Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePraxis, the Body, and Solidarity: Some Reflections on the Marxist Readings of Phenomenology in Poland (1945–1989)
DOI:
https://doi.org/10.26881/maes.2019.1.09Słowa kluczowe:
Phenomenological movement, Marxism, idealism, bourgeois philosophy, epoché, solidarity, Kroński, Szewczyk, Wojtyła, TischnerAbstrakt
The article presents main tendencies in the reception of phenomenology in the light of Marxism in Poland in the post-war period. As it is argued, although phenomenology was marginalized and even refused from the Marxist position, a dialogue between both traditions established interesting developments, especially with regard to the problem of the body, and constitution of solidarity as a social phenomenon. The main thesis of the study is that the confrontation with Marxism enabled phenomenologists a problematization of the phenomenon of work as a specific way of being. The article is divided into three parts. First, the author defines main ideological points of the Marxist critique of phenomenology, i.e., a critique of phenomenology as a bourgeois philosophy that cannot offer anything to the communist society since it abandons the sphere of praxis. Next, positive developments of the phenomenological method are to be reconstructed; moreover, the author analyzes Szewczyk’s original reading of Husserl, and his analysis of experience of the body. Finally, the article points out a Marxist background of some thoughts of Wojtyła and Tischner, including Tischner’s ethics of solidarity, and Wojtyła’s emphasis on human dignity.
Downloads
Bibliografia
Adorno T.W., 2003, Zur Metakritik der Erkenntnistheorie. Drei Studien zu Hegel, Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Baran B., 1984, Jana Patočki “Eseje heretyckie”, Znak, nr 7(356), pp. 984–990.
Burgos J.M., 2009, The Method of Karol Wojtyła: A Way Between Phenomenology, Personalism and Metaphysics [in:] A.-T. Tymieniecka (ed.), Phenomenology and Existentialism in the Twentieth Century. Book Two. Fruition – Cross – Pollination – Dissemination, Dortrecht: Springer.
Czerniak S., 1976, Philosophical Perspectivism and the Rigours of Dialectics, Dialectics and Humanism, vol. 3, no. 1, pp. 135–143.
Czerniak S., 1980, Epistemologiczne uwikłania socjologii wiedzy Maxa Schelera, Humanitas, no. 5, pp. 5–35.
Fiut I.S., 1988, Czy Husserl był materialistą transcendentalnym?, Edukacja Filozoficzna, nr 5, pp. 349–356.
Fiut I., 2001, W objęciach Tygrysa, Teksty Drugie, nr 3–4, pp. 160–170.
Górniak-Kocikowska K., 1997, Poland [in:] L. Embree et al. (eds.), Encyclopedia of Phenomenology, Dordrecht: Kluwer.
Gubser M., 2014, The Far Reaches: Phenomenology, Ethics, and Social Renewal in Central Europe, Stanford: Stanford University Press.
Hempoliński M., 1975, Fenomenologiczna filozofia doświadczenia i świadomości, Studia Filozoficzne, nr 8(117), pp. 139–146.
Jaroszewski T.M., 1974, The Development of Philosophical Studies in the Thirty Years of People’s Poland, Dialectics and Humanism, vol. 1, no. 3, pp. 5–26.
Jarowski J., 1975, Bibliografia prac naukowych Jana Szewczyka, Studia Filozoficzne, nr 8(117), pp. 164–165.
Karoń-Ostrowska A. (ed.), 2003, Spotkanie. Z ks. Józefem Tischnerem rozmawia Anna Karoń-Ostrowska, Kraków: Znak.
Kemp-Welch A., 2008, Poland under Communism. A Cold War History, Cambridge: Cambridge University Press.
Kołakowski L., 1975, Husserl and the Search of Certitude, New Haven: Yale University Press.
Krasnodębski Z., 1983, Phänomenologie und Soziologie in Polen: Der Anfang eines Dialogs [in:] R. Grathoff, B. Waldenfels (eds.), Sozialität und Intersubjektivität: Phänomenologische Perspektiven der Sozialwissenschaften im Umkreis von Aron Gurwitsch und Alfred Schütz, Munich: Fink.
Kroński T., 1952, Świat w klamrach ontologii, Myśl Filozoficzna, nr 1, pp. 318–331.
Kuczyński J., 1975a, Homo Creator vs. Homo Contemplator. The Dialectical and Phenomenological Conception of Man, Introductory Remarks, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 3, pp. 99–121.
Kuczyński J., 1975b, Jadwisin, 19th–22nd June, 1975, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 3, pp. 7–9.
Kuczyński J. et al., 1975, From the Editors, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 2, pp. 67–70.
Küng G., Swiderski E., 1976, Marxism and Phenomenology: An International Congress in Poland, Studies in Soviet Thought, vol. 16, pp. 113–120.
Lebiedziński W., 1970, Krytyka “marksizmu krytycznego”, Studia Filozoficzne, nr 3(64), pp. 158–174.
Lipiec J., 1972, Podstawy ontologii społeczeństwa, Warszawa: PWN.
Lorenc W., 1976, Fenomenologia a marksizm. Problemy filozofii praktycznej, Studia Filozoficzne, nr 8(129), pp. 179–183.
Łoziński J., 1975, Some Remarks Concerning D.M. Rasmussen’s “The Marxist Critique of Phenomenology”, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 4, pp. 71–75.
Łoziński J., 1976, On the Relation Between Marxism and Phenomenology: Truth and Revolution – Husserl and Lenin, Dialectics and Humanism, vol. 3, no. 1, pp. 121–133.
Łoziński J., 1979, Fenomenologia a idealizm, Studia Filozoficzne, nr 6(163), pp. 69–93.
Martel K., 1967, U podstaw fenomenologii Husserla, Warszawa: Książka i Wiedza.
McBride W., 1975, Marxism and Phenomenology, Journal of the British Society for Phenomenology, vol. 6, no. 1, pp. 13–22.
Mickunas A., 1997, Marxism [in:] L. Embree et al. (eds.), Encyclopedia of Phenomenology, Dordrecht: Kluwer.
Matroshilova N.V., 1975, The Problem of the Cognitive Subject as Viewed by Husserl and Ingarden, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 3, pp. 17–31.
Moural J., 1997, Czecholovakia [in] L. Embree et al. (eds.), Encyclopedia of Phenomenology, Dordrecht: Kluwer.
Niżnik J., 1977, Fenomenologiczny nurt socjologii wiedzy, Studia Filozoficzne, nr 2(135), pp. 83–97.
Nowicki A., 1975, Marxism and Phenomenology in Contemporary Italian Philosophy, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 2, pp. 157–175.
Ochocki K., 1969, Uwagi o filozofii marksistowskiej, Studia Filozoficzne, nr 4(59), pp. 141–145.
Oiserman T.I., 1975, E. Husserl’s Philosophy of Philosophy, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 3, pp. 55–64.
Płotka W., 2017a, Early Phenomenology in Poland (1895–1945): Origins, Development, and Breakdown, Studies in East European Thought, vol. 69, no. 1, pp. 79–91.
Płotka W., 2017b, Le motif cartésien dans la phénoménologie polonaise (1895–2015): Transformations, polémiques, perspectives, Les Études philosophiques, issue 2, pp. 167–196.
Rainko S., 1969, Praca i filozofia marksowska. Uwagi o artykule Szewczyka: „O istocie marksowskiej filozofii”, Studia Filozoficzne, nr 2(57), pp. 145–151.
Rasmussen D.M., 1975, The Marxist Critique of Phenomenology, Dialectics and Humanism, vol. 2, no. 4, pp. 59–70.
Sarna J.W., 1981, Fenomenologia Romana Ingardena na tle filozofii Edmunda Husserla, Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.
Schaff A. et al., 1951, Od Redakcji, Myśl Filozoficzna, nr 1–2, pp. 7–15.
Sowa E., 1969, Marksizm a praca, Studia Filozoficzne, nr 4(59), pp. 135–139.
Sowa E., 2012, Wstęp, Kwartalnik Filozoficzny, t. 40, nr 4, pp. 143–147.
Szewczyk J., 1966, Spór o istotę filozofii, Studia Filozoficzne, nr 2(45), pp. 179–201.
Szewczyk J., 1969, O istocie marksistowskiej filozofii, Studia Filozoficzne, nr 1(56), pp. 119–132.
Szewczyk J., 1970, Rola pracy w poznawaniu rzeczywistości, Studia Filozoficzne, nr 3(64), pp. 175–201.
Szewczyk J., 1971, Filozofia pracy, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Szewczyk J., 1975, Husserl w oczach Ingardena, Znak, t. 27, nr 250–251, pp. 603–621.
Szewczyk J., 1987, O fenomenologii Edmunda Husserla, ed. B. Markiewicz, Warszawa: Kolegium Otryckie.
Szewczyk J., 2012, Teoretyczne podstawy podmiotowości pracy, Kwartalnik Filozoficzny, t. 40, nr 4, pp. 148–168.
Tischner J., 1981, Polski kształt dialogu, Paris: Editions Spotkania.
Tischner J., 2007a, The Ethics of Solidarity, transl. A. Fraś, Thinking in Values, no. 1, pp. 37–51.
Tischner J., 2007b, The Ethics of Solidarity Years Later, transl. A. Fraś, Thinking in Values, no. 1, pp. 52–67.
Tittenbrun J., 1981, Fenomenologia i społeczeństwo, Studia Filozoficzne, nr 6(187), pp. 65–85.
Tomkowski J., 1989, Czeskie sprawy, Tygodnik Solidarność, nr 14, p. 12.
Uzelac M., 1997, Yugoslavia [in:] L. Embree et al. (eds.), Encyclopedia of Phenomenology, Dordrecht: Kluwer.
Vajda M., 1971, Marxism, Existentialism, Phenomenology: A Dialogue, Telos, no. 7, pp. 3–29.
Vajda M., 2016, Wie ich aus der Minderjährigkeit der Marxismus mit der Hilfe der Phänomenologie herauswuchs?, Horizon. Studies in Phenomenology, vol. 5, no. 1, pp. 54–69.
Waldenfels B., 1982, Sozialphilosphie im Spannungsfeld von Phänomenologie und Marxismus [in:] G. Fløistad (ed.), Contemporary Philosophy. A New Survey, vol. 3, Philosophy of Action, Dordrecht–Boston–Lancaster: Nijhoff.
Walicki A., 1989, Stanisław Brzozowski and the Polish Beginnings of a “Western Marxism”, Oxford: Oxford University Press.
Westerman R., 2010, The Reification of Consciousness: Husserl’s Phenomenology in Lukács’s Identical Subject-Object, New German Critique, no. 111, pp. 97–130.
Węgrzecki A., 2001, Zarys recepcji fenomenologii w Polsce [in:] A. Strzałkowski (ed.), Recepcja w Polsce nowych kierunków i teorii naukowych, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Wojtyła K., 1969, Problem doświadczenia w etyce, Roczniki Filozoficzne, t. 17, nr 2, pp. 5–24.
Wojtyła K., 1977, Participation or Alienation? [in:] A.-T. Tymieniecka (ed.), The Self and the Other. The Irreducible Element in Man, part 1, The “Crisis of Man”, Dordrecht: D. Reidel Publishing Company.
Wojtyła K., 1979, The Acting Person, transl. A. Potocki, Dordrecht: D. Reidel Publishing Company.
Wojtyła K., 2001, Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maxa Schelera [in:] K. Wojtyła, Zagadnienie podmiotu moralności. Człowiek i moralność II, eds. T. Styczeń, J.W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Wojtyła K., 2006, Wykłady lubelskie, eds. T. Styczeń, W. Chudy, J.W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Żurawicki S., 1969, W sprawie współczesnego stanu filozofii marksistowskiej, Studia Filozoficzne, nr 4(59), pp. 131–134.
