Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweMożliwe sposoby ujmowania kompetencji narracyjnej w kontekście autonomii jako kategorii teleologicznej w pedagogice specjalnej
Słowa kluczowe:
narracja, kompetencja, kompetencja narracyjna, niepełnosprawność intelektualna, autonomia, refleksyjność, komunikacjaAbstrakt
Kwestie podjęte w artykule stanowią próbę zmiany perspektywy spojrzenia na kategorię kompetencji narracyjnej podyktowaną współczesną optyką teleologiczną pedagogiki specjalnej, w której autonomia zajmuje centralne miejsce. Zmiana ta miałaby polegać głównie na odejściu od wymagań formalnych narracji wynikających z konieczności zachowania konkretnej struktury na rzecz różnorodności i zindywidualizowania sposobu opowiadania. Do tej pory w badaniach dotyczących tej kompetencji akcent kładziono na tzw. gramatykę narracyjną i zakładano, że zachowanie odpowiedniej formy i struktury wypowiedzi będzie miernikiem skutecznej edukacji i pozwoli usprawnić komunikację interpersonalną. W kontekście pedagogiki specjalnej, było to myślenie prowadzone w duchu medycznego modelu niepełnosprawności, w którym usprawnianie osób niepełnosprawnych i niwelowanie ich deficytów na wzór tzw. normalności stawiano w centrum działań rehabilitacyjnych. „Nowe” rozumienie kompetencji narracyjnej przenosi nacisk na inny aspekt narracyjności – refleksyjność, która wiąże się z gotowością interpretowania zmiennej rzeczywistości, dostosowania rodzaju wypowiedzi do kontekstu i zindywidualizowania sposobu konstruowania narracji. Możliwość dokonania takiego przesunięcia jest argumentowana zmianami w postrzeganiu szeroko rozumianej narracji oraz paradygmatycznymi tendencjami w pedagogice specjalnej, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym. W takim ujęciu kompetencji narracyjnej dostrzega się potencjał tworzenia podstawy do realizowania idei autonomii, która uznawana jest współcześnie za nadrzędny cel w działaniach rehabilitacyjnych z udziałem osób z niepełnosprawnościami.
Downloads
Bibliografia
Barnes C., Mercer G. (2012), Niepełnosprawność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bartniczak M. (2017), Obszary dyskursu naukowego warunkujące kierunek myślenia o narracji osób z niepełnosprawnością intelektualną, „Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej”, nr 25.
Bauman Z. (1995), Wieloznaczność nowoczesna. Nowoczesność wieloznaczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bednarz-Łuczewska P., Łuczewski M. (2012), Podejście biograficzne [w:] Badania jakościowe. Metody i narzędzia, D. Jemielniczak (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bernstein B. (1980), Socjolingwistyczne ujęcie procesu socjalizacji: Uwagi dotyczące podatności na oddziaływania szkoły [w:] Badania nad rozwojem języka dziecka, G.W. Shugar, M. Smoczyńska (red.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Borowska-Beszta B. (2010), Metoda Intymności i Interakcyjności na tle narracji i pisania twórczego kobiety z zespołem Downa [w:] Trudna dorosłość osób z zespołem Downa. Jak możemy wspomóc?, B.B. Kaczmarek (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Buber M. (1992), Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, Wydawnictwo Inco-Veritas, Warszawa.
Buhler J. (1999), Bieg życia ludzkiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Burzyńska A. (2004), Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce [w:] Narracja i tożsamość. Antropologiczne problemy literatury, t. 2, W. Bolecki, R. Nycz (red.), Fundacja „Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych”, Warszawa.
Czerepaniak-Walczak M. (1999), Kompetencja: słowo kluczowe czy „wytrych” w edukacji? [w:] Neodidagmata, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, nr 24.
Dryll E., Cierpka A. (2011), Zagadnienia teoretyczne nurtujące polską psychologię narracyjną. Wprowadzenie [w:] Dryll E., Cierpka A., Psychologia narracyjna. Tożsamość, dialogowość, pogranicza, Wydawnictwo Eneteia, Warszawa.
Hajduk E. (2001), Kulturowe wyznaczniki biegu życia, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa.
Kosakowski C. (2003), Węzłowe problemy pedagogiki specjalnej, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń.
Kościelska M. (2000), Oblicza upośledzenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kowalik S. (1989), Upośledzenie umysłowe: teoria i praktyka rehabilitacji, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kowalik S. (1996), Autonomia osób upośledzonych umysłowo w procesie rehabilitacji – „za” a nawet „przeciw” [w:] Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych, W. Dykcik (red.), Eruditus, Poznań.
Kowalik S. (2005), Psychologia niepełnosprawności umysłowej [w:] Psychologia kliniczna, t. 2, H. Sęk (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Krause A. (2010), Współczesne paradygmaty pedagogiki specjalnej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Krzemińska D. (2002), Kod językowy i dyskurs osób z upośledzeniem umysłowym. Ku dekonstrukcji naznaczającego porządku w postrzeganiu jednostek z niepełnosprawnością intelektualną [w:] Dyskursy pedagogiki specjalnej. Od tradycjonalizmu do ponowoczesności, E. Górniewicz, A. Krause (red), Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Januszkiewicz M. (2007), Strukturalizm i hermeneutyka: dwa paradygmaty w nauce o literaturze [w:] Januszkiewicz M., W-koło hermeneutyki literackiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Levinas E. (1991), Trudna wolność. Esej o judaizmie, Wydawnictwo Atext, Gdynia.
Mead G. H. (1975), Umysł, osobowość i społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Męczkowska A. (2004), Kompetencja jako kategoria pedagogiczna [w:] Ars educandi, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, tom IV.
Nadolska H. (1995), Kompetencja narracyjna uczniów o różnym poziomie inteligencji, Erbe, Białystok.
Nowakowska-Siuta R., Śliwerski B. (2015), Racjonalność procesu kształcenia. Studium z polityki oświatowej i pedagogiki porównawczej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Obuchowska I. (1996), O autonomii w wychowaniu niepełnosprawnych dzieci i młodzieży [w:] Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych (Od diagnoz do prognoz i do działań), W. Dykcik (red.), Wydawnictwo ERUDITUS, Poznań.
Obuchowski K. (1996), Subiektywne warunki autonomii psychicznej [w:] Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych (Od diagnoz do prognoz i do działań), Wydawnictwo ERUDITUS, Poznań.
Rakowska A. (2003), Język, komunikacja, niepełnosprawność: wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Ricoeur P. (1992), Filozofia osoby, Papieska Akademia Teleologiczna, Kraków.
Rzeźnicka-Krupa J. (2007), Komunikacja – edukacja – społeczeństwo. O dyskursie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Sadowska S. (2006), Jakość życia uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Sadowska S. (2009), Humanistyczne i społeczne wymiary w sporach o kategorie teleologiczne w polskiej pedagogice specjalnej [w:] Pedagogika specjalna – koncepcje i rzeczywistość. Wielowymiarowość edukacji i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością, T. Żółkowska, I. Ramik-Mażewska (red.), Uniwersytet Szczeciński, Zakład Pedagogiki Specjalnej, Szczecin.
Soroko E. (2010), Określanie wad i zalet metod generowania autonarracji [w:] Straś-Romanowska M., Bartosz B., Żurko M., Badania narracyjne w psychologii, Wydawnictwo Eneteia, Warszawa.
Soroko E., Wojciechowska J. (2015), Kompetencja narracyjna jako obszar nauczania i oceny w edukacji [w:] Studia Edukacyjne, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, nr 37.
Trzebiński J. (2002), Narracja jako sposób rozumienia oświata, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Trzebiński J. (2005), Narracyjny kontekst myślenia i działania [w:] Chmielnicka-Kuter E., Puchalska-Wasyl M., Polifonia osobowości. Aktualne problemy psychologii narracji, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Żółkowska T. (2013), Ja, Ty, Inny – dialog?, „Studia Edukacyjne, nr 28.
