Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweMiędzy neoromantycznym, narodowym a nordyckim. Motywy staronordyckie na przykładzie "Ofiary w przesilenie zimowe" (Midvinterblot) Carla Larssona
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2025.24.07Słowa kluczowe:
Ofiara w przesilenie zimowe, Carl Larsson, narodowy romantyzm, mitologia nordyckaAbstrakt
Przełom XIX i XX w. był okresem kulminacji romantyzmu narodowego w sztuce. W Skandynawii poszukiwania artystyczne koncentrowały się na budowaniu tożsamości narodowej na podstawie motywów historycznych i dziedzictwa kulturowego, co często prowadziło do odwołań do wspólnych, nordyckich źródeł. Mitologia nordycka była kluczowym źródłem inspiracji, dostarczając archetypów i narracji wykorzystywanych zarówno w konstrukcji tożsamości narodowych, jak i pan-skandynawskich.
Ofiara w przesilenie zimowe (Midvinterblot, 1915) Carla Larssona stanowi ważny przykład napięcia pomiędzy tym, co narodowe a nordyckie. Monumentalny obraz, odwołując się do staronordyckich rytuałów i mitycznej przeszłości Szwecji, przedstawia legendarną ofiarę króla Domaldego, który oddał życie, by ocalić swój lud. Kompozycja łączy w sobie narrację narodowo-romantyczną poprzez odniesienia do szwedzkiego dziedzictwa i wyobrażeń o wydarzeniach historycznych oraz indywidualną interpretację mitologii nordyckiej. Odrzucenie obrazu przez Muzeum Narodowe w Sztokholmie z powodu kontrowersyjnego tematu i nagości wywołało gorącą debatę o tym, jak historia powinna być przedstawiana w sztuce.
W niniejszym tekście analizuję obraz, wykorzystując szerszy korpus źródeł i artefaktów niż zazwyczaj stosowany w badaniach nad twórczością Larssona. Dążenie artysty do stworzenia „prawdziwie szwedzkiego” dzieła na podstawie mitów nordyckich, mającego podkreślić starożytne początki Szwecji, zestawiam z ówczesną krytyką i współczesnym stanem badań. Przypadek Midvinterblot ukazuje, że mitologia nordycka była wykorzystywana nie tylko do gloryfikacji heroicznej przeszłości wikingów, lecz także do negocjowania kwestii tożsamości narodowej, tradycji i nowoczesności. Ponowna analiza dzieła pozwala dostrzec jego znaczenie w zdolności do odzwierciedlenia ewoluującego obrazu Szwecji i uchwycenia szerszego nordyckiego dyskursu o przeszłości w okresie głębokich przemian kulturowych.
Downloads
Bibliografia
Primary sources:
Adam of Bremen, Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum (History of the Archbishops of Hamburg-Bremen), Translated by Francis J. Tschan, New York 2002.
Arkeolog, Midvintersblot, “Dagens Nyheter” 20.02.1911.
Bjurström Per, Rasism bakom storsvenska planer, “Dagens Nyheter” 18.12.1994.
Bjurström Per, Vad berättar Midvinterblot?, “Konsthistorisk tidskrift” 1995, vol. 64, issue 1, pp. 3–15.
Bjurström Per, Midvinterblot och Tidsandan, “Res Publica” 1995, no. 29, pp. 146–158.
Brising Harald, Midvinterblot, “Svenska Dagbladet” 23.02.1914.
Brunius August, Carl Larssons omarbetade Midvinterblot, “Svenska Dagbladet” 06.11.1913.
Brunius August, Midvinterblot. Carl Larssons skiss till freskomålning, “Svenska Dagbladet” 13.02.1911.
Gauffin Axel, Midvinterblot, “Stockholm Dagblad” 16.11.1913.
Lagercrantz Bo, Att lära av skandaler, “Svenska Museer” 1987, no. 2, pp. 5–7.
Larsson Carl, Det svenska Pantheonet, “Ord och Bild” 1908, vol. 17, pp. 27–29.
Larsson Carl, Jag, Stockholm 1969 [Orig. pub. 1931].
Laurin Carl. G., Larsson, Liljefors och Zorn, “Ord och Bild” 1916, vol. 25, pp. 289–305.
Mogård Britt, Om Carl Larssons målning Midvinterblot, “Kulturutskotters betänkande” 1982/83:9, pp. 1–4.
Nordensvan Georg, Carl Larsson. Andra delen. 1890–1919, Stockholm 1921.
Sturluson Snorri, Heimskringla or The Chronicle of the Kings of Norway, Translated by Samuel Laing, London 1844, https://www.sacred-texts.com/neu/heim/index.htm
[accessed: 30.06.2025].
Secondary sources:
Anderson Benedict, Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, London 1983.
Arvidsson Karl Axel, Midvinterblot [in:] Carl Larsson och Nationalmuseum. Årsbok för Svenska statens konstsamlingar, ed. Bo Lindwall, Stockholm 1969, pp. 135–179.
Art, culture, and national identity in fin-de-siècle Europe, eds. Michelle Facos, Sharon L. Hirsh, New York 2003.
Bjurström Per, Nationalmuseum 1792–1992, Stockholm 1992.
Boström Hans-Olof, Carl Larsson. Monumentalmålaren, Uppsala 2016.
Cavalli-Björkman Görel, Sessler Georg, Midvinterblot, Stockholm 2007.
Danielsson Arne, Midvinterblot – mer samtida än forntida drama, Kåreholm 2011.
Eldjárn Kristján, The bronze image from Eyrarland [in:] Speculum Norroenum: Norse studies in memory of Gabriel Turville-Petre, eds. Ursula Dronke, Gudrun P. Helgadottir, Gerd Wolfgang Weber, Hans Bekker-Nielsen, Odense 1981, pp. 73–81.
Facos Michelle, Nationalism and Nordic imagination. Swedish Art of the 1890s, Berkeley 1998.
Gedin Per I., Med blottad strupe [in:] Jag. Carl Larsson. En biografi av Per I. Gedin, Idem, Stockholm 2011, pp. 453–474.
Gellner Ernest, Nations and nationalism, Oxford 1983.
Hemstad Ruth, Møller Jes Fabricius, Thorkildsen Dag, Skandinavismen som visjon og påvirkningskraft [in:] Skandinavismen: Vision og virkning, eds. Ruth Hemstad, Jes Fabricius Møller, Dag Thorkildsen, Odense 2018, pp. 9–20.
Herlitz Alexandra, From ‘The Paris Boys’ to the Artists’ Union. A Swedish secession in the late 19th century and its art history [in:] Swedish Art History. A Selection of Introductory Texts, ed. Ludwig Qvarnström, Lund 2018, pp. 229–244.
Hodén Tintin, Sveriges mest monumentala målning? – Mediala praktikers betydelse för formeringen av kulturarv. En undersökning av 1987 års debatt om Carl Larssons Midvinterblot, master thesis, Södertörns Högskola 2011.
Isaksson Olof, Kock Birgitta, Kåberg Inger, Midvinterblot, Stockholm 1983.
Jönsson Emma, History Painting and National Identity in the 19th century [in:] Swedish Art History. A Selection of Introductory Texts, ed. Ludwig Qvarnström, Lund 2018, pp. 197–206.
Langer Johnni, Imagining national belief through art: Old Norse Religion and the Vikings in J. L. Lund’s painting Nordisk offerscene fra den Odinske periode (Nordic sacrificial scene from the period of Odin, 1831), “Revista de História da Arte e da Cultura Campinas” 2021, vol. 2, no. 1, pp. 6–26.
Miller Lane Barbara, National Romanticism and Modern Architecture in Germany and the Scandinavian Countries, New York 2000.
Naum Magdalena, Nordin Jonas M., Scandinavian Colonialism and the Rise of Modernity: Small Time Agents in a Global Arena, Berlin 2013.
Nordberg Andreas, Wallenstein Frederik, “Laughing I Shall Die!”: The total transformations of berserkers and úlfheðnar in Old Norse society [in:] Transforming Warriors. The ritual organization of military force, eds. Peter Haldén, Peter Jackson, New York 2016, pp. 49–65.
Northern Myths, Modern Identities. The Nationalisation of Northern Mythologies Since 1800, ed. Simon Halink, Leiden 2019.
Perkins Richard, Thor the Wind-raiser and the Eyrarland Image, London 2001.
Piotrowski Bernard, Tradycje jedności Skandynawii: od mitu wikińskiego do idei nordyckiej, Poznań 2006.
Piltz Elisabeth, Midvinterblot och konstkritiken [in:] Kairos (Studies in Mediterranean archaeology and literature), eds. Elisabeth Piltz, Paul Åström, Jonsered 1998, p. 111–145.
Pushaw Bart, Sámi, Indigeneity, and the Boundaries of Nordic National Romanticism [in:] The Idea of North: Myth-Making and Identities, eds. Frances Fowle, Marja Lahelma, Helsinki 2019, pp. 21–33.
Smith Anthony D., The nation made real: art and national identity in Western Europe, 1600–1850, Oxford 2013.
Spray Thomas, Northern Antiquities and Nationalism, “eSharp Vault: Myth and Nation” 2015, issue 23, pp. 1–17.
Sundqvist Olof, On Freyr – the ‘Lord’ or ‘the fertile one’? Some comments on the discussion of etymology from the historian of religions’ point of view, “Onoma” 2013, vol. 48, pp. 11–35.
Sundqvist Olof, The Temple, the Tree, and the Well: A Topos or Cosmic Symbolism at Cultic Sites in Pre-Christian Northern Europe? [in:] Old Norse Mythology – Comparative Perspectives, eds. Pernille Hermann, Stephen A. Mitchell, Jens Peter Schjødt, Cambridge 2017, pp. 163–190.
Thiesse Anne-Marie, La création des identités nationales. Europe XVIIIème–XXème siècle, Paris 1991.
van Gerven Tim, Scandinavism: Overlapping and Competing Identities in the Nordic World, 1770–1919, Leiden–Boston 2022.
Wallette Anna, Sagans svenskar. Synen på vikingatiden och de isländska sagorna under 1300 år, Malmö 2004.
Werner Jeff, A blue-and-yellow landscape (Trans. by Charlotte Merton) [in:] Blond and Blue-eyed. Whiteness, Swedishness, and Visual Culture, eds. Jeff Werner, Tomas Björk, “Skiascope” 2014, vol. 6, pp. 103–169.
Sources on-line:
Árnastofnun, “Langa Edda; AM 738 4to”, https://www.arnastofnun.is/is/greinar/langa-edda-am-738-4to [accessed: 23.09.2025].
Handrit, “AM 738 4to. Edda, Eddukvæði, ýmis önnur kvæði o.fl., Ísland, 1680”, https://handrit.is/manuscript/view/is/AM04-0738/0#mode/2up [accessed: 23.09.2025].
Verket – en podd om klassiker. “#8 Midvinterblot – av Carl Larsson”, https://soundc-loud.com/verketpodcast [accessed: 23.09.2025].
