, Mapping Vaccination Coverage to Explore the Effects of Delivery Mechanisms and Inform Vaccination Strategies, “Nature Communications”, vol. 10, no. 1, DOI: doi.org/10.1038/s41467-019-09611-1.
Walkowiak M.P., Domaradzki J., Walkowiak D., 2022, Better Late Than Never: Predictors of Delayed COVID-19 Vaccine Uptake in Poland. “Vaccines”, vol. 10, no. 4.
Włodarczyk W.C., 2020, Uwagi o pandemii COVID-19 w Polsce. Perspektywa polityki zdrowotnej, “Zdrowie Publiczne i Zarządzanie”, vol. 18, no. 2, DOI: 10.4467/2084262 7OZ.20.013.12766.
Wojtyniak B., Goryński P., 2020, Sytuacja Zdrowotna Ludności Polski i Jej Uwarunkowania 2020. Warszawa: Państwowy Zakład Higieny.
Zejda J.E., Brożek G.M., Kowalska M., Barański K, Kaleta-Pilarska A., Nowakowski A., … Buszman P., 2021, Seroprevalence of Anti-SARS-CoV-2 Antibodies in a Random Sample of Inhabitants of the Katowice Region, Poland, “International Journal of Environmental Research and Public Health”, vol. 18, no. 6, DOI: 10.3390/ijerph18063188.
