Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweKreolizacja czy homogenizacja? Język kreolski, wieloetniczność i konstruowanie tożsamości nowoczesnej w Gwinei Bissau
Słowa kluczowe:
język kreolski, kriol, kreolizacja, wieloetniczność, globalizacja, nowoczesność, Gwinea BissauAbstrakt
Tożsamość nowoczesna we współczesnej Gwinei Bissau konstruowana jest w myśl idei nowoczesności. W tekście tym analizuję, jak konstruowana jest ona w obszarze języka kreolskiego Gwinei Bissau (kriol), gwinejskiej muzyki tworzonej w języku kreolskim i powiązanych z nią form kultury popularnej: pokazów playback. Stawiam zarazem pytanie, w jaki sposób w erze globalizacji w procesach tych przebiega synteza zachodnich/globalnych form kulturowych z lokalnymi: na ile zachodzi tu homogenizacja kulturowa, a na ile kreolizacja. Idea nowoczesności powoduje społeczną polaryzację: lokalna tożsamość nowoczesna Gwinejczyków konstruowana jest przede wszystkim jako tożsamość „ludzi z miasta” w kontraście do świata wioski. Z drugiej strony zasadniczym punktem odniesienia dla tej dychotomii jest Zachód symbolizujący najwyższą nowoczesność. Przy tym nieodłącznym aspektem życia w postkolonialnym mieście jest wieloetniczność, a wyzwaniem – budowanie wspólnej kultury i tożsamości narodowej Gwinejczyków. Czynniki te powodują określony kierunek przekształceń kulturowych, które – w różnym stopniu – charakteryzuje zarówno kreolizacja, jak i homogenizacja w kierunku modelu europejskiego. Przekształcenia te to m.in.: kontrastowanie miejskiej formy języka kreolskiego z wiejską, wypieranie rodzimych języków etnicznych oraz wtórne sportugalszczenie kreolskiego (dekreolizacja), traktowane jako unowocześnienie. W obszarze muzyki to kreolizacja i kreatywne przystosowanie zachodnich form kulturowych do lokalnych treści, a w popularnych przedstawieniach – imitacja wobec kultury popularnej Zachodu. Tam gdzie największą rolę odgrywa element naśladownictwa, przyświeca mu jednak lokalny cel: budowanie wspólnej kultury gwinejskiej – miejskiej, wieloetnicznej, narodowej. Zarówno więc w procesie kreolizacji, jak i kulturowej homogenizacji konstruowana jest w efekcie lokalna tożsamość nowoczesna.
Downloads
Bibliografia
Appadurai A., 2005, Nowoczesność bez granic: kulturowe wymiary globalizacji, przeł. Z. Pucek, Kraków: Universitas.
Appiah K.A., 1991, Is the Post- in Postmodernism the Post- in Postcolonial?, „Critical Inquiry”, vol. 17, no. 2.
Bordonaro L., 2007, Living at the Margins: Youth and Modernity in the Bijagó Islands (Guinea Bissau) (rozprawa doktorska), Lizbona: ISCTE.
Brzezińska M., 2017, W cieniu europejskiej twierdzy. Obraz Zachodu wśród Afrykanów w Gwinei Bissau, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Burszta W.J., 1998, Antropologia kultury, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo. Carvalho C., 2002, Ambiguous Representations: Power and Mimesis in Colonial Guinea, „Etnográfica”, vol. 6, no. 1.
Chabal P., 1983, Amilcar Cabral. Revolutionary Leadership and People’s war, Cambridge: Cambridge University Press.
Couto H.H., 1998, Creole and Education in Guinea-Bissau, www.unb.br/il/liv/crioul/creole.htm (dostęp: 15.02.2012).
Dieterle G., 1999, Disionariu kiriol-inglis. Creole-English Dictionary, Bissau: Evangelical Church and WEC Mission of Guinea-Bissau.
Einarsdóttir J., 2004, Tired of weeping. Mother love, child death and poverty in Guinea- -Bissau, Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
Ferguson J., 1999, Expectations of Modernity. Myths and Meanings of Urban Life on the Zambian Copperbelt, Berkeley–Los Angeles: University of California Press.
Ferguson J., 2006, Global Shadows: Africa in the Neoliberal World Order, Durham, N.C.: Duke University Press.
Gable E., 1995, The Decolonization of Consciousness: Local Skeptics and the “Will to Be Modern” in a West African Village, „American Ethnologist”, vol. 22, no. 2.
Gaibazzi P., 2015, The Quest for Luck: Fate, Fortune, Work and the Unexpected among Gambian Soninke Hustlers, „Critical African Studies”, vol. 7, no. 3.
Galli R.E., 1995, Capitalist Agriculture and the Colonial State in Portuguese Guinea, 1926– 1974, „African Economic History”, vol. 23.
Gray Ch., 1996, Review of: Keïta: The Heritage of the Griot by Claude Gilaizeau, „The American Historical Review”, vol. 101, no. 4.
Hannerz U., 2000, Transnational Connections. Culture, People, Places, London–New York: Routledge.
Hannerz U., 2004, Skreolizowany świat, przeł. J. Giebułtowski [w:] E. Nowicka, M. Kempny (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hannerz U., 2006, Theorizing through the New World? Not Really, „American Ethnologist”, vol. 33, no. 4.
Herzfeld M., 2004, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, przeł. M.M. Piechaczek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Herzfeld M., 2007, Zażyłość kulturowa. Poetyka społeczna w państwie narodowym, przeł. M. Buchowski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kempny M., Nowicka E. (red.), 2004, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kuligowski W., 2007, Antropologia współczesności. Wiele światów, jedno miejsce, Kraków: UNIVERSITAS.
Małowist M., 1992, Konkwistadorzy portugalscy, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Nowak B., 1996, Początki obecności europejskiej w Afryce Czarnej [w:] M. Tymowski (red.), Historia Afryki. Do początku XIX wieku, Wrocław: Ossolineum.
Scantamburlo L., 1981, Gramática e dicionário da Língua Criol (GCr), Bologna: Editrice Missionaria Italiana.
Temudo M.P., 2008, From ‘People’s Struggle’ to ‘This War of Today’. Entanglements of Peace and Conflict in Guinea-Bissau, „Africa. Journal of the International African Institute”, vol. 78, no. 2.
Vorbrich R., 2012, Plemienna i postplemienna Afryka. Koncepcje i postaci wspólnoty w dawnej i współczesnej Afryce, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
