Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe(Re)definicja myślenia na temat procesówkognitywnych w autyzmie – zwrot w postrzeganiu osób z ASD
Słowa kluczowe:
zaburzenia ze spektrum autyzmu, monotropizm, neuroróżnorodność, problem podwójnej empatiiAbstrakt
Od czasu, kiedy autyzm został opisany jako zaburzenie, stan ten oceniany jest najczęściej z zewnątrz, według przejawów zachowań, a nie od wewnątrz, w zależności od tego, jak osoba autystyczna doświadcza świata. W ostatnich latach pojawia się coraz więcej głosów i narracji autystycznych badaczy, stanowiących krytyczne wyzwania dla dominującego dyskursu, jak i wielu przekonań i praktyk skupiających się wokół autyzmu. Głosy te wciąż są systematycznie marginalizowane, uciszane, błędnie interpretowane lub odrzucane, co rodzi coraz większy sprzeciw osób autystycznych, chcących mówić we własnym imieniu, sprzeciwiających się traktowaniu ich jak „zepsutej, neurotypowej wersji człowieka”. Zamiast tego osoby z ASD dążą do uznania ich za „właściwą wersję nieneurotypową”. Celem artykułu jest ukazanie zwrotu, jaki w ciągu ostatnich lat dokonuje się w postrzeganiu autyzmu, zwłaszcza za sprawą autystycznych grup i autystycznych badaczy prezentujących teorie, które nie ignorują „autystycznego głosu” i nie wpisują się w podejście, w którym dominują społeczne standardy funkcjonowania neurokognitywnego.
Downloads
Bibliografia
Antosz W. (2018), Normalność nienormalnych. Podmiotowość osób z niepełnosprawnością intelektualną w perspektywie filozofii Michela Foucaulta, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
Armstrong T. (2011), The Power of Neurodiversity: Unleashing the Advantages of Your Differently Wired Brain, Da Capo Lifelong Books, Boston.
Babicka-Wirkus A. (2016), (Nie)normatywność rytuałów oporu w szkole, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, 1 (73): 73–86.
Bailin A. (2019), Clearing up Some Misconceptions about Neurodiversity, Just because you value neurological differences doesn’t mean you’re denying the reality of disabilities, https://blogs. scientificamerican.com/observations/clearing-up-some-misconceptions-about-neurodiversity/ [dostęp: 12.05.2020].
Baron-Cohen S. (2015), Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot.
Błeszyński J.J. (2020), Co osoby z autyzmem mówią nam o sobie. Raport z badań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Chrzanowska I. (2015), Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Delezue G. (2004), Foucault, Wydawnictwo Naukowe DSW, Wrocław.
Drabata A. (2019), Doświadczenia matek dzieci ze spektrum autyzmu w obliczu wielogłosowości wiedzy i praktyk dotyczących autyzmu, „Szkoła Specjalna”, 5: 340–351.
Foucault M. (1990), Narodziny kliniki, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Gnaulati E. (2016), To normalne! Dlaczego zwyczajne zachowania naszych dzieci nazwano ADHD, autyzmem i innymi zaburzeniami, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Goldstein S., Ozonoff S. (2017), Perspektywa historyczna i ogólna charakterystyka [w:] Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu, S. Goldstein, J.A. Naglieri, S. Ozonoff (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Hiari T. (2019), Neurodiversity is Dead. Now What?, https://www.madinamerica. com/2018/04/neurodiversity-dead-now-what/ [dostęp: 12.12.2019].
Kanner L. (1943), Autistic Disturbances of Affective Contact, „Nervous Child”, 2: 217–250.
Klin A. (2017), Typologia zaburzeń ze Spektrum. Aspekty teoretyczne, badawcze i kliniczne [w:] Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu, S. Goldstein, J.A. Naglieri, S. Ozonoff (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Krause A. (2010), Współczesne paradygmaty pedagogiki specjalnej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Lawson W. (2011), The passionate mind: how people with autism learn, Jessica Kingsley Publishers, London.
McWade B., Milton D., Beresford P. (2015), Mad studies and neurodiversity: a dialogue, „Disability & Society”, 30: 305–309.
Melosik Z., Szkudlarek T. (2010), Kultura, tożsamość i edukacja. Migotanie znaczeń, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Milton D. (2012), So what exactly is autism?, Autism Education Trust, s. 1–15, https://kar. kent.ac.uk/62698/1/So%20what%20exactly%20is%20autism.pdf [dostęp: 4.05.2021].
Milton D. (2019), Disagreeing over Neurodiversity, „The Psychologist”, 32.
Moore A. (2020), Pathological demand avoidance: What and who are being pathologised and in whose interests?, Global Studies of Childhood, https://journals.sagepub.com/doi/ full/10.1177/2043610619890070, [dostęp:13 marzec 2020].
Muders S. (2017), O pojęciu normatywności w ocenie zaburzenia umysłowego, „Avant”, t. 8, 3, s. 93–98.
Murray D., Lesser M., Lawson W. (2005), Attention, monotropism and the diagnostic criteria for autism, „SAGE Publications and The National Autistic Society”, 9(2): 139–156.
Murray F. (2021), Making sense of autism: Monotropism and the mind as an interest system, https://truhap.com/this-is-my-autism/ [dostęp:13 marzec 2021].
Prizant B.M., Fields-Meyer T. (2017), Niezwyczajni ludzie. Nowe spojrzenie na autyzm, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Rynkiewicz A., Kulik M. (2013), Wystandaryzowane, interaktywne narzędzia do diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu a nowe kryteria diagnostyczne DSM-5, „Psychiatria”, t. 10, 2: 41–48.
Silberman S. (2017), Neuroplemiona. Dziedzictwo autyzmu i przyszłość neuroróżnorodności, Vivante, Białystok.
Stier M. (2013), Normative preconditions for the assessment of mental disorder, „Frontiers in Psychology”.
Szlachcic K. (2014), Dwa problemy Popperowskiego krytycznego racjonalizmu, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria”, R. 23, 4(92): 163–182.
Śliwerski B. (2010), Antypedagogika; Emancypacja [z] pedagogiki antypedagogicznym wyzwaniem dla dorosłych [w:] Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, T. Szkudlarek, B. Śliwerski (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Śmietańska J. (2019), Nowoczesna diagnoza w poradnictwie psychologiczno – pedagogicznym. Szanse i dylematy [w:] Diagnoza w wymiarze jednostkowym i społecznym, S. Banaszak, J. Śmietańska (red.), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Walker N. (2013), N. Walker’s note on Neurodiversity, autism, and cognitive liberty; Neuro – what?, https://neurocosmopolitanism.com/neuro-what/ [dostęp: 12.12.2019].
Walker N. (2014), N. Walker’s note on Neurodiversity, autism, and cognitive liberty, Neurodiversity: Some Basic Terms&Definitions, https://neurocosmopolitanism.com/neurodiversity-some-basic-terms-definitions/ [dostęp: 12.12.2019].
Walker N. (2016), N. Walker’s note on Neurodiversity, autism, and cognitive liberty, Guiding Principles for a Course on Autism, https://neurocosmopolitanism.com [dostęp: 12.12.2019].
Walker N. (2019), The Neurodiversity Paradigm, https://autisticuk.org/neurodiversity/ [dostęp: 12.12.2019].
Wing L., Potter D. (2017), Epidemiologia zaburzeń ze spektrum autyzmu – czy rozpowszechnienie rośnie? [w:] Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu, J. Danilewska, J. Goldstein, J.A. Naglieri, S. Ozonoff (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Woods R. (2020), Autism: a new introduction to psychological theory and current debate, Disability & Society, vol. 35, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09687599. 2019.1636564 [dostęp: 04.04.2021].
American Psychiatric Association (2013), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth edition, DSM-5, Washinghton, DC London, England.
