Między Berlinem a Królewcem. Uwagi na marginesie historii rezydencji Prus Wschodnich na początku XVIII wieku

Abstrakt

W artykule jest analizowane określenie „pałace królewskie” stosowane wobec czterech rezydencji znajdujących się na terenie dawnych Prus Wschodnich – w Słobitach, Kamieńcu, Friedrichstein i Drogoszach. Poddano krytycznej ocenie pojęcie ugruntowane w literaturze od lat sześćdziesiątych XX w., głównie za sprawą Carla Grommelta, który bez wyraźnych dowodów sugerował „zobowiązanie szlachty pruskiej” do wznoszenia tych rezydencji, aby mogły być wykorzystywane przez króla podczas jego podróży. Autor niniejszego artykułu wskazuje, że znane źródła powtarzają tę tezę bez odwołań do dokumentów, co zostało już zakwestionowane w niemieckiej literaturze naukowej. Argumentuje także, że terminologia „pałac królewski” wprowadza semantyczne ramy, które marginalizują wpływ pruskiej elity szlacheckiej – fundatorów rezydencji – oraz ich polityczne, wyznaniowe i artystyczne aspiracje. Zwraca uwagę, że w świetle faktów geograficznych i organizacyjnych (trasa koronacyjna 1701 r., struktura dworu królewskiego) cztery wybrane obiekty były jedynie fragmentem znacznie szerszego spektrum miejsc goszczących władcę, a ich monarsze znaczenie miało często charakter symboliczno-reprezentacyjny, a nie administracyjno-ceremonialny.

W podsumowaniu autor postuluje odejście od kategorycznych klasyfikacji niepopartych źródłami oraz rekomenduje stosowanie semantycznej czujności: zamiast „pałaców królewskich” woli analizować każde miejsce w jego lokalnym kontekście – rodowym, przestrzennym i symbolicznym. Zwraca szczególną uwagę na polską recepcję tego terminu, która może prowadzić do zniekształconego postrzegania dziedzictwa Prus Wschodnich poprzez kategoryczne przypisywanie im „królewskiej” rangi na skutek przyjęcia uprzednich schematów narracyjnych.