Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweWybrane uwarunkowania zachowań zdrowotnych osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Słowa kluczowe:
osoba z niepełnosprawnością intelektualną, zachowania zdrowotne, poczucie koherencji, kompetencja osobista, spostrzeganie siebie i innych ludziAbstrakt
W artykule zaprezentowano wyniki badań, których celem było m.in. określenie poziomu zachowań zdrowotnych osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, w następujących wymiarach: prawidłowe nawyki żywieniowe, zachowania profilaktyczne, pozytywne nastawienia psychiczne, praktyki zdrowotne. W badaniach położono nacisk na opis współzależności między zachowaniami zdrowotnymi a czynnikami poznawczo-afektywnymi, takimi jak: poczucie koherencji, kompetencja osobista, spostrzeganie siebie i innych ludzi. W związku z tym zastosowano analizę kanoniczną, która pozwoliła sprawdzić stopień współzależności pary zmiennych kanonicznych, zachowań zdrowotnych i czynników poznawczo-afektywnych. Na jej podstawie wyłoniono dwie konfiguracje zależności między analizowanymi zbiorami zmiennych kanonicznych. Stąd można mówić o dwóch wariantach interpretacyjnych otrzymanych zależności. Badaniami objęto 81 uczniów (33 kobiety i 48 mężczyzn) z niepełnosprawnością intelektualną, w stopniu lekkim, uczęszczających do szkół zawodowych specjalnych w trzech miastach województwa podkarpackiego: Jarosław, Leżajsk i Ropczyce. Wykorzystano cztery narzędzia badawcze: Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ) Z. Juczyńskiego, Kwestionariusz do pomiaru poczucia koherencji SOC-13M w adaptacji M. Zwolińskiego, I. Jelonkiewicz i K. Kosińskiej-Dec, Skalę Kompetencji Osobistej (KompOs) – Z. Juczyńskiego i Skalę Spostrzegania Siebie i Innych Ludzi – J. Kochańskiego i J. Kirenki (SSSiIL).
Downloads
Bibliografia
Antonovsky A. (1997), Poczucie koherencji jako determinanta zdrowia (tłum. Jan Łuczyński) [w:] Psychologia zdrowia, Seria: Nowe Tendencje w Psychologii 4, I. Heszen-Niejodek, H. Sęk (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Arvidsson P., Granlund M., Thyberg M. (2008), Factors Related to Self-Rated Participation in Adolescents and Adults with Mild Intellectual Disability – A Systematic Literature Review, „Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities”, t. 21, nr 3, s. 277-291.
Banaszkiewicz M., Andruszkiewicz A. (2008), Rozdział 2.3. Zachowania zdrowotne [w:] Promocja zdrowia dla studentów studiów licencjackich kierunku pielęgniarstwo i położnictwo, tom I: Teoretyczne podstawy promocji zdrowia, A. Andruszkiewicz, M. Banaszkiewicz (red.), Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o., Lublin.
Bandura A., (1977), Self-effiacy. Toward a unifying theory of behavioral change, „Psychology Review” nr 84, s. 191–215.
Binkowska-Bury M. (2009), Zachowania zdrowotne młodzieży akademickiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Boczkowska M. (2015), Zachowania zdrowotne młodzieży gimnazjalnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Borysewicz-Lewicka M., Gerreth K., Wiśniewska K., Wysocki J. (2011), Leczenie stomatologiczne jako część wymaganej opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi- opinia rodziców, „Dental and Medical Problems”, t. 48, nr 1, s. 45–53.
Borzucka-Sitkiewicz K. (2005), Kształtowanie zachowań zdrowotnych w procesie socjalizacji a styl życia młodzieży (w regionie górnośląskim), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Celebańska D., Gawlik K. (2013), Poziom aktywności fizycznej osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, „Fizjoterapia. Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii”, t. 21, nr 3, s. 27–35, http://physiotherapyquarterly.pl/articles/3_2013_27-35.pdf [dostęp: 29.05.2017].
DiMatteo M., DiNicola D.D. (1982), Achieving patient compliance: The psychology of the medical practitioner’s role, Pergamon, Nowy Jork.
Dolińska-Zygmunt G., (2001), Orientacja salutogenetyczna w problematyce zdrowotnej. Model Antonovsky’ego [w:] Podstawy psychologii zdrowia, G. Dolińska-Zygmunt (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Duda M. (2016), Poczucie jakości życia młodzieży z problemami zdrowotnymi, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Dyduch E. (2010), Uwarunkowania zachowań zdrowotnych osób z niepełnosprawnością intelektualną [w:] Aktualne problemy edukacji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych w biegu życia, Z. Palak, A. Bujnowska, A. Pawlak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Dyduch E. (2012), Uwarunkowania aktywizacji fizycznej i aktywność ruchowa uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w szkole ogólnodostępnej [w:] Aktywizacja ucznia z niepełnosprawnością w różnych obszarach jego edukacji, P. Majewicz, A. Mikrut (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Gochman D.S. (1982), Labels, systems and motives: Some perspectives for future research and programs. „Health Education Quarterly”, nr 9, s. 167–173.
Gworys K., Jachułowska I., Kowalewska E., Staniszewska M., Puzder A., Kujawa J. (2017), Próba określenia zależności pomiędzy wzmożoną aktywnością ruchową a zmianami sprawności osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, „Szkice Humanistyczne”, t. XVII, nr 1 (vol. 42), s. 147–156.
Heszen I., Sęk H. (2012), Psychologia zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Juczyński Z. (2012), Narzędzia Pomiaru w Promocji i Psychologii Zdrowia. Podręcznik, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa.
Kaiser I. (2012), Miejsce aktywności fizycznej w różnych formach zajęć wolnoczasowych młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim, „Studia Periegetica. Zeszyty Naukowe Wielkopolskiej Wyższej Szkoły Turystyki i Zarządzania w Poznaniu”, z. 8, s. 49-66.
Kirenko J., Parchomiuk M. (2006), Edukacja i rehabilitacja osób z upośledzeniem umysłowym, Wydawnictwo Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej im. Wincentego Pola, Lublin.
Krzywińska-Wiewiorowska M., Stawińska-Witoszyńska B., Gromadecka-Sutkiewicz M., Ulatowska-Szostak E., Kłos J. (2009), Ocena występowania chorób utrudniających rehabilitację dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, nr 9(1), s. 78–81.
Lipert A., Marciniak P. (2015), Aktywność fizyczna osób niepełnosprawnych intelektualnie na przykładzie Domu Pomocy Społecznej w województwie kujawsko-pomorskim, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne”, t. 5, nr 3, s. 283–289.
Lishner D.M., Richardson M., Levine P., Patrick D. (1996), Access to primary health care among persons with disabilities in rural areas: A summary of the literature, „The Journal Persons of Rural Health”, Winter, nr 12(1), s. 45–53.
Łuszczyńska A. (2004), Zmiana zachowań zdrowotnych. Dlaczego dobre chęci nie wystarczają? Seria: Psychologia w monografiach naukowych 7., Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Marciniak-Madejska N. (2014), Osoby z niepełnosprawnością na wsi- bariery integracji społecznej, „Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej”, nr 5, s. 51–67.
Matuszak K., Bryl W. (2010), Nadciśnienie tętnicze u osób niepełnosprawnych intelektualnie, „Forum Zaburzeń Metabolicznych”, t. 1, nr 4, s. 236–240.
Matuszak K., Bryl W., Pupek-Musialik D. (2010), Otyłość u dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym, „Forum Zaburzeń Metabolicznych”, t. 1, nr 1, s. 55–62.
Murphy N.A., Carbone P.S. (2008), Promoting the participation of children with disabilities in sports, recreation, and physical activities, „Pediatrics” 2008; t. 121, nr 5, s. 1057–1061, http://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/121/5/1057.full.pdf [dostęp: 31.05.2017]
Nowak A. (2016), Rola aktywności ruchowej w życiu osób z niepełnosprawnością intelektualną, „Zeszyty Naukowe. Zbliżenia Cywilizacyjne”, t. XII, nr 3, s. 44–60.
Pop T., Paluch A., Skrzypiec J., Dudek J. (2007), Masa ciała dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym, „Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego”, nr 3, s. 218–224.
Roysamb E., Rise J., Kraft P., (1997), On the structure and dimensionality of health-related behawior in adolescents, „Psychology and Health”, nr 12, s. 437–452.
Schwarzer R. (1997), Poczucie własnej skuteczności w podejmowaniu i kontynuacji zachowań zdrowotnych. Dotychczasowe podejścia teoretyczne i nowy model [w:] Psychologia zdrowia. Seria: Nowe Tendencje w Psychologii 4, I. Heszen-Niejodek, H. Sęk (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Syrek E. (2009), Rozdział 2. Środowisko, kultura i zdrowie [w:] Edukacja zdrowotna. Seria: Pedagogika wobec współczesności, E. Syrek, K. Borzucka-Sitkiewicz (red.), Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Wieczorek M. (2008), Sprawność fizyczna młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie jako czynnik warunkujący ich zdrowie, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, nr 89(2), s. 235–240.
Woynarowska B. (2013), Część I. Edukacja zdrowotna – podstawy teoretyczne i metodyczne [w:] Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki, B. Woynarowska (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa.
Zadworna-Cieślak M., Ogińska-Bulik N. (2011), Zachowania zdrowotne młodzieży – uwarunkowania podmiotowe i rodzinne, Difin SA, Warszawa.
Ziarko M. (2006), Zachowania zdrowotne młodych dorosłych – uwarunkowania psychologiczne, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
