Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePorta Argentariorum i scena ofiarna z udziałem Sewerów – próba odtworzenia schematu komunikacji obrazowej
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2025.24.01Słowa kluczowe:
Łuk Srebrników, Brama Bankierów, Arcus Argentariorum, Septymiusz Sewer, Sewerowie, bankierzy i handlarze bydłemAbstrakt
Brama Bankierów znajduje się na terenie najstarszego rzymskiego targowiska Forum Boarium przy dzisiejszej via del Velabro 19 w Rzymie. Brama była monumentalnym bogato zdobionym wejściem do kompleksu architektonicznego którego funkcja jest niepewna. Mogła to być schola gdzie swoje siedziby i biura mieli argentarii et negotiantes boari czyli bankierzy i handlarze bydłem fundatorzy bramy. Głównym punktem zainteresowania niniejszego artykułu jest bogata dekoracja figuralna Bramy. Na jej podstawie można wnioskować nie tylko o społecznym odbiorze polityki państwowej na przełomie II i III w. ale także o publicznej recepcji wizerunku Septymiusza Sewera i jego rodziny.
Na ścianach przejścia bramnego umieszczono dwie duże pionowe płyciny przedstawiające członków rodziny cesarskiej podczas czynienia ofiary. Panel na wschodnim filarze pierwotnie przedstawiał Septymiusza Sewera jego żonę Julię Domnę i ich syna Getę. Postać tego ostatniego nie jest już widoczna została usunięta kilka lat po wzniesieniu pomnika. Po przeciwnej stronie przejścia na zachodnim filarze znajduje się kolejny panel który obecnie przedstawia tylko jedną osobę Karakallę. Pierwotnie kompozycja składała się z trzech postaci z których dwie pozostałe to Plautylla żona Karakalli i jej ojciec Plaucjan.
Treść dekoracji Bramy nawiązuje między innymi do harmonii i jedności rodziny cesarskiej Concordia oraz do fundamentów ery pokoju i stabilizacji Pax Romana. Pierwszorzędne znaczenie miały sceny ofiarne które ilustrowały pobożność Pietas Sewerów rozumianą nie tylko jako właściwy stosunek do bogów ale także jako obowiązek człowieka wobec rodziny przodków i państwa. Te zamówione przez rzymskich kupców a konkretnie bankierów i handlarzy bydłem religijne wizerunki członków rodziny panującej były stałym przypomnieniem ich wpływu na codzienne życie. Umieszczając je na bramie swojej scholi kupcy nie tylko demonstrowali lojalność wobec panującej dynastii ale także zapewniali sobie źródło nieustannej boskiej opieki.
Jako fundacja prywatna Brama Bankierów dowodzi że specyficzny sposób postrzegania cesarza i jego rodziny niekoniecznie musiał być narzucany z góry za pośrednictwem oficjalnych dzieł sztuki. Mógł być powszechny nie tylko wśród elit ale także wśród zwykłych ludzi czy zamożnych członków społeczności. Wszyscy oni zdawali sobie sprawę że ich dobrobyt w dużej mierze zależał od działań nawet metafizycznych władców Cesarstwa Rzymskiego.
Downloads
Bibliografia
Źródła literackie
Fronto, Ad M. Caes. = Marek Korneliusz Fronto, The correspondence of Marcus Cornelius Fronto with Marcus Aurelius Antoninus, Lucius Verus, Antoninus Pius, and various friends, tłum. Charles Reginald Haines, wyd. Loeb Classical Library, London-New York, 1919-1920.
Nat. Hist. = Pliniusz Starszy, Naturalis Historia, tłum. Harris Rackham, William Henry Samuel Jones, David Edward Eichholz, wyd. Loeb Classical Library, Cambridge (US)-London, 1962-1971.
Liber Pontificalis
The Book of Pontiffs: the ancient biographies of the first ninety Roman bishops to AD 715, tłum. Raymond Davis, Liverpool 2000.
The lives of the eighth-century popes (Liber Pontificalis): from AD 715 to AD 817, tłum. Raymond Davis, Liverpool 2007.
Zbiory numizmatów i epigrafiki
CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum, Berolini.
ILS = Inscriptiones latinae selectae, red. Hermann Dessau, t. 1-3, Berolini 1892-1916.
RIC = Harold Mattingly, Edward Allen Sydenham, Carol Humphrey Vivian Sutherland, Roman Imperial Coinage, t. 1-9, London 1923-1981.
Literatura przedmiotu
Andreau Jean, Banking and Business in the Roman World, Cambridge-New York 1999.
Baharal Drora, Portraits of the Emperor L. Septimius Severus (193-211 A.D.) as an Expression of His Propaganda, „Latomus” 1989, vol. 48, no. 3, s. 566-580.
Baharal Drora, The Portraits of Julia Domna from the Years 193-211 A.D. and the Dynastic Propaganda of L. Septimius Severus, „Latomus” 1992, vol. 51, no. 1, s. 110-118.
Benario Herbert, Julia Domna: Mater Senatus et Patriae, „Phoenix” 1958, vol. 12, no. 2, s. 67-70.
Birley Anthony, Septimius Severus. The African Emperor, London-New York 2002.
Blois Lukas de, Two Third-Century Triumphal Decennalia (AD 202 and 262), [w:] Der römische Triumph in Prinzipat und Spätantike, red. Fabian Goldbeck, Johannes Wienand, Berlin 2017, s. 339-355.
Bonanno Anthony, Portraits and Other Heads on Roman Historical Relief up to the Age of Septimius Severus, British Archaeological Reports Supplementary Series 6, Oxford 1976.
Brilliant Richard, Gesture and Rank in Roman Art: The Use of Gestures to Denote Status in Roman Sculpture and Coinage, „Memoirs of the Connecticut Academy of Arts and Sciences”, vol. 14, New Haven-Conn. 1963.
Budde Ludwig, Die Entstehung des antiken Repräsentationsbildes, Berlin 1957.
Claridge Amanda, Rome: An Oxford Archaeological Guide, Oxford-New York 2010.
Coarelli Filippo, Il Foro Boario: dalle origini alla fine della Repubblica, Roma 1988.
Coarelli Filippo, Forum Boarium, [w:] Lexicon topographicum urbis Romae, t. II, red. Eva Margareta Steinby, Maria Antonietta Tomei, Paolo Liverani, Roma 1995, s. 295-297.
Coarelli Filippo, Rome and Environs: An Archaeological Guide, Berkeley-Los Angeles-London 2007.
Coarelli Filippo, La Colonna di Marco Aurelio / The Column of Marcus Aurelius, Roma 2008.
Coates-Stephens Robert, Building in Early Medieval Rome, 500-1000 AD, praca doktorska, University College London, London 1995.
Diebner Sylvia, Arcus Septimii Severi (Forum Boarium), Arcus Argentariorum, Monumentum Argentariorum, [w:] Lexicon topographicum urbis Romae, vol. I, red. Eva Margareta Steinby, Roma 1993.
Elsner Jaś, Sacrifice and Narrative on the Arch of the Argentarii at Rome, „Journal of Roman Archaeology” 2005, vol. 18, s. 83-98.
Elsner Jaś, Sacrifice in Late Roman Art, [w:] Greek and Roman Animal Sacrifice, red. Christopher A. Faraone, Fred S. Naiden, New York 2012, s. 120-166.
Fejfer Jane, The Portraits of the Severan Empress Julia Domna. A New Approach, „Analecta Romana” 1985, vol. XIV, s. 129-138.
Fullerton Mark, Art and Archaeology of the Roman World, London 2020.
Gorrie Charmaine, The Building Programme of Septimius Severus in the City of Rome, praca doktorska, University of British Columbia, Vancouver 1997.
Gorrie Charmaine, The Severan Building Programme and the Secular Games, „Athenaeum” 2002, vol. 90, no. 2, s. 461-481.
Gorrie Charmaine, The Restoration of the Porticus Octaviae and Severan Imperial Policy, „Greece and Rome” 2007, Second Series, vol. 54, no. 1, s. 1-17.
Guidobaldi Federico, Angelelli Claudia, Velabrum, [w:] Lexicon topographicum urbis Romae, vol. V, red. Eva Margareta Steinby, Roma 1995, s. 104.
Hannestad Niels, Roman Art and Imperial Policy, Aarhus 1986.
Haynes Denys, Hirst Philip, Porta Argentariorum, London 1939.
Janiszewska Daria, Decennalia cesarza Septymiusza Sewera i ślub Karakalli: bogactwo w służbie ideologii dynastycznej, [w:] Zbytek i ubóstwo w starożytności i średniowieczu, red. Lucyna Kostuch, Katarzyna Ryszewska, Kielce 2010, s. 195-203.
Janiszewska Daria, Wojna domowa w Rzymie w latach 193-197, Poznań 2010.
Janiszewska Daria, Damnatio memoriae i renovatio memoriae w polityce cesarza Septymiusza Sewera, [w:] Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej, red. Renata Gałaj-Dempniak, Dantua Okoń, Magdalena Semczyszyn, Szczecin 2011, s. 9-77.
Kleiner Diana, Roman Sculpture, New Haven-London 1992.
Kotula Tadeusz, Septymiusz Sewerus. Cesarz z Lepcis Magna, Wrocław 1987.
Królczyk Krzysztof, Działalność budowlana Sewerów w Rzymie, [w:] Acta Universitatis Wratislaviensis. Antiquitas, vol. XXIX, Wrocław 2007, s. 676-678.
Królczyk Krzysztof, Pomiędzy damnatio memoriae a consecratio. Potępienie pamięci i ubóstwienie w walce politycznej w Rzymie w okresie Sewerów (193-235 r. po Chr.), [w:] Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej, red. Renata Gałaj-Dempniak, Dantua Okoń, Magdalena Semczyszyn, Szczecin 2011, s. 79-94.
Królczyk Krzysztof, Propagatio Imperii. Cesarstwo Rzymskie a świat zewnętrzny w okresie rządów Septymiusza Sewera (193-211 r.), Poznań 2014.
Królczyk Krzysztof, Polityka dynastyczna cesarza Septymiusza Sewera (193-211 r.), „Klio” 2018, t. 47, nr 4, s. 181-201.
Lepper Frank, Frere Sheppard, Trajan’s Column: a new edition of the Cichorius plates, Gloucester 1988.
Levick Barbara, Julia Domna: Syrian Empress, London-New York 2007.
L’Orange Hans Peter, Apotheosis in Ancient Portraiture, Oslo 1947.
Lusnia Susann, Creating Severan Rome: The Architecture and Self-Image of L. Septimius Severus (A.D. 193-211), Collection Latomus 345, Bruxelles 2014.
McCann Anna Marguerite, The Portraits of Septimius Severus (A.D. 193-211), „Memoirs of the American Academy in Rome”, vol. 30, Rome 1968.
Mrozewicz Leszek, Damnatio memoriae w rzymskiej kulturze politycznej, [w:] Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej, red. Renata Gałaj-Dempniak, Dantua Okoń, Magdalena Semczyszyn, Szczecin 2011, s. 11-16.
Newby Zahra, Art at the Crossroads? Themes and Styles in Severan Art, [w:] Severan Culture, red. Simon Swain, Stephen Harrison, Jaś Elsner, Cambridge-New York 2007, s. 201-249.
Nodelman Sheldon, Severan Imperial Portraiture A.D. 193-217, New Haven 1964.
Okoń Danuta, Clarissimus vir a damnatio memoriae w Rzymie epoki Sewerów, [w:] Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej, red. Renata Gałaj-Dempniak, Dantua Okoń, Magdalena Semczyszyn, Szczecin 2011, s. 59-67.
Ostrowski Janusz, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa-Kraków 1999.
Pallottino Massimo, L’arco degli argentari, Roma 1946.
Picard Gilbert-Charles, Origine et sens des reliefs sacrificiels de l’Arc des Argentiers, [w:] Hommages à Albert Grenier, Collection Latomus 63, red. Marcel Renard, Bruxelles 1962, s. 1254-1260.
Ramage Andrew, Ramage Nancy, Roman Art: Romulus to Constantine, Englewood Cliffs, NJ 1996.
Rantala Jussi, The Ludi Saeculares of Septimius Severus. The Ideologies of a New Roman Empire, London-New York 2017.
Richardson Lawrence, Jr., A New Topographical Dictionary of Ancient Rome, Baltimore-London 1992.
Rowan Clare, The Public Image of the Severan Women, „Papers of the British School at Rome” 2011, vol. LXXIX, s. 241-273.
Ryberg Inez, Rites of the State Religion in Roman Art, „Memoirs of the American Academy in Rome”, vol. 22, Rome 1955.
Scott Andrew, Cassius Dio On Septimius Severus’ Decennalia And Ludi Saeculares, „Histos” 2017, vol. 11, s. 154-161.
Smith William, Dictionary of Greek and Roman Antiquities, London 1890.
Smith Charles, Madden Frederic, A Dictionary of Roman Coins: Republican and Imperial, London 1889.
Strong Donald, Roman Imperial Sculpture. An Introduction to the Commemorative and Decorative Sculpture of the Roman Empire Down to the Death of Constantine, London 1961.
Strong Donald, Roman Art, London 1988.
Torelli Mario, Typology and Structure of Roman Historical Reliefs, Ann Arbor 1992.
Tuck Steven, A History of Roman Art, Chichester 2015.
Urlichs Carolus Ludovicus, Codex Urbis Romae Topographicus, „Litterae Pontificae”, Wirceburgi (Würzburg) 1871.
Varner Eric, Mutilation and Transformation. Damnatio memoriae and Roman Imperial Portraiture, „Monumenta Graeca et Romana”, vol. 10, Leiden-Boston 2004.
Varner Eric, Memory Sanctions, Identity Politics, and Altered Imperial Portraits, [w:] Un discours en images de la condamnation de mémoire, red. Stéphane Benoist, Anne Daguet-Gagey, Metz 2008, s. 129-152.
Vittinghoff Friedrich, Der Staatsfeind in der römischen Kaiserzeit: Untersuchungen zur damnatio memoriae, Berlin 1936.
Vout Caroline, The Art of „Damnatio Memoriae”, [w:] Un discours en images de la condamnation de mémoire, red. Stéphane Benoist, Anne Daguet-Gagey, Metz 2008, s. 153-172.
Wilson Andrew, Urban Development in the Severan Empire, [w:] Severan Culture, red. Simon Swain, Stephen Harrison, Jaś Elsner, Cambridge-New York 2007, s. 290-326.
Zanker Paul, August i potęga obrazów, Poznań 1999.
Ziółkowski Adam, Historia powszechna: Starożytność, Warszawa 2014.
Strony internetowe
Słownik języka polskiego PWN, hasło „propaganda”: https://sjp.pwn.pl/szukaj/propaganda.html [dostęp: 14.11.2024]
Sceny z Kolumny Trajana: https://www.trajans-column.org/?page_id=578#PhotoSwipe164865916565 [dostęp: 9.11.2024]
